Vừa làm viên chức, vừa làm giám đốc: Không để xung đột lợi ích

Dự thảo Luật Viên chức của Bộ Nội vụ đề xuất cho đội ngũ viên chức được góp vốn, thành lập và quản lý doanh nghiệp thu hút sự quan tâm của dư luận.

Nếu được thông qua, cả nước với hơn 1,7 triệu viên chức đều có cơ hội trở thành giám đốc điều hành doanh nghiệp thời gian tới.

Các chuyên gia đánh giá đây là một đề xuất đột phá, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, khơi thông nguồn lực trong nền kinh tế.

Bởi đội ngũ viên chức là lực lượng lao động có trình độ chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ, nếu khuyến khích họ tham gia kinh doanh sẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Phát huy tối đa năng lực viên chức

Bàn về đề xuất của Bộ Nội vụ, ông Thang Văn Phúc, nguyên thứ trưởng Bộ Nội vụ, cho rằng viên chức là người thực hiện các dịch vụ công, trong đó có những người hoạt động trong lĩnh vực khoa học công nghệ, kỹ thuật. Nếu cho phép họ lập doanh nghiệp sẽ phát huy tối đa năng lực chuyên môn, đặc biệt chuyên môn về khoa học công nghệ, chuyển đổi số.

"Thực chất nhiều cơ sở, viện nghiên cứu hiện nay đã lập ra doanh nghiệp trực thuộc nên việc khuyến khích viên chức góp vốn, tham gia quản lý, nâng cao hiệu quả hoạt động doanh nghiệp là cần thiết", ông Phúc nói.

Cùng quan điểm này, ông Nguyễn Quang Đồng, viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách và phát triển truyền thông, nhận định viên chức là người làm việc trong các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Nhà nước nên cơ bản không xung đột lợi ích khi cho phép họ góp vốn thành lập và điều hành doanh nghiệp.

"Viên chức là người được các đơn vị sự nghiệp công lập như bệnh viện, trường học, trung tâm cung cấp, hỗ trợ dịch vụ công ký hợp đồng thuê thực hiện các dịch vụ. Trong trường hợp viên chức đã làm tốt công việc của mình trong giờ hành chính thì không nên cấm cản họ hoạt động kinh doanh ngoài giờ.

Thực tế nhiều viên chức rất giỏi chuyên môn nhưng họ chỉ phát huy một phần năng lực trong công việc tại đơn vị sự nghiệp công lập, cần khuyến khích họ phát huy tối đa chuyên môn, đầu tư kinh doanh để làm giàu cho xã hội. Hơn nữa, thành lập doanh nghiệp cũng là quyền của viên chức", ông Đồng phân tích.

Điều quan trọng khi cho phép viên chức được góp vốn thành lập và đứng ra điều hành doanh nghiệp, theo các chuyên gia, là phải có cơ chế kiểm soát để tách bạch công tư, hạn chế tình trạng "chân trong chân ngoài" ảnh hưởng tới công việc, trách nhiệm viên chức đang thực thi. Cần có giải pháp để hạn chế tình trạng viên chức tận dụng vị thế làm việc trong đơn vị sự nghiệp nhà nước để điều hành doanh nghiệp, lấn át doanh nghiệp kinh doanh bên ngoài.

Trên thực tế, khi Luật Viên chức hiện nay chưa cho phép thì một số bác sĩ là viên chức làm việc trong các bệnh viện nhà nước vẫn lập phòng khám, bệnh viện tư bên ngoài để tự kinh doanh. Bên cạnh đó, một số giáo viên đang là công chức, viên chức nhà nước vẫn mở thêm trung tâm bên ngoài để dạy thêm kiếm thu nhập, nhiều cán bộ chuyên môn thuộc các viện nghiên cứu nhà nước vẫn nhận thêm công việc nghiên cứu bên ngoài để lo cho cuộc sống gia đình.

