Xử phạt vi phạm an toàn giao thông: Thêm hình thức lao động công ích?

UBND TP.HCM vừa giao Công an phối hợp các sở, ngành nghiên cứu đề xuất sửa luật, bổ sung cách xử phạt mới với vi phạm giao thông, có thể áp dụng lao động công ích để tăng tính giáo dục.

Yêu cầu này được đưa ra nhằm thực hiện theo kết luận của Phó thủ tướng Trần Hồng Hà sau cuộc họp sơ kết đảm bảo trật tự an toàn giao thông 6 tháng đầu năm 2025.

Để người vi phạm nhớ và tránh tái phạm

Một cán bộ cảnh sát giao thông TP.HCM cho rằng hiện nay hình thức phạt tiền đôi khi chưa đủ sức ngăn chặn tình trạng tái phạm, nhất là với những lỗi nguy hiểm trong vi phạm giao thông.

Vì vậy một số lỗi vi phạm có thể sẽ được đề xuất bổ sung thêm hình thức lao động công ích, đặc biệt với những lỗi nguy hiểm như lái xe sau khi uống rượu bia hoặc sử dụng chất kích thích; chạy xe quá tốc độ trong khu dân cư, trường học, bệnh viện; đi ngược chiều, vượt đèn đỏ, đi vào đường cấm, đường cao tốc sai quy định. Khi người vi phạm bị phạt lao động công ích thì sẽ thấy được trách nhiệm công dân của mình và thay đổi hành vi khi tham gia giao thông...

Về phía người dân, anh Nguyễn Văn Thái (34 tuổi, ngụ quận Bình Thạnh cũ) chia sẻ: "Tiền phạt giờ cao nhưng không phải ai cũng sợ, nhất là những người có điều kiện kinh tế. Nếu có thêm hình thức lao động công ích như quét rác, dọn vệ sinh khu công cộng thì vừa nặng về tâm lý vừa giúp họ ý thức hơn về hành vi sai phạm của mình. Tôi nghĩ như vậy công bằng hơn cho mọi người. 

Nhiều vụ chạy xe ngược chiều, vượt đèn đỏ gây nguy hiểm cho người khác mà chỉ phạt tiền thì chưa đủ. Nếu người vi phạm phải lao động công ích vài ngày, chắc chắn họ sẽ nhớ và tránh tái phạm".

Đại biểu Quốc hội Bùi Hoài Sơn (Hà Nội) cho hay nghị định 168/2024 đã tăng mạnh mức xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông. Nhiều hành vi phổ biến như uống rượu bia, chạy quá tốc độ, vượt đèn đỏ... đều có mức phạt cao.

Song thực tế cho thấy hình thức phạt tiền nhiều khi chưa đủ tác động để thay đổi hành vi với một số trường hợp, trong đó không ít người có thu nhập cao thì nộp phạt xong có thể... vi phạm lại.

Còn với người thu nhập thấp, phạt tiền dễ trở thành gánh nặng, thậm chí dẫn đến nảy sinh tiêu cực. Vì vậy, theo đại biểu Sơn, hình thức phạt lao động công ích có thể coi là một hình phạt bổ sung.

Muốn thực hiện phải sửa luật

Trao đổi với Tuổi Trẻ, nhiều chuyên gia đồng tình việc bổ sung hình thức phạt lao động công ích là rất cần thiết, nhiều nước đã áp dụng. 

Tuy nhiên trong Luật Xử lý vi phạm hành chính hiện hành chưa có quy định nào chế tài với hình thức phạt lao động công ích. Bên cạnh đó, Bộ luật Hình sự khi liệt kê các hình phạt đối với người phạm tội cũng không có quy định về lao động công ích.

Vì vậy về mặt pháp lý, nếu muốn thực hiện đòi hỏi các cơ quan có thẩm quyền phải nghiên cứu điều chỉnh trong các văn bản luật liên quan, đặc biệt là Luật Xử lý vi phạm hành chính bổ sung điều khoản về lao động công ích như một hình thức xử phạt bổ sung.

Thạc sĩ luật - luật sư Nguyễn Thị Bích Liên phân tích cụ thể rằng nếu áp dụng phạt lao động công ích cho vi phạm giao thông thì Quốc hội cần sửa đổi bổ sung Luật Xử phạt vi phạm hành chính và thêm hình thức xử phạt vi phạm hành chính là hình thức phạt lao động công ích (cụ thể khoản 1 điều 21).

