Xuất khẩu gạo không suôn sẻ

Dù có nhiều chuyển biến tích cực nhưng xuất khẩu gạo của Việt Nam vẫn đang đối mặt không ít thách thức

Theo số liệu từ Hiệp hội Xuất khẩu gạo Thái Lan, trong 6 tháng đầu năm 2025, Việt Nam đã vượt qua nước này, vươn lên vị trí thứ hai thế giới về xuất khẩu gạo. Cụ thể, Việt Nam đã xuất khẩu 4,72 triệu tấn gạo, chỉ đứng sau Ấn Độ (11,68 triệu tấn), trong khi Thái Lan tụt lại với 3,73 triệu tấn do giá bán cao làm giảm khả năng cạnh tranh.

Tăng khối lượng nhưng giảm giá trị

Trong khi đó, báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy xuất khẩu gạo tháng 7-2025 ước đạt 750.000 tấn, trị giá hơn 366 triệu USD.

Lũy kế 7 tháng đầu năm 2025, Việt Nam đã xuất khẩu 5,5 triệu tấn gạo, thu về 2,81 tỉ USD - tăng 3,1% về khối lượng nhưng giảm gần 16% về giá trị so với cùng kỳ năm 2024. Mức giảm này chủ yếu do giá gạo xuất khẩu bình quân giảm 18,4%, chỉ còn khoảng 514 USD/tấn, trong bối cảnh Ấn Độ - nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới - quay lại thị trường, tạo áp lực cạnh tranh về giá.

Philippines vẫn là thị trường tiêu thụ lớn nhất của gạo Việt Nam với thị phần chiếm tới 42,6%. Các thị trường lớn tiếp theo là Ghana (11,1%) và Bờ Biển Ngà (10,6%). Đáng chú ý, Bangladesh ghi nhận mức tăng trưởng mạnh nhất - gấp 188 lần so với cùng kỳ năm ngoái, trong khi xuất khẩu sang Malaysia sụt giảm tới 58,5%.

Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) Đỗ Hà Nam nhận định với đà xuất khẩu hiện tại, nước ta hoàn toàn có thể đạt mục tiêu 7,9-8 triệu tấn trong cả năm. Ông cho rằng chất lượng gạo Việt Nam đang ở mức cao, với khoảng 70% là gạo thơm.

"Một số thông tin gần đây về việc giá gạo trắng 5% của Việt Nam dưới mức 400 USD/tấn là không đúng. Là người đứng đầu VFA, tôi sẽ chấn chỉnh lại việc này, đặc biệt là bản tin trên website của VFA, để thông tin sát với thực tế" - Chủ tịch VFA nhấn mạnh.

Dù vậy, ông Phan Văn Có, Giám đốc Marketing Công ty TNHH Gạo Vrice, nhìn nhận thị trường xuất khẩu gạo vẫn trong giai đoạn trầm lắng khi nhiều đối tác truyền thống có xu hướng giảm nhập khẩu, tăng cường bảo hộ mậu dịch. Chẳng hạn, Philippines đưa thêm rào cản kỹ thuật, xem xét đánh thuế nhập khẩu; mới đây còn có thông tin thị trường này sẽ tạm dừng nhập khẩu gạo trong 60 ngày... để bảo hộ sản xuất trong nước.

Theo ông Phan Văn Có, những thông tin nêu trên khiến nhà buôn bán lo lắng, từ đó nhập khẩu gạo giảm đi so với các năm. "Nếu trước đây, doanh nghiệp nhận được những đơn hàng số lượng lớn từ 3-6 tháng thì nay chỉ nhận đơn hàng theo tháng với khối lượng ít, do đối tác còn rụt rè về sự thay đổi chính sách của chính phủ nước sở tại, về biến động kinh tế - chính trị toàn cầu" - ông đánh giá.

Ông Nguyễn Vĩnh Trọng, Giám đốc Công ty TNHH Việt Hưng (Đồng Tháp), cho biết vẫn đang xác minh thông tin từ các đối tác Philippines. Thế nhưng, ngay lập tức, thông tin liên quan đã tác động đến thị trường, khiến giá gạo Đài thơm 8 - mặt hàng chủ lực xuất sang Philippines - giảm nhẹ khoảng 5-10 USD/tấn.

