Xóa bỏ dần độc quyền trên thị trường điện

Thị trường điện sẽ tăng tính cạnh tranh, tăng quyền để người dùng chọn đơn vị cung cấp nhằm tiến tới xóa bỏ độc quyền.

Bộ Chính trị vừa ban hành Nghị quyết 70/2025 về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Sớm mua bán điện trực tiếp

Theo Nghị quyết 70, Bộ Chính trị yêu cầu đẩy mạnh cơ cấu lại ngành điện, tăng cường tính cạnh tranh, minh bạch và bền vững. Trong đó, triển khai hiệu quả cơ chế mua bán điện trực tiếp; đồng thời tăng quyền của khách hàng trong việc lựa chọn đơn vị cung cấp điện phù hợp với nhu cầu. Cùng với đó, đổi mới cơ chế giá truyền tải điện để thu hút mạnh mẽ khu vực tư nhân đầu tư phát triển lưới truyền tải.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hoàng Long cho rằng Nghị quyết 70 trở thành "ngọn đèn soi sáng, dẫn đường" cho toàn bộ lĩnh vực năng lượng trong giai đoạn mới. Tuy nhiên, đây mới chỉ là khởi đầu; thách thức lớn là khâu tổ chức triển khai trong thực tế.

"Đây là giai đoạn đòi hỏi sự quyết liệt, sáng tạo và tinh thần "làm ngay, làm luôn". Không còn khái niệm tiến từng bước mà ngay từ năm 2025, ngành điện phải giải quyết những khó khăn, vướng mắc về cơ chế, chính sách" - Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Long nhấn mạnh.

Thị trường điện cạnh tranh có 3 cấp độ: phát điện; mua, bán buôn điện và bán lẻ điện. Tuy vậy, ở khâu bán lẻ, người tiêu dùng vẫn chưa thể tùy chọn công ty điện mà chủ yếu mua qua các tổng công ty của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), dù đã có quy định cho phép mua bán điện trực tiếp (DPPA) giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn từ năm 2024.

Ông Hong Sun, Chủ tịch Danh dự Hiệp hội Doanh nghiệp Hàn Quốc tại Việt Nam (KoCham), kỳ vọng cơ chế mua bán điện trực tiếp sớm được tháo gỡ. Điều này sẽ giúp các doanh nghiệp (DN) Hàn Quốc tại Việt Nam mua được điện sạch từ các nhà sản xuất điện tái tạo lớn, đáp ứng yêu cầu về phát triển bền vững.

Theo PGS-TS Đặng Trần Thọ, Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng - Đại học Bách Khoa Hà Nội, một trong những điều kiện cần thiết để thúc đẩy chuyển đổi năng lượng thành công là hình thành thị trường điện cạnh tranh thực chất, xây dựng chính sách giá điện linh hoạt, phản ánh đúng chi phí, tín hiệu thị trường và khả năng chi trả của nền kinh tế. Hiện nay, thị trường điện Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào mô hình một người mua (EVN), chưa phát triển đầy đủ thị trường điện bán buôn, thị trường bán lẻ cạnh tranh, cũng như chưa có thị trường phụ trợ thật sự.

Các mô hình sử dụng năng lượng hiệu quả, phản ứng phụ tải, số hóa hệ thống điện, điện áp mái công nghiệp vẫn còn ở giai đoạn thí điểm, thiếu khung pháp lý rõ ràng. Thị trường điện cạnh tranh bán lẻ chưa hình thành, cơ chế DPPA chưa được triển khai đại trà, dẫn đến sự thiếu linh hoạt trong điều phối nguồn điện sạch đến DN có nhu cầu.

DPPA giữa nhà đầu tư năng lượng tái tạo và khách hàng lớn (DN FDI, khu công nghiệp, tập đoàn đa quốc gia) cũng cần được triển khai rộng rãi trên cả nước. Điều này sẽ thúc đẩy tiêu thụ điện xanh, giảm gánh nặng điều độ cho EVN và hỗ trợ các DN thực hiện cam kết về phát triển bền vững, trung hòa carbon trong chuỗi cung ứng.

Bảo đảm môi trường pháp lý ổn định

Về truyền tải điện, PGS-TS Đặng Trần Thọ kiến nghị mở rộng hình thức đầu tư ngoài nhà nước theo phương thức đối tác công - tư (PPP) hoặc mô hình đầu tư theo PPP mà nhà đầu tư tự bỏ vốn xây dựng công trình hạ tầng, giữ quyền sở hữu và kinh doanh công trình trong một thời hạn nhất định không có nghĩa vụ bàn giao lại cho Nhà nước sau đó (BOO).

Các DN có thể được phép xây dựng trạm biến áp và đường dây đấu nối riêng trong các cụm năng lượng tái tạo - công nghiệp. Quy trình phê duyệt các tuyến truyền tải từ 110 KV trở lên cần được rút gọn; đồng thời áp dụng công nghệ số, giám sát, điều khiển và thu thập dữ liệu (SCADA), thiết bị tự động hóa và phân vùng điều độ để nâng cao năng lực lưới điện.

TS Bùi Thanh Minh - Phó Giám đốc chuyên môn, Văn phòng Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) - cho rằng cần tổ chức triển khai hiệu quả Nghị định 57/2025 về cơ chế mua bán điện trực tiếp, cho phép các DN sử dụng điện lớn ký hợp đồng trực tiếp với đơn vị phát điện năng lượng tái tạo. Đây là một bước đi quan trọng trong quá trình phát triển thị trường điện cạnh tranh và hình thành các cụm công nghiệp xanh.

Để cơ chế này phát huy hiệu quả, Chính phủ và các bộ, ngành liên quan cần đồng thời ban hành các hướng dẫn kỹ thuật cụ thể về đấu nối, phân bổ chi phí truyền tải, cơ chế thanh toán và bảo đảm an toàn hệ thống.

Theo TS Bùi Thanh Minh, việc bảo đảm môi trường pháp lý ổn định và công khai là yếu tố then chốt để khu vực tư nhân yên tâm đầu tư vào lĩnh vực năng lượng. Việc này sẽ góp phần đáp ứng nhu cầu điện năng gia tăng, phục vụ mục tiêu tăng trưởng kinh tế 2 con số giai đoạn 2026-2030, cũng như thực hiện thành công các mục tiêu phát triển tiếp theo.

TS Bùi Thanh Minh nhấn mạnh cần triển khai các chương trình hỗ trợ DN nhỏ và vừa xây dựng chiến lược phát triển bền vững theo tiêu chuẩn ESG (môi trường - xã hội - quản trị), tiếp cận tín dụng xanh, nâng cao năng lực kỹ thuật và đào tạo nguồn nhân lực phù hợp với yêu cầu của nền kinh tế carbon thấp.