Tách bạch công tư, ngăn xung đột lợi ích

Theo ông Nguyễn Văn Đệ - chủ tịch Tổng công ty CP Hợp Lực, khi nền kinh tế đã hội nhập sâu rộng thì mọi chính sách phải hài hòa, bình đẳng, Nhà nước không cấm ai lập doanh nghiệp. Vì thế, đối với các viên chức cũng nên khuyến khích họ thành lập doanh nghiệp nhưng không để lẫn lộn giữa yếu tố nhà nước với yếu tố tư nhân để tránh xung đột lợi ích.

"Với những viên chức muốn thành lập doanh nghiệp nên khuyến khích họ ra khỏi biên chế để họ toàn tâm toàn ý với doanh nghiệp, tránh tình trạng đội lốt nhà nước trong kinh doanh. Nếu viên chức góp vốn thành lập doanh nghiệp, tham gia quản lý doanh nghiệp thì họ cũng phải tuân thủ cơ chế lời ăn lỗ chịu, tránh tình trạng lời ăn nhưng lỗ để lại gánh nợ cho Nhà nước. 

Luật cần quy định rõ khi viên chức lập doanh nghiệp, đi vay vốn kinh doanh thì phải chịu trách nhiệm trả nợ vay, tránh tình trạng kinh doanh thua lỗ, các đơn vị sự nghiệp công lập phải đứng ra trả nợ thay.

Hơn nữa, khi viên chức đứng ra góp vốn, thành lập doanh nghiệp thì cơ quan sự nghiệp công lập quản lý viên chức không nên góp vốn vào doanh nghiệp, bởi điều này dễ tạo ra tình trạng sân sau, làm méo mó môi trường kinh doanh", ông Đệ lưu ý.

Ngoài ra, ông Đệ cũng bày tỏ băn khoăn về tình trạng không rõ ràng giữa yếu tố tư nhân, yếu tố nhà nước trong doanh nghiệp do viên chức góp vốn, thành lập, quản lý có thể dẫn tới tình trạng cạnh tranh không bình đẳng giữa các doanh nghiệp trong nền kinh tế. 

Điều này dẫn tới việc viên chức khi lập doanh nghiệp có thể tận dụng uy tín của cơ quan sự nghiệp công lập để đi vay vốn kinh doanh, đồng thời tận dụng vị thế để cung cấp dịch vụ công cho chính đơn vị sự nghiệp công lập - nơi viên chức đang công tác.

Để hạn chế những bất cập khi các viên chức nhà nước một lúc đảm nhận hai vai người thực thi dịch vụ công, đồng thời là giám đốc điều hành doanh nghiệp, ông Thang Văn Phúc, nguyên thứ trưởng Bộ Nội vụ, khuyến nghị: "Cần bổ sung các quy định để hạn chế sự thao túng, can thiệp chính sách, thực thi công vụ khi cho viên chức được thành lập doanh nghiệp".

Ông Nguyễn Quang Đồng cũng chỉ ra rằng nếu cho viên chức đứng ra lập doanh nghiệp để cung cấp dịch vụ cho chính đơn vị sự nghiệp công lập họ đang làm việc sẽ rất dễ dẫn tới xung đột lợi ích. Vì thế, chỉ nên khuyến khích viên chức lập doanh nghiệp để cung cấp cho các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp bên ngoài đơn vị sự nghiệp công lập họ đang công tác để tránh xung đột lợi ích.

Mục đích lớn nhất của việc cho viên chức góp vốn thành lập, quản lý doanh nghiệp theo ông Đồng là nâng cao chất lượng dịch vụ công. Do đó, cần tuân thủ nguyên tắc cái gì thị trường làm được thì để cho thị trường làm. 

"Hơn nữa, cần coi đây là giải pháp hỗ trợ viên chức ra khỏi khu vực nhà nước để phát huy năng lực kinh doanh. Các viên chức sau khi lập doanh nghiệp có thể cạnh tranh cung cấp dịch vụ với chính các đơn vị sự nghiệp công lập để nâng cao chất lượng dịch vụ", ông Đồng nhấn mạnh.