'Bắt mạch' ô nhiễm, TP.HCM làm gì đưa không khí đô thị về ngưỡng an toàn?

Sáng 15-8, báo Tuổi Trẻ tổ chức hội thảo giải pháp ô nhiễm không khí đô thị. Chương trình thu hút sự tham gia của các lãnh đạo sở ngành, chuyên gia... bàn luận, đề xuất đưa không khí TP.HCM về ngưỡng an toàn trong 5 năm tới.

Mở đầu hội thảo, nhà báo Trần Xuân Toàn - phó tổng biên tập báo Tuổi Trẻ - cho biết hội thảo nằm trong chương trình Việt Nam xanh do báo Tuổi Trẻ phối hợp các đơn vị tổ chức suốt nhiều năm qua. Mục tiêu lớn nhất là hướng tới xây dựng ý thức cộng đồng người dân, doanh nghiệp cùng tham gia gìn giữ môi trường, không khí đô thị.

"Ô nhiễm không khí đến từ đâu?"

Theo nhà báo Trần Xuân Toàn, thời gian qua, các đơn vị thực hiện nhiều chương trình, thông qua nhiều kênh khác nhau truyền tải đến mỗi người: "Không khí là nguồn tài nguyên quý giá, mỗi chúng ta có trách nhiệm gìn giữ nguồn tài nguyên này. Cũng như nước, khoáng sản, nếu không gìn giữ sẽ bị tác động ngay lập tức".

Ông  phân tích, lâu nay vấn đề ô nhiễm không khí, nhất là ở các đô thị lớn, nhận được sự quan tâm lớn. Vấn đề đặt ra là cần sớm "bắt mạch" nguyên nhân ô nhiễm để đưa ra giải pháp, kiến nghị xây dựng chính sách phù hợp.

"Chúng ta phải xác định ô nhiễm đến từ khu vực nào? Đầu tiên phải kể đến sản xuất công nghiệp. Sau sáp nhập, không gian phát triển của TP.HCM rộng lớn. Trong đó, Bình Dương là cụm công nghiệp lớn; Bà Rịa - Vũng Tàu cũng nhiều doanh nghiệp sản xuất, cảng biển, logistics... cũng không ngừng tác động đến không khí.

Cùng với đó, ngành xây dựng với hàng loạt công trường, đi đâu chúng ta cũng có thể thấy những dự án đang thi công thì tác động đến bầu khí quyển là không nhỏ, cần quan tâm đánh giá. 

Ngành giao thông TP.HCM với mật độ giao thông cao nhất cả nước, chỉ riêng khu trung tâm lượng xe cá nhân ngày càng tăng, nguồn phát thải không ngừng phát sinh.

Chính vì vậy, nếu TP.HCM không có giải pháp kiểm soát kịp thời sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe, chất lượng cuộc sống và kinh tế - xã hội. Rất mong lãnh đạo sở ngành, chuyên gia... cùng tham gia góp ý gợi mở về mặt chính sách chung tay bảo vệ, gìn giữ môi trường. Đặc biệt xây dựng ý thức cho từng người dân, du khách", nhà báo Trần Xuân Toàn nói.

Trao đổi tại hội thảo, TS Hoàng Dương Tùng - chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam - cho hay mỗi người trung bình hít thở 10.000 lít khí hằng ngày. Vì vậy, ô nhiễm không khí trở thành một trong những vấn đề báo động hiện nay, không thể chần chừ giải quyết.

Về thực trạng chất lượng không khí ở nhiều địa phương, khu vực ngoại thành Hà Nội, TP.HCM còn "dễ thở". Tuy nhiên, khu vực nội thành đô thị của Hà Nội, TP.HCM lại rất "nóng".

Ông Tùng nêu rõ không khí ô nhiễm khi chứa bụi mịn PM2.5 (là loại có kích thức nhỏ hơn 2,5um, nhỏ hơn 1/30 sợi tóc). Trong quý 1 và 2 năm 2025 TP.HCM có hơn 65 ngày ô nhiễm vượt chuẩn, với chỉ số chất lượng không khí AQI ở mức 194 vào lúc 8h sáng 14-1. Không chỉ vậy, TP.HCM xếp thứ 4 trong danh sách thành phố lớn ô nhiễm không khí nhất thế giới.

