Xóa thuế khoán: Chế độ kế toán phải thật đơn giản, chi phí thấp nhất

Để các hộ kinh doanh bớt lúng túng khi chuyển từ nộp thuế theo phương pháp khoán sang kê khai, nhiều chuyên gia đề xuất phải xây dựng chế độ kế toán thật đơn giản, thậm chí cung cấp ứng dụng kế toán miễn phí.

Nguy cơ "vỡ trận"

Chuyên kinh doanh hàng tạp hóa tại một khu chung cư tầm trung, hộ kinh doanh do chị Nguyễn Thu Trang (trú Q.Bắc Từ Liêm, Hà Nội) thuộc diện phải chuyển đổi sang sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền từ ngày 1.6. Chị vẫn duy trì nộp thuế khoán thay vì chuyển ngay sang kê khai thuế.

"Nghe nói sang năm bỏ thuế khoán, tôi cũng khá lo bởi trước tới nay chỉ tập trung buôn bán, gia đình không ai rành về kế toán, hóa đơn, chứng từ. Tôi đang tính nếu không thể tự giải quyết sẽ thuê đơn vị làm dịch vụ hỗ trợ phần này, nhưng như vậy cũng làm đội thêm chi phí", chị Trang nói.

Tại dự án luật Quản lý thuế (thay thế) đang lấy ý kiến, đề cập xóa quy định khoán thuế từ năm 2026, Bộ Tài chính đề xuất bổ sung quy định hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh áp dụng cơ chế tự khai, tự nộp thuế theo phương pháp tính thuế trực tiếp (tỷ lệ phần trăm trên doanh thu).

Cạnh đó, bổ sung quy định về chế độ kế toán và hóa đơn, giao Chính phủ quy định chi tiết theo hướng: đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh có doanh thu từ 1 tỉ đồng/năm trở lên sẽ áp dụng chế độ kế toán đơn giản như các doanh nghiệp vừa và nhỏ theo Thông tư 88/2021/TT-BTC.

Đối với các hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh có doanh thu thuộc đối tượng chịu thuế giá trị gia tăng (từ 200 triệu đồng/năm đến dưới 1 tỉ đồng/năm): thực hiện sổ sách để ghi chép doanh thu thực tế phát sinh theo hướng đơn giản nhưng có đủ thông tin để xác định chính xác nghĩa vụ thuế. Chính phủ, Bộ Tài chính sẽ hướng dẫn cụ thể sổ sách ghi chép và Bộ Tài chính cần sửa đổi, bổ sung Thông tư 88/2021/TT-BTC để đơn giản mẫu biểu.

Ông Nguyễn Văn Được, Tổng giám đốc Công ty TNHH dịch vụ tư vấn thuế Trọng Tín, Ủy viên thường trực Hội Tư vấn thuế Việt Nam, đánh giá dù chế độ kế toán theo Thông tư 88/2021/TT-BTC khá đơn giản, nhưng vẫn phải có bộ máy kế toán, hệ thống máy móc, thiết bị…, sẽ tạo thêm gánh nặng về chi phí xã hội. 

"Pháp luật thuế trong thời gian tới có lẽ phải thiết kế, tính toán miễn sao vẫn thực hiện đầy đủ hóa đơn, chứng từ, phản ánh đúng doanh thu, nhưng không nhất thiết phải kiểm soát sổ sách kế toán. Làm sao giảm bớt gánh nặng cho một số đối tượng không có nhu cầu cao về quản trị số liệu, tài chính hay thương hiệu; đảm bảo thu được thuế với chi phí hành thu thấp nhất", ông Được nói.

Theo Giám đốc Khối Tư vấn và đào tạo của Công ty TNHH Hãng kiểm toán AMA Nguyễn Hồ Ngọc, khi bỏ thuế khoán, thực tế cần nhìn nhận là phần lớn hộ kinh doanh nhỏ không có kỹ năng ghi chép kế toán, càng không có khả năng thuê dịch vụ chuyên nghiệp. Nếu mô hình mới đòi hỏi kê khai chi tiết theo quý, lưu trữ hóa đơn đầy đủ, phân biệt đầu vào, đầu ra… thì nguy cơ "vỡ trận" hoàn toàn có thể xảy ra.

