Mỗi mùa tuyển sinh, kỳ thi vào lớp 10 lại trở thành tâm điểm của sự lo âu, căng thẳng như một sợi dây đàn sắp đứt. Có người phải thốt lên rằng đây là "sự kinh hoàng" của hàng triệu học sinh và phụ huynh.
Nguyên nhân sâu xa được chỉ ra là do chính sách phân luồng, với mục tiêu 40% học sinh tốt nghiệp Trung học cơ sở (THCS) đi học nghề, vô hình trung tạo ra một cuộc đua khốc liệt để giành suất vào THPT công lập.
Nỗi lo của các bậc cha mẹ hoàn toàn có cơ sở: Nếu con em mình chỉ học hết THCS rồi đi làm hoặc học nghề, liệu tương lai có bấp bênh khi trí tuệ nhân tạo (AI) đang dần thay thế nhiều công việc?
Ý tưởng phổ cập THPT cho 100% học sinh nổi lên như một giải pháp hợp lý. Tuy nhiên, nếu chỉ có một con đường học thuật duy nhất mà thiếu đi những lựa chọn học nghề chất lượng cao, e rằng bài toán hướng nghiệp vẫn chưa có lời giải trọn vẹn.
Không thể phủ nhận, việc phổ cập THPT mang lại nhiều lợi ích. Nó trang bị cho học sinh nền tảng kiến thức văn hóa vững chắc, rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện và mở rộng cánh cửa vào giáo dục đại học.
Ở lứa tuổi 15, khi nhận thức về nghề nghiệp tương lai còn chưa định hình, giai đoạn THPT chính là "khoảng lặng" quý báu để các em có thêm thời gian khám phá bản thân. Hơn nữa, trong bối cảnh AI phát triển vũ bão, việc sở hữu trình độ học vấn cao chắc chắn là một lợi thế.
Tuy nhiên, sẽ là một sai lầm nếu coi AI là lý do để ép buộc mọi học sinh phải đi theo con đường học thuật. AI có thể thay thế hiệu quả các công việc mang tính lặp đi lặp lại, nhưng những ngành nghề đòi hỏi kỹ năng thực hành, sự khéo léo và tư duy kỹ thuật như sửa chữa, cơ khí, dịch vụ... vẫn luôn cần những người thợ lành nghề.
Báo cáo của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (2023) cũng dự báo rằng AI sẽ không chỉ làm mất đi việc làm, mà còn tạo ra nhiều vị trí công việc mới, đặc biệt là trong các lĩnh vực liên quan đến công nghệ và kỹ thuật.
Nếu tất cả học sinh đều buộc phải vào THPT, hệ thống giáo dục sẽ đối mặt với nhiều thách thức:
- Quá tải hạ tầng: Trường lớp và đội ngũ giáo viên sẽ khó lòng đáp ứng kịp, đặc biệt là ở các khu vực nông thôn, miền núi.
- Lãng phí nguồn lực: Nhiều học sinh không có thiên hướng hoặc hứng thú với việc học lý thuyết sẽ cảm thấy chán nản, mệt mỏi. Điều này không chỉ gây lãng phí thời gian của các em mà còn có thể dẫn đến tình trạng bỏ học giữa chừng.
- Gia tăng áp lực: Gánh nặng chi phí học thêm và áp lực thi cử lên vai phụ huynh sẽ càng thêm căng thẳng.
- Mất cân đối thị trường lao động: Tình trạng "thừa thầy, thiếu thợ" sẽ trở nên trầm trọng hơn khi thị trường dư thừa cử nhân nhưng lại khan hiếm lao động có tay nghề kỹ thuật cao.
Phân luồng hướng nghiệp không phải là một chính sách tiêu cực, mà là một cách tiếp cận khoa học đã được nhiều quốc gia tiên tiến áp dụng thành công.
Nhà tâm lý học Howard Gardner (1983) trong Thuyết đa trí tuệ đã chỉ ra rằng mỗi cá nhân có những năng lực và sở thích riêng. Do đó, một hệ thống giáo dục hiệu quả cần cung cấp những lộ trình học tập đa dạng để phù hợp với từng em.
Các nước như Đức đã rất thành công với mô hình đào tạo nghề song hành, nơi học sinh vừa học văn hóa, vừa học kỹ năng thực tế tại doanh nghiệp, giúp các em sẵn sàng gia nhập thị trường lao động.
Thay vì đặt mục tiêu 100% học sinh vào THPT, chúng ta nên tập trung xây dựng một hệ thống giáo dục linh hoạt với nhiều con đường phát triển có giá trị như nhau:
- Phát triển mô hình Trung học Kỹ thuật (THKT): Xây dựng các trường THKT hiện đại, đào tạo các ngành nghề phù hợp xu thế như công nghệ, kỹ thuật. Quan trọng là chương trình học này vẫn đảm bảo khối lượng kiến thức văn hóa cần thiết để học sinh tốt nghiệp vẫn nhận được bằng THPT và có cơ hội liên thông lên các bậc học cao hơn.
- Nâng cao chất lượng Giáo dục thường xuyên và dạy nghề: Hiện đại hóa chương trình, đầu tư cơ sở vật chất và gắn kết chặt chẽ với doanh nghiệp.
- Đẩy mạnh công tác tư vấn hướng nghiệp: Thực hiện bài bản, khoa học ngay từ bậc THCS để giúp học sinh và phụ huynh hiểu đúng về năng lực bản thân và nhu cầu của thị trường lao động.
- Giảm áp lực cho kỳ thi vào lớp 10 và chuẩn bị cho thế hệ trẻ trước làn sóng AI đòi hỏi một tầm nhìn xa hơn: đó là tạo ra nhiều lựa chọn, nhiều con đường sự nghiệp giá trị để mỗi học sinh có thể tự tin bước đi trên con đường phù hợp nhất với mình.
Hapm.psy
Showroom: D11-47 KĐT Geleximco Lê Trọng Tấn, Hà Đông, Hà Nội
Điện thoại: 1900 98 98 36
Email: info@daisan.vn