Báu vật ở dòng sông Nho Quế: Loại cá cả thế giới chỉ Việt Nam có đang đứng trước nguy cơ biến mất

Trên dòng Nho Quế uốn lượn giữa hẻm núi Mèo Vạc (Tuyên Quang), có một loài cá đặc hữu được người dân địa phương coi như “báu vật sống” của vùng Cao nguyên đá Đồng Văn – đó là cá Mỵ.

Cá  Mỵ hay còn gọi là cá My, cá Mi từng bơi lội thành đàn, trở thành đặc sản vang danh, nhưng nay cá Mỵ gần như tuyệt chủng trong tự nhiên, khiến giới khoa học và bảo tồn lo lắng.

Theo một số tài liệu, cá Mỵ có tên khoa học Golden Sinilabeo graffeuilli, thuộc họ cá chép (Cyprinidae). Loài đặc hữu này phân bố chủ yếu ở sông Nho Quế, đồng thời xuất hiện rải rác tại một số con suối vùng đá của Tuyên Quang như: Má, Việt Vinh, Hữu Vinh, Mậu Duệ…

Hình dáng cá Mỵ khá dễ nhận diện: thân dài, vảy lớn, có hai đôi râu đặc trưng. Vây ngực và vây bụng mang sắc xám nhạt, còn ngọn vây và đuôi ánh vàng sẫm. Người dân địa phương nhận xét thịt cá thơm ngon, ngọt và chắc, được xếp vào hàng đặc sản của vùng cao. Trước kia, mỗi con thường nặng từ 1–3 kg, cá biệt có con đạt 6–7 kg, đủ để trở thành niềm tự hào trên mâm cơm ngày hội.

Không chỉ là nguồn thực phẩm, cá Mỵ còn mang giá trị văn hóa – sinh thái. Với hình thể đẹp, màu sắc nổi bật, đôi râu dài duyên dáng, chúng thường được nuôi cảnh trong các ao lớn, trở thành biểu tượng gắn liền với cuộc sống của đồng bào vùng Cao nguyên đá.

Từ “cá đặc sản” đến nguy cơ biến mất

Nếu như vài chục năm trước, cá Mỵ vẫn còn xuất hiện nhiều trong tự nhiên thì nay việc bắt gặp loài cá này trên dòng Nho Quế trở thành chuyện hiếm hoi. Nguyên nhân đến từ hàng loạt tác động: môi trường sống bị thu hẹp, dòng chảy thay đổi bởi thủy điện, biến đổi khí hậu làm biến dạng tập tính sinh sản, và nghiêm trọng nhất là tình trạng khai thác tận thu bằng lưới điện, chất nổ, bẫy lưới hủy diệt.

Các bãi đẻ tự nhiên của cá Mỵ gần như biến mất, khiến quần thể suy giảm nghiêm trọng. Từ một loài cá quen thuộc trong đời sống, nay cá Mỵ được đưa vào Sách Đỏ Việt Nam ở mức nguy cấp, trở thành một trong 8 loài cá nước ngọt có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất cả nước.

Trước thực trạng ấy, từ năm 2018, Trung tâm Thủy sản Hà Giang đã thực hiện đề tài nghiên cứu nhân giống và bảo tồn loài cá quý hiếm này. Các cán bộ kỹ thuật đã thu gom cá giống từ hộ dân, theo dõi tập tính sinh trưởng, thử nghiệm nhân nuôi trong ao để tái tạo quần thể.

Quá trình thử nghiệm cho thấy cá Mỵ hoàn toàn có thể thuần hóa trong môi trường ao, ăn các loại rong rêu và chất hữu cơ mục nát, mở ra triển vọng nuôi thương phẩm hoặc nuôi cảnh.

Tuy số lượng còn hạn chế, nhưng đây là tín hiệu khả quan đầu tiên để giữ lại nguồn gen quý của loài cá đặc hữu. Nếu thành công, cá Mỵ không chỉ được phục hồi trong môi trường tự nhiên mà còn có thể trở thành nguồn sinh kế mới cho người dân địa phương.

Ý nghĩa đối với Cao nguyên đá Đồng Văn

Sự tồn tại của cá Mỵ không chỉ đơn thuần là câu chuyện về một loài thủy sản. Đây còn là “chứng nhân” của hệ sinh thái sông Nho Quế và Cao nguyên đá Đồng Văn – nơi đã được UNESCO công nhận là Công viên địa chất toàn cầu. Việc bảo tồn thành công loài cá này sẽ bổ sung thêm sự đa dạng sinh học cho khu vực, đồng thời khẳng định giá trị của việc duy trì cân bằng tự nhiên.

Cá Mỵ cũng có tiềm năng trở thành sản phẩm du lịch sinh thái – văn hóa.

Con đường bảo tồn cá Mỵ chắc chắn còn nhiều gian nan: môi trường sông suối tiếp tục bị tác động, thói quen khai thác tận diệt vẫn tồn tại, và nguồn cá bố mẹ trong tự nhiên ngày càng hiếm. Tuy nhiên, những nỗ lực của các nhà khoa học cho thấy hy vọng chưa khép lại.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và suy giảm đa dạng sinh học toàn cầu, câu chuyện cá Mỵ là lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng: mỗi loài bản địa, dù nhỏ bé. Giữ được cá Mỵ là giữ lại “hơi thở” cho dòng Nho Quế và niềm tự hào của Cao nguyên đá Đồng Văn.