Đồng thời Chính phủ cần sửa đổi, bổ sung nghị định 168/2024 ngày 26-12-2024 bổ sung thêm hình thức phạt lao động công ích (điều 3 nghị định 168/2024). TP.HCM nếu muốn áp dụng hình thức phạt lao động công ích cho vi phạm giao thông thì cần phải kiến nghị Quốc hội và Chính phủ sửa đổi, bổ sung luật như đã nêu.

Theo đại biểu Quốc hội Bùi Hoài Sơn, có thể tính đến phương án kết hợp song song hai hình thức: vừa phạt tiền (nhưng điều chỉnh mức phạt cho phù hợp), vừa kèm lao động công ích với những hành vi nghiêm trọng, tái phạm hoặc gây bức xúc xã hội.

"Khi đó tiền phạt vẫn nộp ngân sách để phục vụ công tác bảo đảm an toàn giao thông; còn lao động công ích là giáo dục bổ sung trực tiếp", ông Sơn nói.

Về đối tượng và hành vi, ông Sơn cho rằng lao động công ích có thể áp dụng trước hết với thanh thiếu niên vi phạm - những người còn đang hình thành nhân cách, cần tác động trực tiếp để nâng cao ý thức. 

Với các hành vi như điều khiển xe phóng nhanh lạng lách, vi phạm nồng độ cồn, vượt đèn đỏ tái phạm nhiều lần..., hình phạt lao động công ích sẽ phù hợp và có tác dụng cảnh tỉnh.

Nên cho áp dụng thí điểm

Trong khi đó, đại biểu Nguyễn Hữu Thông (Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng) cho rằng để áp dụng hình thức lao động công ích, sau khi bổ sung vào luật nên cho áp dụng thí điểm tại một số địa phương, thành phố lớn như TP.HCM, Hà Nội... 

Đồng thời cần có quy định cụ thể về định nghĩa lao động công ích, phạm vi áp dụng bao gồm những hành vi vi phạm hành chính nào, lĩnh vực nào được áp dụng.

Quy định điều kiện áp dụng như số lần tái phạm, mức độ vi phạm; thời lượng lao động tối thiểu, tối đa; đối tượng được miễn trừ; quyền và nghĩa vụ của người bị xử phạt; danh mục các công việc công ích phù hợp có thể được giao; cơ chế bảo vệ người vi phạm để tránh tình trạng lạm dụng...

"Cần phải quy định rõ những hành vi vi phạm nào sẽ bị xử phạt bổ sung hình thức lao động công ích, chứ không phải tất cả các vi phạm đều bị phạt bổ sung", ông Thông nêu rõ. Sau khi áp dụng thí điểm sẽ đánh giá tác động kỹ càng rồi mới áp dụng rộng rãi.

Còn ông Nguyễn Văn Thanh, nguyên Chủ tịch Hiệp hội Vận tải Việt Nam, cho rằng nhiều nước, trong đó có các nước ở ASEAN, cũng đã áp dụng hình thức xử phạt này và đạt nhiều hiệu quả trong giáo dục người vi phạm.

Vì vậy, theo chỉ đạo của Phó thủ tướng và UBND TP.HCM, các cơ quan chức năng, nhất là Công an TP, cần sớm nghiên cứu cụ thể để trình các cấp có thẩm quyền xem xét. Trong đó, để thực hiện được, cần đề xuất sửa đổi bổ sung Luật Xử lý vi phạm hành chính. 

Nên giao trực tiếp cho cơ quan công an là đơn vị trực tiếp được giao chủ trì quản lý, thực hiện và phối hợp với chính quyền địa phương. Giao cho các cơ quan tư pháp, mặt trận, đoàn thể giữ vai trò giám sát.

Cần quy định cụ thể, rõ ràng "địa chỉ trách nhiệm" trong từng khâu, từng bước, tránh chuyện chung không ai lo.

Ngoài ra, để đảm bảo tính khả thi, nên thực hiện thí điểm trước ở một số thành phố lớn như TP.HCM, Hà Nội... sau đó sẽ tổng kết, rút kinh nghiệm và triển khai trên diện rộng.

Các nước cho lao động công ích trong trường hợp nào?

* Tại Mỹ: Ở bang Virginia, lao động công ích thường được sử dụng thay cho án tù đối với những người bị kết tội lái xe ẩu.

Trong nhiều trường hợp, tòa sẽ giao cho phòng cải huấn cộng đồng quản lý việc thực hiện. Nếu không được giới thiệu qua phòng này, người vi phạm phải thực hiện lao động công ích tại một số tổ chức phi lợi nhuận được công nhận như Hội Chữ thập đỏ, Habitat for Humanity, Goodwill... hoặc các tổ chức địa phương như ngân hàng thực phẩm, trung tâm hỗ trợ người vô gia cư. Tuyệt đối không được làm cho doanh nghiệp vì lợi nhuận.

