Bí mật phía sau tuyệt kỹ của Lý Tiểu Long, nguồn gốc là môn võ SEA Games

Kỹ thuật dùng côn tạo nên những cảnh phim mang tính biểu tượng của Lý Tiểu Long có nguồn gốc từ môn võ nằm trong chương trình thi đấu SEA Games.

Lý Tiểu Long dùng võ Eskrima trong phim Enter the Dragon

Eskrima (hay Escrima) là một môn võ thuật truyền thống của Philippines, tập trung vào việc sử dụng các loại vũ khí như gậy, dao, kiếm, cùng các loại vũ khí ứng biến và kỹ thuật chiến đấu tay không. Eskrima còn được biết đến với hai tên gọi khác là Kali và Arnis. Lý Tiểu Long từng sử dụng một số kỹ thuật của môn võ này.

Tại Đông Nam Á, Eskrima được biết đến với tên gọi phổ biến hơn là Arnis. Môn võ này từng xuất hiện trong chương trình thi đấu của 3 kỳ SEA Games liên tiếp gần đây.

Môn võ độc đáo của Philippines

Những vũ khí phổ biến trong Eskrima bao gồm Yantok (gậy chiến đấu), Baraw (dao găm), Bolo (dao rựa) và Bankaw (côn dài). Eskrima đặc biệt nổi tiếng nhờ các kỹ năng chiến đấu bằng gậy, được xem là biểu tượng đặc trưng của võ thuật Philippines.

Các yếu tố cốt lõi trong Eskrima (Kali/Arnis) bao gồm những kỹ thuật như đòn tấn công bằng vũ khí, đỡ gạt, khóa khớp, đá, tước vũ khí đối phương và chiến đấu tay không. Người học còn được huấn luyện về các thuật ngữ cơ bản, bao gồm các kỹ thuật trong Eskrima. Một số kỹ thuật tiêu biểu có thể kể đến như Solo Baston (đánh một gậy), Doble Baston (đánh hai gậy), Kalis Ilustrisimo (kỹ thuật kiếm trong Arnis), Baraw (phòng thủ dao), Espada y Daga (kiếm hoặc gậy kết hợp dao găm), và Mano y Mano (chiến đấu tay không).

Theo Liên đoàn Quốc tế Kali Arnis Eskrima, võ thuật Philippines đã phát triển qua nhiều thế kỷ, chịu ảnh hưởng từ nhiều bộ tộc và nền văn hóa khác nhau, để trở thành một hệ thống chiến đấu hiệu quả. Ban đầu, một số bộ tộc chỉ chuyên về đánh gậy ở cự ly xa hoặc cự ly gần. Tuy nhiên, theo thời gian, các kỹ năng này được kết hợp lại thành một hệ thống hoàn chỉnh.

Ba tên gọi nổi tiếng nhất của môn võ là Kali, Eskrima và Arnis. Trong đó, Kali là tên gọi lâu đời nhất, bắt nguồn từ tiếng Cebuano – “Ka” nghĩa là camot (tay) và “Li” nghĩa là lehok (chuyển động), hợp lại thành “chuyển động của tay”. Người luyện tập Kali được gọi là Kallista.

Người Tây Ban Nha đặt tên cho môn võ này là Eskrima, bắt nguồn từ tiếng Tây Ban Nha “Esgrima”, có nghĩa là “đấu kiếm” hoặc “đấu tay đôi”. Từ đó, Eskrima trở thành thuật ngữ phổ biến nhất trong thế giới phương Tây để chỉ toàn bộ hệ thống võ thuật của Philippines.

Trong các trận giao đấu Eskrima, theo quy định của WEKAF Canada, khu vực thi đấu phải có kích thước từ 5 đến 7 mét vuông. Mỗi trận gồm ba hiệp, mỗi hiệp kéo dài một phút, nghỉ 30 giây giữa các hiệp. Các vùng được phép tấn công là mọi phần cơ thể từ đầu gối trở lên, ngoại trừ hạ bộ và cổ. Cú đánh vào lưng chỉ được chấp nhận nếu cả hai võ sĩ đang đối mặt nhau, và không được đánh vào sau đầu do phần bảo hộ chưa đủ an toàn. Mỗi vùng chỉ được đánh tối đa hai đòn liên tiếp.

Những đòn đánh hợp lệ bao gồm chém, quét, xoay cổ tay (witik, kurbada) hoặc abaniko (gạt quạt). Các kỹ thuật đâm, thúc chuôi (punyo) và quét chân từng được cho phép nhưng hiện đã bị loại bỏ vì thiết bị bảo hộ chưa đáp ứng được mức độ an toàn cần thiết. Ngoài ra, các cú đánh hai tay cùng lúc bị cấm hoàn toàn trong thi đấu Eskrima.