Dù vậy, ông Nguyễn Vĩnh Trọng cho rằng nếu chính sách mới của Philippines được áp dụng thì cũng không gây tác động quá tiêu cực. Bởi lẽ, gạo hè thu của Việt Nam đã được tiêu thụ hơn 70%, còn giai đoạn tháng 9-10 hầu như không có thu hoạch nên không tạo áp lực bán ra.

Tập trung mở rộng thị trường

Trước những thách thức vừa nêu, mở rộng thị trường được coi là yếu tố sống trong việc xuất khẩu gạo Việt Nam.

Theo Thương vụ Việt Nam tại Singapore, thị trường này duy trì nhập khẩu ổn định và đang cân nhắc ký hiệp định thương mại song phương mặt hàng gạo với Việt Nam, tạo thuận lợi cho xuất khẩu trong thời gian tới. Tại châu Âu, nhờ Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA), gạo nước ta có lợi thế giá cả so với Thái Lan, Ấn Độ, Campuchia. Tuy nhiên, để tận dụng cơ hội, Việt Nam cần đàm phán tăng hạn ngạch xuất khẩu vào EU - hiện ở mức 80.000 tấn/năm.

Tại Áo, Thương vụ Việt Nam đã kết nối Công ty 3Brothers nhập khẩu gạo sushi của nước ta với bao bì 10 kg, được khách hàng ưa chuộng. Với xu hướng tiêu dùng xanh và bền vững, nhu cầu về các nông sản chất lượng cao, an toàn, thân thiện với môi trường tại Áo chắc hẳn sẽ còn tăng mạnh trong thời gian tới.

Đề cập triển vọng dài hạn, ông Dương Đức Quang, Phó Tổng Giám đốc Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam (MXV), nhận định với lợi thế về chất lượng và thương hiệu gạo Việt Nam vốn đã được khẳng định trên thị trường quốc tế, các DN nên đẩy mạnh xây dựng thương hiệu, xúc tiến thương mại. Các DN cần mở rộng thị trường tiêu thụ, không chỉ ở các khu vực truyền thống như Đông Nam Á mà còn hướng đến những thị trường mới ở châu Âu, Mỹ và châu Phi. Bên cạnh đó, tối ưu hóa chuỗi cung ứng, cải thiện hiệu quả logistics để giảm thiểu chi phí và ứng phó với các biến động giá ngắn hạn.

"Một khi chuỗi đầu vào ngành sản xuất chất lượng cao, sản lượng ổn định, toàn ngành lúa gạo, trong đó có các DN chế biến và xuất khẩu, cũng được hưởng lợi và phát triển bền vững" - ông Quang nhấn mạnh.

Trong khi đó, ông Phan Văn Có đề nghị cơ quan chức năng xem xét hạn chế nhập khẩu gạo vào Việt Nam. Bởi lẽ, việc nhập khẩu chủng loại trung bình nếu tái xuất sẽ ảnh hưởng tới chất lượng, uy tín của gạo Việt Nam trên thế giới.

"Việt Nam chủ yếu nhập khẩu gạo từ Ấn Độ và Campuchia. Trong đó, gạo trắng của Ấn Độ nếu cộng thêm chi phí vận chuyển và các loại phí khác, khi về đến Việt Nam có giá tương đương trong nước, không bảo đảm yếu tố cạnh tranh" - ông Có nhận xét.

Ngoài ra, các DN xuất khẩu gạo cũng đang mong chờ chính sách về thuế giá trị gia tăng (GTGT) sớm được điều chỉnh. Một chủ DN cho biết từ cuối tháng 7 đến nay, các đơn hàng xuất khẩu đi Mỹ, Úc… đã tạm dừng vì lo ngại việc hoàn thuế GTGT sẽ gặp khó khăn. Trước đó, DN vẫn còn lượng hàng tồn kho được hưởng thuế 0% theo quy định cũ nhưng hiện tại, hàng mới phải chịu thuế 5%, khiến dòng vốn bị đứt đoạn do tiền thuế bị "treo". Do vậy, các hiệp hội nông sản đã đồng loạt kiến nghị sửa đổi chính sách để tránh gây thêm áp lực tài chính cho DN.

"DN xuất khẩu gạo thường phải đặt cọc trước mới mua được hàng từ nông dân, xuất khẩu ra nước ngoài cả tháng mới nhận được tiền về. Nếu phải nộp trước 5% thuế GTGT sẽ dẫn đến dòng vốn bị đứt đoạn" - đại diện Công ty TNHH Gạo Vrice phân tích.