Xô Viết Nghệ Tĩnh: Một tráng ca bất tử cho khát vọng độc lập, tự do của dân tộc

Xô Viết Nghệ Tĩnh - bản tráng ca sẽ còn mãi ngân vang trong dòng chảy của tiến trình lịch sử dân tộc, như một khúc nhạc hùng khắc ghi khát vọng độc lập, tự do của nhân dân Việt Nam.

Trong dòng chảy lịch sử dân tộc, Nghệ An và Hà Tĩnh là 2 vùng đất hội tụ nhiều giá trị lịch sử, văn hóa, tinh thần yêu nước và truyền thống đấu tranh cách mạng kiên cường, bất khuất. Đặc biệt, cao trào Xô Viết Nghệ Tĩnh 1930-1931 là một sự kiện lớn trong tiến trình lịch sử Việt Nam, trở thành một mốc son chói lọi, biểu tượng rực rỡ của ý chí quật cường và khát vọng độc lập, tự do của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Truyền thống đấu tranh kiên cường ấy không chỉ để lại những bài học quý báu về lòng yêu nước, về khối đoàn kết toàn dân mà còn là động lực tinh thần to lớn để các thế hệ người dân xứ Nghệ hôm nay tiếp tục xây dựng quê hương Nghệ - Tĩnh ngày càng giàu đẹp, văn minh, xứng đáng với miền đất “địa linh nhân kiệt”.

Xô Viết Nghệ Tĩnh 1930-1931 là một tất yếu lịch sử

95 năm qua, lịch sử dân tộc ta trải qua nhiều sự vận động, biến thiên dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Lịch sử càng lùi xa, càng đủ minh chứng, luận chứng để khẳng định một mệnh đề: Xô Viết Nghệ Tĩnh không phải là một sự kiện ngẫu nhiên, càng không phải là một bộc phát cục bộ, mà đó là kết quả của một quá trình tích tụ các mâu thuẫn xã hội, là sự phát triển khách quan của phong trào đấu tranh, là sản phẩm tất yếu của lịch sử - sản phẩm của quy luật vận động cách mạng Việt Nam dưới ách thống trị thực dân, phong kiến.

Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914-1918), thực dân Pháp càng siết chặt ách cai trị, thực hiện chương trình khai thác thuộc địa lần thứ nhất để bù đắp những khó khăn, thiệt hại do chiến tranh gây ra. Hàng loạt các biện pháp, thủ đoạn được thực thi như sưu cao thuế nặng, lao dịch, bắt phu, bắt lính đã đẩy đời sống của nhân dân lao động thành địa ngục. Đặc biệt, ở vùng Nghệ An, Hà Tĩnh, vùng đất “địa linh nhân kiệt” nhưng quanh năm nắng hạn, mưa bão, lũ lụt, mất mùa, đói kém lại bị ách cai trị và nô dịch hà khắc, tàn bạo của thực dân Pháp hơn nhiều vùng quê khác. Người nông dân nơi đây phải bán mặt cho đất, bán lưng cho trời để tảo tần mưu sinh mà vẫn quanh quẩn sống trong đói nghèo, khổ nhục.

Thắng lợi của Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917 đã đem lại ánh sáng, con đường và khơi dậy niềm tin, động lực cho các dân tộc thuộc địa. Tháng 2/1930, sự ra đời của Đảng cộng sản Việt Nam dưới sự lãnh đạo của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã chấm dứt sự khủng hoảng đường lối cách mạng, mở ra một con đường đúng đắn: toàn dân đoàn kết đứng lên đấu tranh giành chính quyền, giành độc lập, tự do cho dân tộc.

Cương lĩnh tháng 2/1930 - Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam đã đáp ứng được nhu cầu chính đáng, nguyện vọng thiết tha của quần chúng nhân dân lao động đã nhanh chóng thấm sâu vào quần chúng công nông cả nước, đặc biệt là ở Nghệ An, Hà Tĩnh.

Cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới 1929-1933 đã làm đời sống nhân dân lao động bị lao đao, khốn cùng. Giá lúa gạo giảm, nạn thất nghiệp tăng cao, sưu thuế, phu phen tạp dịch chồng chất. Từ những cuộc đấu tranh nhỏ lẻ trước đó đòi giảm sưu, bớt thuế đòi quyền dân sinh, dân chủ, phong trào đấu tranh của nhân dân đã bùng lên thành những cuộc biểu tình, bãi công, bãi khóa quy mô lớn trên cả nước, với đỉnh cao là ở Nghệ An, Hà Tĩnh.

Xô Viết Nghệ Tĩnh - Một tráng ca bất diệt

Bắt đầu từ tháng 3/1930, những cuộc biểu tình ở Hưng Nguyên, Nam Đàn, Thanh Chương, Can Lộc liên tiếp nổ ra. Từ vài trăm người đến hàng nghìn, hàng vạn quần chúng xuống đường mang theo cờ đỏ búa liềm, hô vang các khẩu hiệu “Đả đảo đế quốc Pháp”, “Đả đảo Nam triều phong kiến”, “Cơm áo cho dân cày”… với khí thế hừng hực, sục sôi như trào dâng, thác đổ. Lần đầu tiên trong lịch sử, quần chúng công nông đã kề vai sát cánh, nắm tay nhau giữa trận tiền.

Trước khí thế, tinh thần bừng bừng của quần chúng nhân dân, bộ máy chính quyền tay sai ở nhiều làng xã, phủ huyện bị tê liệt. Nhân dân đã chiếm các trụ sở, thiết lập chính quyền mới ở một số xã mang hình thức và bản chất giống chính quyền nước Nga sau Cách mạng Tháng Mười năm 1917 - Chính quyền Xô Viết Nghệ Tĩnh.

Dù chính quyền đó chỉ thành lập một số xã ở Nghệ An, Hà Tĩnh và chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn, chính quyền Xô Viết Nghệ Tĩnh đã thể hiện bản chất cách mạng, một chính quyền gần dân, từ dân, của dân, do dân như bãi bỏ các thứ thuế vô lý, chia ruộng công cho dân nghèo, tổ chức các đội Tự vệ đỏ (Xích Vệ), thực hiện phong trào chống mù chữ, bình đẳng nam nữ, chống các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan…

Đây là lần đầu tiên trong lịch sử Việt Nam, nhân dân lao động được trực tiếp làm chủ xã hội, làm chủ bản thân, nếm trải hương vị của tự do, dân chủ, dù ngắn ngủi. Trước sự bùng nổ mạnh mẽ, sâu rộng số lượng, quy mô của phong trào phát triển lên cao trào, thực dân Pháp đã hoảng sợ, coi Nghệ Tĩnh như là “một khu đỏ cần phải cắt bỏ”, đã huy động lực lượng cùng với vũ khí, đại bác, máy bay thẳng tay đàn áp phong trào đấu tranh. Hàng ngàn người đã bị giết, hàng vạn người đã bị bắt, tra tấn, tù đày. Các nhà tù, nhà lao, nhà ngục, nhà đày rải rác trên toàn quốc như Nhà lao Vinh, Nhà tù Sơn La, Nhà tù Hỏa Lò, Nhà lao Lao Bảo, Nhà đày Buôn Ma Thuột, Nhà tù Côn Đảo… chật ních những người cộng sản và nhiều người yêu nước.

Ở Nghệ Tĩnh, trong những ngày tranh đấu đầy oanh liệt ấy, máu của đồng bào đã nhuộm đỏ những cánh đồng, những dòng sông, những nhà giam. Làng Đỏ, thị xã Đỏ, Nghệ Tĩnh Đỏ… nhưng màu đỏ ấy, dòng máu ấy đổ xuống không hề uổng phí vì chính nó đã gieo mầm cách mạng trên khắp cả nước.