"Sẽ hợp lý hơn nếu xây dựng một hệ thống ghi nhận doanh thu cực kỳ đơn giản, có thể là một ứng dụng ghi sổ hàng ngày, mỗi tháng tổng hợp một con số. Cách tiếp cận không yêu cầu cao về nghiệp vụ kế toán sẽ khiến người dân không còn ngại làm đúng. Khi người kinh doanh nhỏ có thể tuân thủ dễ dàng, chính sách thuế sẽ đi vào cuộc sống tự nhiên nhất", ông Ngọc bày tỏ.

Tại cuộc tọa đàm với doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp để thực hiện hiệu quả Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân do Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì mới đây, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam Nguyễn Văn Thân đề xuất Nhà nước cung cấp một ứng dụng kế toán miễn phí để hỗ trợ các hộ kinh doanh quản lý tài chính và tuân thủ quy định thuế theo phương pháp kê khai. Cạnh đó, Nhà nước triển khai các chương trình đào tạo miễn phí về quản lý doanh nghiệp, kế toán và chuyển đổi số cho các hộ kinh doanh.

Nên xây dựng lộ trình điều chỉnh thuế suất theo ngành nghề

Xung quanh chuyện xóa thuế khoán, chuyên gia thuế Nguyễn Ngọc Tú (Trường đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội) nhấn mạnh: "Chỉ còn nửa năm, ngành thuế phải có các bước hướng dẫn, hỗ trợ thật chi tiết, cụ thể hóa bằng văn bản.

Ví dụ, sau khi xóa thuế khoán, các hộ kinh doanh phải nộp các loại thuế gì, tỷ lệ nộp là bao nhiêu phần trăm trên doanh thu; có truy thu thuế khoán của giai đoạn trước nếu có sự chênh lệch lớn hay không… Sổ sách kế toán cần thật đơn giản, đảm bảo 3 tiêu chí cơ bản là doanh thu, chi phí, lãi lỗ là được".

Theo ông Tú, khi hộ khoán chuyển sang kê khai thuế, cần lưu ý các trường hợp doanh thu kê khai tăng đột biến, nhất là với ngành hàng bán buôn. 

"Hiện nay, với hoạt động bán buôn, bán lẻ các loại hàng hóa (trừ giá trị hàng hóa đại lý bán đúng giá hưởng hoa hồng), tổng mức thuế tính trên doanh thu là 1,5% (trong đó 1% là thuế giá trị gia tăng và 0,5% là thuế thu nhập cá nhân). Tỷ lệ này rất hợp với bán lẻ. 

Tuy nhiên, với bán buôn, đặc biệt tại các chợ đầu mối ở trung tâm thành phố lớn như chợ Đồng Xuân (Hà Nội), chợ Bến Thành (TP.HCM), tỷ lệ lãi sẽ thấp hơn nhiều. Nếu thuế vẫn áp dụng là 1,5% trên doanh thu, có thể các hộ kinh doanh khó cầm cự. 

"Cần nghiên cứu thêm mức thuế cố định tính trên doanh thu với các ngành hàng khác nhau cho phù hợp, đặc biệt là ngành hàng bán buôn", ông Tú dẫn ví dụ. 

Ông Ngọc cũng nhấn mạnh, khi thuế không còn được khoán cố định, mức thuế khoán cũ không thể áp dụng cứng nhắc cho mọi lĩnh vực kinh doanh. Với những ngành nghề có biên lợi nhuận thấp như quán ăn nhỏ, tạp hóa, dịch vụ gia đình…, việc áp mức thuế suất cao sẽ vô tình đẩy họ vào thế khó: doanh thu thật, nhưng lợi nhuận rất mỏng, trong khi nghĩa vụ thuế tính theo doanh thu gộp.

Nếu có thể xây dựng một lộ trình điều chỉnh thuế suất theo ngành nghề hoặc áp dụng tỷ lệ khoán linh hoạt trong giai đoạn đầu, sự chuyển đổi sẽ bớt căng thẳng. Đặc biệt, cần lưu ý đến nhóm hộ kinh doanh theo mô hình gia đình, không thuê lao động, vốn xoay vòng thấp. Đây là lực lượng kinh tế thực sự đáng gìn giữ, nhưng lại rất dễ bị tổn thương trước các yêu cầu quản lý mới.