Xe điện là xu hướng hỗn loạn nhưng 'không thể đảo ngược'

Tác giả sách "Inevitable" cho rằng chính sách có thể tạo lực đẩy ban đầu cho xe điện nhưng hạ tầng, giá cả và hành vi tiêu dùng mới là yếu tố quyết định sự sống còn.

Tháng 7/2025, Chính phủ ban hành Chỉ thị số 20, yêu cầu TP Hà Nội triển khai các giải pháp để tổ chức, cá nhân chuyển đổi phương tiện, bảo đảm đến ngày 1/7/2026 không còn xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong khu vực vành đai 1.

Sau đó, TP.HCM cũng thông báo sẽ thí điểm hạn chế các phương tiện phát thải cao tại khu trung tâm, Cần Giờ và Côn Đảo. Nếu các kế hoạch này được triển khai đúng hạn, hai đô thị lớn nhất Việt Nam sẽ đi đầu trong lộ trình chuyển đổi sang phương tiện không phát thải, tương tự những gìg đang diễn ra ở châu Âu, Mỹ và Trung Quốc.

Mục tiêu được công bố là cải thiện chất lượng không khí, giảm khí thải và xây dựng hệ sinh thái giao thông bền vững. Ước tính, mỗi ngày có hơn 1,3 triệu lượt phương tiện cơ giới di chuyển trong khu vực nội đô Hà Nội, phần lớn là xe máy chạy xăng. Tại TP.HCM, số lượng xe máy cá nhân còn lớn hơn gấp đôi.

Trong cuốn Inevitable: Inside the Messy, Unstoppable Transition to Electric Vehicles (Tạm dịch: Không thể tránh khỏi: Bên trong cuộc chuyển đổi hỗn loạn và không thể ngăn cản sang xe điện), nhà báo kỳ cựu Mike Colias của Wall Street Journal đã mô tả quá trình điện hóa phương tiện.

Lựa chọn không có đường lui

Cuốn sách được xây dựng từ góc nhìn của một phóng viên theo sát ngành ôtô Mỹ hơn một thập kỷ, từ giai đoạn Tesla bị xem là dị biệt đến khi General Motors, Ford và Volkswagen buộc phải dồn hàng trăm tỷ USD vào cuộc đua xe điện (EV) chỉ để không bị bỏ lại. Colias nhìn nhận cuộc chuyển đổi này như một quá trình giằng co giữa khát vọng công nghệ, áp lực chính trị và thực tế thị trường nhiều biến động.

Xe điện Tesla Model X được trưng bày tại Triển lãm ôtô Brussels (Bỉ) năm 2020. Trong Inevitable, tác giả nhận định Tesla đã định hình lại kỳ vọng của người tiêu dùng và buộc toàn ngành ôtô phải tăng tốc điện hóa. Ảnh: Reuters.

Điện hóa phương tiện, như cách Colias mô tả, không phải là một “cuộc cách mạng lặng lẽ” mà là chuỗi những quyết định vừa bất đắc dĩ vừa tất yếu. Chính sách khí hậu ngày càng quyết liệt, chuỗi cung ứng toàn cầu biến động sau đại dịch, cùng kỳ vọng của nhà đầu tư đã khiến xe điện trở thành lựa chọn gần như không còn đường lui với các hãng ôtô truyền thống.

Lý do sâu xa, theo Colias, nằm ở việc EV không chỉ là một sản phẩm thay thế mà là “nền tảng công nghệ mới”. Nó giống như sự thay thế giữa điện thoại gập và smartphone: đơn giản hơn, ít linh kiện hơn, dễ lập trình hơn, có thể cập nhật phần mềm và cá nhân hóa.

Với người dùng, xe điện mang lại trải nghiệm vận hành gần như im lặng, tăng tốc tức thì và ít bảo trì hơn - một bước nhảy về chất, Colias nhận xét.

Trong khi đó, chính phủ các nước thúc đẩy quá trình này bằng cách ban hành hàng loạt chính sách như lệnh cấm xe xăng, tiêu chuẩn khí thải gắt gao, ưu đãi thuế khổng lồ cho pin và trạm sạc. “Bạn có thể không tin vào biến đổi khí hậu, nhưng bạn sẽ vẫn phải bán EV nếu muốn tồn tại trong ngành này”, một lãnh đạo hãng xe nói với Colias.

