Xã hội hóa giáo dục sao để không thành lạm thu, không 'hành' phụ huynh?

Xã hội hóa giáo dục là một giải pháp quan trọng để duy trì, phát triển giáo dục trong bối cảnh còn nhiều khó khăn. Nhưng nó cũng luôn là vấn đề nhạy cảm khi còn nhiều điểm mờ, góc khuất.

Không thể phủ nhận có không ít nhà trường coi xã hội hóa giáo dục là "xin tiền phụ huynh". Người giỏi thì "xin mà không bị kiện", người chưa giỏi, thậm chí nôn nóng, muốn nhanh đạt mục tiêu thì áp dụng các cách làm không phù hợp, thậm chí sai phạm dẫn đến bị phụ huynh và dư luận xã hội phản ứng. 

Trường hợp này, xã hội hóa giáo dục bị biến thành "lạm thu tiền trường".

Hiệu trưởng - những người "đi trên dây"

Hiệu trưởng chính là những người "đi trên dây" vì đôi khi ranh giới giữa đúng - sai rất mỏng manh. 

"Xã hội hóa luôn là việc vất vả, phải "cân não" và chấp nhận yếu tố mạo hiểm, rủi ro", cô H., hiệu trưởng một trường THPT quận Tây Hồ (Hà Nội), chia sẻ. 

Cũng vì điều này mà cô H. cho rằng những hiệu trưởng muốn an toàn cho bản thân thì chọn cách "chẳng làm gì". Còn nếu vì mong muốn điều tốt cho học sinh thì phải làm và xác định sẽ có vấp váp.

"Có rất nhiều việc cần, nếu không có phụ huynh giúp thì nhà trường không thể làm gì được. Tôi chỉ ví dụ một việc nhỏ như làm thẻ học sinh cho học sinh để dễ quản lý các em ra vào trường, nếu không xin phụ huynh, chúng tôi không có tiền. Hay việc lớn hơn, theo chương trình mới chúng tôi có nhiều tiết học trải nghiệm. 

Trường đã liên hệ với nơi đến như các trại cây giống, phòng thí nghiệm ở trường đại học tùy theo nội dung học tập và cũng được các đối tác hỗ trợ miễn phí. Nhưng học sinh đến học, làm hỏng hóc đồ dùng thiết bị, làm hỏng cây trồng và nhiều chi phí phát sinh khác như xe để di chuyển, không thể bắt các đơn vị hỗ trợ chịu. Chúng tôi lại phải xin phụ huynh giúp đỡ. Nếu không như thế, không thể thực hiện được", cô H. nói.

Cô N., hiệu trưởng một trường THPT ở quận Cầu Giấy, cho hay theo quy định để được cấp kinh phí sửa chữa, hay đầu tư thiết bị gì đó thì cần đề xuất từ đầu năm và qua nhiều bước duyệt chi. Nhưng trên thực tế trong năm học có những việc phát sinh bất ngờ ví dụ như bộ loa sử dụng cho các hoạt động tập trung bị hỏng, đường ống nước vỡ, nhà vệ sinh bị tắc...

"Có trường hợp chúng tôi có người tài trợ tiền để sửa chữa, mua mới nhưng quy trình "nhận tài trợ" cũng rất phức tạp. Nếu là hiện vật thì có thể nhận theo kiểu "chìa khóa trao tay" nhưng dính đến sửa chữa, dính đến tài trợ cho hoạt động trong năm học thì phức tạp. 

Có khi chính người tài trợ còn nản vì thủ tục. Ranh giới giữa đúng - sai rất mong manh, có những việc có thể đúng nhưng cũng có thể là sai nếu có "phản ánh". Nên sợ thì tốt nhất không làm gì", cô N. tâm sự.

Quy định của Bộ GD-ĐT về tài trợ cho cơ sở giáo dục tại thông tư 16/2018/TT-BGDĐT nêu rõ những việc được và không được nhận tài trợ, các nguyên tắc cần đảm bảo. Nhưng theo nhiều hiệu trưởng, trên thực tế có những việc không rõ là nằm trong nhóm được hay không được làm. Nên dù có nguồn tài trợ vẫn lo sợ sai.

Hiểu đúng sẽ dễ làm hơn

"Có thể hiểu xã hội hóa giáo dục rộng hơn là việc "xin tiền hay nhận tiền"", cô Nguyễn Thị Nhiếp, hiệu trưởng Trường THPT Chu Văn An, chia sẻ từ kinh nghiệm làm quản lý.

Theo cô Nhiếp, để có thể làm tốt việc xã hội hóa giáo dục, từ khi xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường đã phải đưa ra các nội dung cần làm, cần đầu tư, thực hiện trong mỗi năm học, cách thức thực hiện và điều kiện đi kèm. 

Căn cứ vào đó, mới có hướng tìm kiếm sự hỗ trợ, hợp tác. Hiệu trưởng là người đối nội (với học sinh, giáo viên, phụ huynh) và đối ngoại (với các đối tác phối hợp, nhà hảo tâm), làm sao để thống nhất về ý chí trong việc triển khai kế hoạch đã được xây dựng.

Việc xã hội hóa giáo dục trong mỗi nhà trường cũng cần nhìn rộng hơn: hỗ trợ kinh phí xây dựng, đầu tư trang thiết bị phục vụ học tập, hỗ trợ hay phối hợp tổ chức các hoạt động trải nghiệm, học tập bên ngoài lớp học, thực hành, thí nghiệm để nâng cao năng lực, kỹ năng, thậm chí là tham gia xây dựng kế hoạch giáo dục cùng với nhà trường.

"Có những phụ huynh rất giỏi, từng giúp chúng tôi trong việc tư vấn xây dựng và tổ chức kế hoạch giáo dục nhà trường, theo đúng tinh thần Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Những trường hợp như thế, sự giúp đỡ còn quý hơn tiền rất nhiều vì đó là hỗ trợ về mặt tư tưởng, đường hướng", cô Nhiếp nói.

Chia sẻ về quan điểm này, bà Nguyễn Thị Thu Anh, thành viên Hội đồng quốc gia giáo dục và phát triển nhân lực, đánh giá cao vai trò của phụ huynh trong mọi mặt hoạt động giáo dục của nhà trường và xem đó như một cách "xã hội hóa". Vì mỗi phụ huynh thời nay đều có thể là một chuyên gia ở lĩnh vực nào đó với sự hiểu biết, năng lực và tâm huyết. Vì thế không huy động và hội tụ sức mạnh từ phụ huynh là một sự uổng phí.

Phụ huynh có thể tham gia cùng xây dựng các chương trình hoạt động, thậm chí lên lớp để nói chuyện, chia sẻ, hướng dẫn học sinh trải nghiệm ở một lĩnh vực nào đó, cùng thầy cô giáo tổ chức các câu lạc bộ. 

Phụ huynh có thể không đóng góp tiền, nhưng đóng góp công sức, đóng góp về thông tin, về mối quan hệ mình có để kết nối với các đối tác hỗ trợ nhà trường, giúp nhà trường giải quyết các thủ tục về tài chính, hành chính trong những công việc khác nhau để nhằm mục đích triển khai tốt các nội dung giáo dục hay hỗ trợ đầu tư một công trình, trang thiết bị phục vụ học sinh...