Còn tại Hà Nội, trung bình không khí năm là 47um/m³ vượt 1,8 lần so với quy chuẩn cho phép của Việt Nam. Vào 6 tháng đầu năm 2025, các đơn vị ghi nhận hơn 80 ngày có nồng độ PM2.5 vượt ngưỡng xấu và rất xấu, với những đợt cao điểm AQI lên tới 200-250. Ô nhiễm không khí đặc biệt vào mùa đông (từ tháng 10 năm trước đến tháng 4 năm sau).

TS Tùng xác định "kẻ giấu mặt" của ô nhiễm không khí ở đô thị chính là giao thông (ở phường nội thành và các tuyến đường quốc lộ). Nhất là từ khí thải của ô tô, xe máy chạy xăng dầu, bụi đường, một phần do ma sát má phanh...

"Sở dĩ chất lượng không khí ngày càng xấu đi do các đô thị chưa kiểm soát tốt các nguồn thải, nhận thức về tác hại ô nhiễm không khí và quyết tâm chính trị giải quyết vấn đề ở một số nơi chưa cao. 

Ngoài cơ quan chuyên môn Sở Tài nguyên - Môi trường cũ, cấp quận/huyện cũ và ngành khác thiếu tham gia kiểm soát. Về dữ liệu, giải pháp đã làm, kinh phí chưa thực sự đầy đủ để xây dựng các chính sách", TS Tùng nói.

Giải pháp trước mắt và lâu dài ở TP.HCM

TS Tùng nhấn mạnh muốn giảm thiểu ô nhiễm không khí, cơ quan quản lý phải đầu tư mạnh mẽ về nguồn lực tài chính. Quá trình đó cần sự phối hợp chặt chẽ các sở ngành; giữa tỉnh, thành lân cận (tính liên kết vùng).

Giải pháp 2025-2030: Chuyển đổi số để chuyển đổi xanh, ưu tiên nâng cao chất lượng không khí của các đô thị phải hàng đầu trong chính sách phát triển kinh tế - xã hội từ nay đến năm 2030. Đánh giá chỉ tiêu trách nhiệm qua KPI, phân định trách nhiệm rõ từng người, rõ việc, rõ tiến độ, rõ hiệu quả.

"TP.HCM cũng có thể học từ kinh nghiệm của Bắc Kinh trong phân bổ cho địa phương, gắn trách nhiệm người đứng đầu. Chúng ta cần hành động và làm ngay. Sự trì hoãn của hôm nay là ung thư, là bệnh hô hấp mãn tính của chúng ta và thế hệ mai sau. Chúng ta không thể thở thay nhau. Nhưng chúng ta có thể hành động vì nhau", TS Dương Tùng nhấn mạnh.

Cùng tham luận về giải pháp, PGS.TS Nguyễn Đình Thọ - phó viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường - nói thêm hiện Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xây dựng hệ thống quan trắc, quản lý cơ sở dữ liệu giám sát 34 tỉnh, thành.

Qua thực hiện nghiên cứu, viện đưa ra đề xuất kiểm soát ô nhiễm không khí thông qua các chương trình định giá các bon; dùng tín chỉ thay thế nhiên liệu hóa thạch và tín chỉ xe điện. Các đơn vị tập trung rà soát, tham mưu xây dựng các chính sách lớn, có tầm quan trọng vĩ mô liên quan đến quản lý chất lượng không khí như Luật Không khí, chính sách cho vay, hỗ trợ, ưu đãi.

Đồng thời kiểm kê, giám sát nguồn phát thải; ưu tiên bố trí nguồn lực cho hệ thống quan trắc môi trường đủ dày, phủ rộng; bố trí nguồn lực để thực hiện các biện pháp vệ sinh môi trường thường xuyên, liên tục.

Song song đó siết chặt các quy định về tiêu chuẩn, quy chuẩn khí thải phương tiện giao thông cơ giới đường bộ; đẩy mạnh hoạt động chuyển đổi phương tiện xanh...

TP.HCM cũng đang chuẩn bị thiết lập các khu vực hạn chế phương tiện cá nhân trong giờ cao điểm, đặc biệt là ở các khu vực đông dân cư và trung tâm thành phố.

Góp ý kiến, bà Ngô Nguyễn Ngọc Thanh - phó chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ môi trường - Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM - thông tin từ ngày 1-7, TP.HCM có phạm vi quy mô mới, điều này sẽ tạo ra những thách thức cũng như cơ hội để thành phố triển khai chuyển đổi xanh.

Khu vực TP.HCM trước đây có mật độ dân số cao gấp 15 lần mật độ dân số trung bình của cả nước dẫn đến vấn đề ô nhiễm không khí cấp bách hơn.