Xô Viết Nghệ Tĩnh không chỉ là một phong trào chính trị - xã hội, một phong trào yêu nước của những người dân mất nước. Xô Viết Nghệ Tĩnh còn là một bản tráng ca bất tử của một dân tộc bị áp bức không cam phận làm nô lệ. Trong những tiếng hô, tiếng hò, tiếng hét :

“Kìa Bến Thủy đứng đầu dậy trước

Nọ Thanh Chương tiếp bước đi lên

Nam Đàn, Nghi Lộc, Hưng Nguyên

Anh Sơn, Hà Tĩnh một phen dậy rồi

Không có lẽ ta ngồi chịu chết

Phải cùng nhau tiếp bước đi lên

Tổng này, xã nọ tiến lên

Ta hò, ta hét lên trên thử nào…”

Trong máu đỏ cờ đào của hàng vạn người cùng một khát vọng, cùng một tinh thần, một ý chí đã khắc lên một chân lý: Dân tộc Việt Nam không bao giờ chịu làm nô lệ. Nhân dân Nghệ Tĩnh, Xô Viết Nghệ Tĩnh đã đi vào thơ, ca, nhạc, họa, đã đi vào tâm khảm dân tộc như một biểu tượng dũng cảm, kiên cường, bất khuất. “Đốt lên đỏ rực một trời, Máu dân Nghệ đổ thành lời tự do”, là tiếng vọng bất tử của những ngày bi tráng ấy.

Giá trị bất diệt

Trong nhiều sự kiện nổi bật cho khí thế, cho tinh thần đấu tranh bất khuất của nhân dân Nghệ Tĩnh trong những năm 1930-1931 thì ngày 12/9/1930 là ngày nổi bật nhất, anh hùng nhất và cũng đau thương nhất.

Ngày 12/9/1930 đã đi vào lịch sử đấu tranh cách mạng của dân tộc là một mốc son chói lọi, đó là ngày bùng nổ cuộc biểu tình lớn nhất của nông dân Nghệ Tĩnh dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Cuộc biểu tình ngày hôm đó đã quy tụ hàng vạn nông dân xuống đường giương cao khẩu hiệu “Đả đảo đế quốc, đả đảo phong kiến”. Sức mạnh của quần chúng được “cộng hưởng” đã làm rung chuyển chính quyền thực dân, phong kiến ở Nghệ An, Hà Tĩnh. Từ đây, các “Xô Viết” - hình thức chính quyền cách mạng sơ khai đã ra đời và sự kiện này đã khẳng định một thực tế rằng, quần chúng nhân dân hoàn toàn có khả năng đứng lên làm chủ cuộc sống.

Sự kiện ngày 12/9/1930 là minh chứng hùng hồn cho vai trò lãnh đạo của Đảng. Chỉ chưa đầy 1 năm sau khi ra đời, với đường lối đúng đắn, sáng tạo, Đảng đã đoàn kết, tập hợp, lôi cuốn một phong trào đấu tranh rộng lớn. Và ngày 12/9/1930 đã trở thành phép thử lửa lớn đầu tiên để khẳng định bản lĩnh, đường lối cách mạng đúng đắn của Đảng và đường lối đó đã đáp ứng nguyện vọng thiết tha của quần chúng nhân dân. Họ đã can trường đi theo Đảng để đấu tranh, để làm cách mạng, để hiện thực hóa khát vọng độc lập, tự do.

Sự kiện ngày 12/9/1930 là minh chứng rõ nét cho tinh thần bất khuất của những người bị áp bức. Trong máu lửa đàn áp của kẻ thù, hàng trăm người dân đã ngã xuống. Những con người ấy không hề sợ đạn bom, không sợ bị bắt bớ, tra tấn, tù đày. Họ quyết giữ niềm tin vào Đảng, vào cách mạng. Hình ảnh những đoàn biểu tình dài dằng dặc, tay không mà vẫn hiên ngang đối mặt với súng đạn thực dân đã trở thành biểu tượng bất diệt của nhân dân Việt Nam, của chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam.