Tòa án thành phố Charlottesville (Virginia) quy định rõ người vi phạm có thể xin làm lao động công ích thay cho tiền phạt và án phí, nếu không có tiền án bạo lực. Người vi phạm cần giữ bảng theo dõi việc lao động, có chữ ký giám sát và nộp về tòa hằng tuần. 

Giờ công ích sẽ được quy đổi thành tiền trừ vào tiền phạt hoặc án phí. Họ có thời gian 90 ngày để hoàn thành lao động công ích, nếu không thì phần còn lại sẽ phải trả bằng tiền, có thể bị tính lãi.

Ngoài ra, luật sư tại Mỹ cũng thường tư vấn rằng thẩm phán sẽ khoan dung hơn với những người tự nguyện làm lao động công ích trước khi xét xử để thể hiện sự ăn năn. Số giờ sẽ phụ thuộc vào tình tiết vụ án. Với vi phạm nghiêm trọng, chẳng hạn chạy 160km/h trong khu vực quy định 88km/h, luật sư có thể đề xuất 40 giờ công ích trước ngày xét xử.

Còn tại hạt Alameda (bang California), từ tháng 7-2023, người vi phạm giao thông gặp khó khăn tài chính có thể nộp đơn trực tuyến để xin giảm số tiền phải nộp, yêu cầu trả góp, xin gia hạn thời gian nộp phạt, hoặc có thể đăng ký lao động công ích thay cho nộp phạt.

Tại bang Pennsylvania, đạo luật 138 năm 2024 cho phép thẩm phán miễn phạt, cho trả góp hoặc thay thế bằng lao động công ích đối với người vi phạm giao thông không đủ khả năng tài chính, nhằm chấm dứt việc phạt quá hà khắc và giúp họ giữ bằng lái để tiếp tục mưu sinh.

* Tại Anh: Lao động công ích được xem là hình phạt thay thế cho án tù giam, vừa mang tính trừng phạt vừa nhằm cải tạo, từ đó giảm nguy cơ tái phạm.

Với vi phạm giao thông, lệnh lao động công ích chỉ áp dụng cho các tội có khung hình phạt tù nhưng hành vi trên thực tế chưa vượt ngưỡng phải bị giam giữ. Lệnh không áp dụng cho các tội danh bắt buộc phải phạt tù và các lỗi chỉ bị xử phạt tiền như chạy quá tốc độ, dùng điện thoại khi lái xe, lái xe ẩu, không có bảo hiểm.

Người vi phạm sẽ phải làm lao động công ích không lương từ 40 đến 300 giờ trong 12 tháng với các công việc như xúc tuyết, nhặt rác, sơn sửa trường học hay làm việc tại trung tâm cộng đồng. Ngoài ra, người vi phạm sẽ được yêu cầu tham gia chương trình phục hồi, cải tạo, điều trị sức khỏe tâm thần; cai nghiện rượu, ma túy, tùy vào từng trường hợp.

Mục tiêu là để xử lý tận gốc nguyên nhân vi phạm và thúc đẩy thay đổi tích cực. Vi phạm các điều kiện của lệnh lao động công ích tại Anh sẽ dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, có thể bị hủy lệnh và thay thế bằng án tù.

* Tại Philippines: Vào tháng 6 năm nay, Cơ quan Phát triển đô thị Manila (MMDA) cho biết dự kiến sẽ áp dụng lao động công ích đối với người vi phạm giao thông theo chính sách xử phạt giao thông không tiếp xúc.

Chủ tịch MMDA Don Artes cho biết thay vì mất thu nhập hoặc phải dùng tiền lo cho gia đình để nộp phạt, người vi phạm có thể làm công ích vào ngày nghỉ. MMDA sẽ nghiên cứu loại hình công việc và số giờ phù hợp cho từng vi phạm.

Họ cũng sẽ cân nhắc trường hợp người lao động toàn thời gian không có ngày nghỉ. Chẳng hạn vi phạm trị giá 1.000 peso (460.000 đồng) có thể quy đổi thành 3 đến 4 giờ công ích, thay vì 8 giờ. Tuy vậy, MMDA khẳng định không giảm mức phạt, vì nếu phí phạt thấp, người giàu có thể chọn vi phạm và trả tiền thay vì làm công ích.