Ai là sinh viên Việt đầu tiên theo học đại học tại Harvard từ thập niên 1960?

Theo The New York Times, giáo sư Ngô Vĩnh Long là sinh viên Việt Nam đầu tiên theo học Đại học Harvard vào thập niên 1960. 

Ông đến Mỹ đầu thập niên 1960 theo chương trình trao đổi học sinh trung học tại bang Missouri. Sau đó, ông theo học Đại học Harvard và nhận cả bằng cử nhân lẫn tiến sĩ tại đây. Trong thời gian học tại Harvard, Ngô Vĩnh Long được xem là một trong những tiếng nói phản chiến tiêu biểu nhất của cộng đồng người Việt ở Mỹ. 

Ngô Vĩnh Long sinh ngày 10/4/1944 tại tỉnh Vĩnh Long. Khi ông còn nhỏ, cha mẹ ông đều phản đối chiến tranh, nhiều lần phải đi trốn, để ông ở lại chăm sóc 7 người em. Gia đình nghèo đến mức “nhiều khi không đủ ăn", và "có lẽ vì thế mà tôi thấp hơn cha mình khoảng 15 cm”, ông từng kể. 

Năm 16 tuổi, Ngô Vĩnh Long được quân đội Mỹ thuê làm dịch giả và kỹ thuật viên vẽ bản đồ. Hy vọng của ông khi nhận công việc này là giúp người Mỹ vẽ bản đồ một cách chính xác, hòng tránh việc ném bom nhầm mục tiêu hoặc vào làng mạc chỉ có dân thường.

Tuy nhiên sau đó, chứng kiến cảnh chiến tranh tàn phá và bất công, ông quyết định bỏ công việc này vào năm 1962, gia nhập phong trào sinh viên phản chiến.

Năm 6 tuổi, Ngô Vĩnh Long cùng cha đi bộ quãng đường 160 km từ quê lên Sài Gòn để mua tiểu thuyết tiếng Anh của Charles Dickens. Hai cha con dành cả năm đọc và học thuộc từng câu trong cuốn Great Expectations (Những kỳ vọng lớn lao). “Chúng tôi học thuộc từng từ, từng câu, từng trang. Đó là cách tôi học tiếng Anh”, ông nhớ lại.

Theo Historians.org (Hiệp hội Lịch sử Mỹ), giáo sư Ngô Vĩnh Long xuất bản cuốn Before the Revolution: The Vietnamese Peasants under the French (MIT Press, 1973; tái bản bởi Đại học Columbia năm 1991) khi còn là nghiên cứu sinh. Tác phẩm phân tích sâu sắc các khía cạnh kinh tế, chính trị, văn hóa, tư tưởng của chế độ thực dân Pháp.

Ông cũng là tác giả Vietnamese Women in Society and Revolution: The French Colonial Period (1974), nghiên cứu vai trò phụ nữ Việt Nam trong thời thuộc địa và cách mạng. Ngoài ra, ông là đồng biên tập cuốn sách nhìn nhận về lịch sử Đông Dương, Mỹ, và Cuộc chiến Coming to Terms: Indochina, the United States, and the War (1991) và viết chương mở đầu về Việt Nam.

Từ năm 1985, Ngô Vĩnh Long trở thành giáo sư Lịch sử tại University of Maine. Ông giảng dạy nhiều khóa về lịch sử châu Á và được đồng nghiệp, sinh viên yêu mến, kính trọng. Ông gắn bó với trường đến cuối đời, trở thành một trong những học giả nghiên cứu Việt Nam và Đông Nam Á được quốc tế công nhận.

Trong nhiều năm, giáo sư Ngô Vĩnh Long thường xuyên trở về Việt Nam để giảng dạy và trao đổi học thuật. Đặc biệt, năm 2000-2001, ông là học giả Fulbright, trực tiếp giảng dạy tại Hà Nội, truyền đạt kiến thức và kinh nghiệm nghiên cứu cho sinh viên trong nước.

Giáo sư Ngô Vĩnh Long qua đời ngày 12/10/2022 tại Bangor, bang Maine (Mỹ). Trong bài tưởng niệm đăng trên chuyên mục Góc nhìn của Hiệp hội Lịch sử Mỹ, ông được nhắc đến như một nhà sử học có tư duy mở và đa chiều, luôn tìm kiếm giải pháp trên nguyên tắc, linh hoạt trước hoàn cảnh nhưng kiên định với tầm nhìn về một thế giới hòa bình, công bằng.