Ngày 12/9/1930 không chỉ là ký ức lịch sử nhân dân Nghệ An, Hà Tĩnh mà nó là tài sản tinh thần vô giá của dân tộc Việt Nam. Sự kiện 12/9/1930 đã truyền cảm hứng, tạo niềm tin và động lực cho nhân dân xứ Nghệ vùng lên tranh đấu chống lại áp bức, cường quyền để làm nên một Xô Viết Nghệ Tĩnh 95 năm trước và để 15 năm sau, nhân dân Nghệ Tĩnh cùng với nhân dân cả nước làm nên một Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 thành công, “nở hoa độc lập, kết trái tự do”.

Nhắc lại Xô Viết Nghệ Tĩnh của 95 năm ấy, chúng ta không chỉ nhớ về những người đã ngã xuống trong đạn bom của quân thù mà còn nhớ về một khát vọng lớn lao: Khát vọng sống làm người tự do trên chính quê hương mình.

Xô Viết Nghệ Tĩnh 1930-1931 đã đi vào lịch sử như một tráng ca bất diệt. Nó là minh chứng hùng hồn khẳng định một chân lý: Một dân tộc dù nhỏ bé nhưng khi đã có khát vọng độc lập, tự do dưới sự lãnh đạo sáng suốt của một chính đảng cách mạng thì không thế lực nào có thể khuất phục.

Đó không chỉ là ký ức của quá khứ, mà còn là ngọn đuốc soi đường cho hiện tại và tương lai. Mỗi khi quê hương, đất nước đứng trước những khó khăn lớn lao, thử thách khắc nghiệt, chúng ta lại như nghe vang vọng tiếng trống Xô Viết, lại thấy ngọn cờ đỏ máu của cha ông ta phấp phới trong gió, nhắc nhở và giục giã chúng ta. Chúng ta đang thụ hưởng nền hòa bình, độc lập, tự do thì hãy sống, làm việc và cống hiến xứng đáng với máu xương của cha ông.

Nhắc nhở, ghi nhớ, ghi ơn các bậc cách mạng tiền bối để hãy biến khát vọng độc lập, tự do năm xưa thành động lực, niềm tin để xây dựng một nước Việt Nam hùng cường. Bởi, như Bác Hồ kính yêu đã khẳng định: “Nước độc lập mà dân không hưởng hạnh phúc, tự do thì độc lập cũng chẳng có ý nghĩa gì”.

Xô Viết Nghệ Tĩnh, 95 năm nhìn lại, bản tráng ca ấy sẽ còn mãi ngân vang trong dòng chảy của tiến trình lịch sử dân tộc, như một khúc nhạc hùng khắc ghi khát vọng độc lập, tự do của nhân dân Việt Nam – một khát vọng chưa bao giờ vơi cạn như nước sông Lam mãi chảy soi bóng núi Hồng.

Điểm tựa tinh thần trong cuộc đổi mới của kỷ nguyên mới

Sau ngày thống nhất đất nước, người dân trải qua 10 năm vô cùng khó khăn, thách thức bởi hậu quả 30 năm chiến tranh giải phóng dân tộc, bởi chính sách bao vây, cấm vận và cả những nguyên nhân chủ quan. Năm 1986, Đại hội lần thứ VI của Đảng đã hoạch định đường lối đổi mới toàn diện đất nước, từng bước ổn định, phát triển và hội nhập sâu rộng.

Cùng với nhân dân cả nước, Nghệ Tĩnh đã không ngừng vươn lên. Tinh thần “Xô Viết” vẫn sống mãi, vẫn truyền lửa cho các thế hệ hôm nay trong công cuộc xây dựng quê hương. Người dân Nghệ Tĩnh vốn nổi tiếng với đức tính cần cù, chịu thương chịu khó, hiếu học, kiên gan vượt khó, nay lại càng phát huy mạnh mẽ để biến vùng đất cách mạng năm xưa thành miền quê khởi nghiệp, sáng tạo, giàu tiềm năng để phát triển.