Thực tế ở Mỹ, châu Âu hay Trung Quốc cho thấy tốc độ chuyển đổi không đồng đều nhưng xu hướng thì không thể đảo ngược. Xe điện không chỉ xuất hiện ở phân khúc cao cấp mà len lỏi xuống nhóm phổ thông nhờ vào các mẫu xe dưới 20.000 USD của BYD hay đợt giảm giá hàng loạt do Tesla khởi xướng. Thị phần EV tại Trung Quốc hiện chiếm gần 40% lượng xe bán ra; châu Âu trên 20% và Mỹ hơn 10%, tất cả tăng nhanh trong vòng 3 năm. "Chúng ta sẽ không nhớ khoảnh khắc chiếc xe xăng cuối cùng được bán ra nhưng chắc chắn sẽ có ngày nhìn lại và nhận ra nó từng là một thời kỳ", Colias viết. Và có lẽ, ngày đó đến sớm hơn nhiều người tưởng. Biển cảnh báo khu vực phát thải thấp (Ultra Low Emission Zone) tại Mỹ. Chính quyền nhiều bang đang áp dụng hạn chế xe chạy xăng vào nội đô. Ảnh: PA. Cần chuẩn bị tốt hạ tầngNhững gì được mô tả trong Inevitable của Colias cho thấy chính sách có thể tạo lực đẩy ban đầu cho xe điện nhưng hạ tầng, giá cả và hành vi tiêu dùng mới là yếu tố quyết định sự sống còn. Hạn chế xe máy xăng là một bước đi quan trọng về mặt định hướng. Cần có mạng lưới trạm sạc, chính sách đổi pin linh hoạt, ưu đãi tài chính và đặc biệt là một hệ thống hậu mãi đủ tin cậy, EV mới không còn là lựa chọn xa xỉ với người dùng đô thị. Nhà báo Colias dành riêng một chương để nói về “tâm lý trì hoãn”, thứ khiến người tiêu dùng Mỹ dù được giảm giá, được tặng pin, vẫn ngần ngại mua xe điện vì sợ “không biết sạc ở đâu”, “hỏng thì ai sửa” hay “lỡ đi xa thì sao”. Tình trạng tương tự có thể xảy ra ở bất cứ đâu khi người dùng xe máy gắn bó với quán sửa xe thân quen, thay nhớt tại chỗ và có thể đổ xăng ở một ngã tư nào đó. Inevitable: Inside the Messy, Unstoppable Transition to Electric Vehicles của Mike Colias mô tả quá trình chuyển đổi sang xe điện toàn cầu. Ảnh: TPR. Sự phân hóa này phản ánh đúng những gì Colias ghi nhận trong sách - quá trình chuyển đổi EV không tạo ra sân chơi bằng phẳng mà đặt ra một bài toán khắc nghiệt về tốc độ thích nghi. Colias dẫn lại trường hợp của Pháp năm 2018, chính phủ nước này áp thuế nhiên liệu với mục tiêu khí hậu nhưng chưa có giải pháp hỗ trợ tầng lớp thu nhập thấp. Kết quả, làn sóng biểu tình Áo vàng nổ ra vì người dân cảm thấy bị bỏ lại phía sau. Do đó, theo Colias, quá trình điện hóa giao thông không thể thiếu các bài toán hạ tầng đô thị, công bằng xã hội và thay đổi hành vi tiêu dùng. Nó cần những chính sách như hỗ trợ vay trả góp cho người thu nhập thấp, trợ giá đổi xe, giảm phí gửi xe điện... Tác giả kết luận về quá trình điện hóa ngành giao thông trong Inevitable: "Tương lai của ngành ôtô thuộc về xe điện nhưng đó không phải là một quá trình suôn sẻ mà là một cuộc 'thanh toán lộn xộn'. Các hãng xe cần phải liên tục đổi mới, giải quyết các vấn đề thực tế và thích nghi để cạnh tranh trong một thị trường đang thay đổi nhanh chóng".---------------Trong bài có sử dụng tranh minh họa từ trang impactful.ninjaĐọc được sách hay, hãy gửi review cho ZnewsBạn đọc được một cuốn sách hay, bạn muốn chia sẻ những cảm nhận, những lý do mà người khác nên đọc cuốn sách đó, hãy viết review và gửi về cho chúng tôi. Znews mở chuyên mục “Cuốn sách tôi đọc”, là diễn đàn để chia sẻ review sách do bạn đọc gửi đến qua Email: books@zingnews.vn. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.

Trân trọng.