Ở SEA Games 2023 tại Campuchia, môn võ này là một trong các nội dung thi đấu với tên gọi Arnis. Có 4 quốc gia tham dự gồm Campuchia (chủ nhà), Myanmar, Philippines và Việt Nam. Trong đó, Philippines khẳng định vị thế cường quốc của mình ở bộ môn Arnis khi dẫn đầu với 6 huy chương vàng, 2 bạc và 4 đồng, tổng cộng 12 huy chương. Trong khi đó, đoàn Việt Nam giành 2 HCV, 2 HCB và 8 HCĐ.

Lý Tiểu Long đưa lên phim ảnh

Lý Tiểu Long được xem là một trong những võ sĩ có ảnh hưởng lớn nhất thế kỷ 20. Nghệ thuật chiến đấu của ông đã làm thay đổi nền điện ảnh thế giới, đặc biệt là cách mà phương Tây nhìn nhận về võ thuật. Suốt cuộc đời mình, danh tiếng của Lý Tiểu Long không chỉ đến từ phim ảnh mà còn từ việc ông sáng tạo ra môn võ riêng — Jeet Kune Do (Triệt Quyền Đạo), nghĩa là “con đường của nắm đấm chặn đòn”. Môn võ này được Lý Tiểu Long phát triển dựa trên nhiều môn phái khác nhau mà ông từng học, trong đó có võ thuật Philippines.

Điều mà nhiều người có thể chưa biết là Lý Tiểu Long từng là một người luyện tập nghiêm túc võ gậy Escrima của Philippines. Người đã giới thiệu bộ môn này cho ông là Danny Inosanto, một người Mỹ gốc Philippines, cũng là người bạn thân và học trò xuất sắc nhất của Lý Tiểu Long.

Inosanto kể lại rằng ban đầu Lý Tiểu Long “không mấy hứng thú với nó”, nhưng sau đó ông “đã phân tích những điểm mà mình thích và không thích ở Escrima”. Inosanto tin rằng “điều khiến Lý Tiểu Long thay đổi quan điểm chính là việc ông nhận ra Escrima có tính ứng dụng cao trong thực chiến tay không, và khi xem lại các cảnh phim, ông thấy nó thực sự rất hiệu quả”.

Trong số các tác phẩm điện ảnh của Lý Tiểu Long, hai bộ phim thể hiện rõ nhất mối liên hệ giữa ông với võ thuật Philippines là “Long Tranh Hổ Đấu” (Enter the Dragon) và “Trò Chơi Tử Thần” (Game of Death).

Trong Enter the Dragon, theo lời Inosanto, thông điệp mà Lý Tiểu Long muốn gửi gắm là: “Phải hiểu rõ mọi cự ly chiến đấu; phải có khả năng sử dụng bất kỳ vật gì xung quanh làm vũ khí” . Điều này được thể hiện rõ nhất trong cảnh Lý Tiểu Long chiến đấu với các lính gác, khi ông dùng chính vũ khí của họ để đánh bại họ.

Ở đây, Lý Tiểu Long đã trình diễn kỹ thuật doble baston (song côn gỗ), đặc trưng của Escrima, để hạ gục đối thủ. Tinh thần này phản ánh đúng triết lý của võ thuật Philippines: biết thích ứng với môi trường và tận dụng nó để giành lợi thế.

Trong Game of Death, Lý Tiểu Long có trận đấu với chính Inosanto, sử dụng cả song côn lẫn côn nhị khúc. Ít ai biết rằng Inosanto chính là người đã dạy Lý Tiểu Long sử dụng côn nhị khúc, bắt nguồn từ biến thể tabok-toyok của Philippines. Inosanto kể lại: “Ý tưởng ban đầu của Lý Tiểu Long với Game of Death là giáo dục khán giả rằng trên thế giới có rất nhiều môn võ khác nhau, và mỗi môn đều có giá trị riêng trong từng hoàn cảnh nhất định”.

Vì nhiều môn võ Philippines có hệ thống chiến đấu dựa trên vũ khí, nên việc Inosanto được chọn vào phim cũng là để thể hiện đúng tinh thần của môn phái này. Bộ phim cũng đề cập đến khả năng thích nghi của người chiến đấu — thể hiện qua việc Lý Tiểu Long cuối cùng phải đối đầu với Kareem Abdul-Jabbar, người cao hơn 2 mét.

Từ hai bộ phim và những triết lý ẩn trong đó, có thể thấy rằng võ thuật Philippines đã góp phần không nhỏ vào thành công của Lý Tiểu Long. Nhiều người thậm chí không biết đến sự tồn tại của võ thuật Philippines, nhưng nó lại từng được sử dụng và tôn vinh bởi một trong những huyền thoại võ thuật vĩ đại nhất thế giới.

Hàng chục năm sau khi Lý Tiểu Long qua đời, di sản của ông vẫn tiếp tục sống mãi — gắn liền với võ thuật Philippines — và sẽ còn truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ mai sau.