Ngày nay, Nghệ An, Hà Tĩnh đã và đang từng bước thay da đổi thịt, đạt nhiều thành tựu quan trọng về kinh tế - xã hội, văn hóa, giáo dục, y tế. Kinh tế của quê hương Xô Viết năm xưa đang tăng trưởng ổn định, cơ cấu kinh tế đang dần chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Nhiều khu công nghiệp, khu kinh tế trọng điểm hình thành như Khu kinh tế Vũng Áng (Hà Tĩnh), Khu kinh tế Đông Nam (Nghệ An), cảng Vũng Áng, cảng Cửa Lò, sân bay Vinh… (Nghệ An).

Nghệ Tĩnh xưa, Nghệ An và Hà Tĩnh nay, để quê hương Ví Giặm Nghệ Tĩnh ngày càng phát triển bền vững với yêu cầu mới của đất nước sau sáp nhập và triển khai chính quyền hai cấp hiện nay, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân 2 tỉnh cần kế thừa và phát huy những nét nổi bật.

Cụ thể, thứ nhất, phát huy tinh thần đoàn kết, ý chí kiên cường của người dân xứ Nghệ. Nếu như năm 1930-1931, nhân dân Nghệ Tĩnh đã đoàn kết đứng lên chống ách áp bức, thì hôm nay tinh thần đoàn kết ấy phải biến thành động lực để phát huy những nguồn lực trong phát triển kinh tế, xây dựng quê hương văn minh, nghĩa tình .

Thứ hai, đổi mới sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám bứt phá để đột phá. Truyền thống cách mạng không chỉ là kiên cường bất khuất mà còn cần bản lĩnh đổi mới. Nghệ Tĩnh hôm nay cần phát huy tinh thần ấy để mạnh dạn đột phá, ứng dụng khoa học công nghệ, tận dụng và khai thác hiệu quả tiềm năng biển, rừng, khoáng sản và phát triển kinh tế tri thức. Trong các nguồn lực, tiềm lực, tiềm năng của Nghệ Tĩnh, nhân tố con người xứ Nghệ là vô cùng to lớn, quan trọng. Xây dựng con người Nghệ Tĩnh mới từ truyền thống chịu thương chịu khó, cần cù, hiếu học và sống nghĩa tình.

Thứ ba, giữ gìn và phát huy những bản sắc văn hóa, kế thừa và phát triển giá trị tinh thần “Xô Viết”. Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội khi người Nghệ có khá nhiều điểm tương đồng về giọng nói, phong tục tập quán, đặc biệt là cùng chung một Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại là dân ca Ví Giặm Nghệ Tĩnh. Phát huy truyền thống đấu tranh cách mạng phải song hành với việc cùng nhau bảo tồn di sản, cùng nhau tôn vinh các giá trị văn hóa, giáo dục lòng yêu nước cho thế hệ trẻ.

Kỷ niệm 95 năm Xô Viết Nghệ Tĩnh (12/9/1930 -12/9/2025), một vinh dự cho nhân dân Nghệ An, Hà Tĩnh là cụm di tích về Xô Viết Nghệ Tĩnh vừa được Thủ tướng ký bằng công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt. Những di tích đặc thù, đặc biệt đó về Xô Viết Nghệ Tĩnh 1930-1931 không chỉ là chứng tích lịch sử mà còn là một “trường học lớn” để bồi dưỡng lý tưởng cách mạng và khơi dậy niềm tự hào với quê hương.

Phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh 1930-1931 là niềm tự hào của quê hương, đất nước. Tinh thần cách mạng kiên cường, khát vọng độc lập tự do, ý chí đoàn kết của cha ông là nguồn sức mạnh vô giá để thế hệ hôm nay tiếp tục phát huy hiệu quả trong sự nghiệp đổi mới.

Phát huy truyền thống cách mạng không chỉ là trách nhiệm mà còn là lẽ sống của mỗi người dân Nghệ Tĩnh. Đó là cách để chúng ta xứng đáng với công sức, trí tuệ và máu xương của bao thế hệ đi trước, đồng thời từng bước hiện thực hóa khát vọng xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, xứng đáng với vùng đất “địa linh nhân kiệt”, cái nôi của Xô Viết anh hùng.