WHO: Vạch trần chiêu trò quảng cáo sai sự thật của ngành công nghiệp thuốc lá nhắm vào giới trẻ

TPO - Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các tập đoàn thuốc lá đang nỗ lực tái định vị sản phẩm dưới vỏ bọc "giảm hại", quảng bá thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng như lựa chọn “an toàn hơn”. Tuy nhiên, không có bằng chứng khoa học độc lập nào khẳng định điều này. Trái lại, những sản phẩm mới này vẫn chứa hàm lượng nicotine cao và có khả năng gây nghiện mạnh.

Ngày Thế giới Không Thuốc lá (31/5) năm 2025 mang chủ đề “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo” nhằm lên án các chiêu trò quảng bá sai sự thật của ngành công nghiệp thuốc lá toàn cầu, đặc biệt nhắm tới đối tượng trẻ em và thanh thiếu niên.

WHO cảnh báo: thuốc lá, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm chứa nicotine đều rất có hại cho sức khỏe, thậm chí có thể gây tử vong, không chỉ cho người sử dụng mà cả những người xung quanh khi tiếp xúc với khói thuốc. Đặc biệt, các sản phẩm chứa nicotine ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển não bộ của trẻ em và thanh thiếu niên.

Chiến thuật đánh lừa người dùng

WHO khẳng định, không có mức độ tiếp xúc nào với thuốc lá là an toàn, kể cả các dạng sản phẩm không khói như xì gà, tẩu, thuốc lá tự cuốn hay túi nicotine.

WHO đã chỉ ra nhiều tuyên bố gây hiểu lầm của các tập đoàn thuốc lá như: “Chúng tôi đầu tư cho nghiên cứu khoa học để bảo vệ sức khoẻ cộng đồng” - trong khi thực tế, ngành công nghiệp thuốc lá từng nhiều lần cố tình che giấu, bác bỏ hoặc làm sai lệch các nghiên cứu khoa học về tác hại của thuốc lá. Ngay cả những nghiên cứu gần đây ủng hộ sản phẩm “giảm hại” cũng chủ yếu được tài trợ bởi chính các công ty thuốc lá.

Thuốc lá, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm chứa nicotine đều rất có hại cho sức khỏe.

Hay như thông điệp “Chúng tôi tuân thủ nghiêm quy định quảng cáo” nhưng trên thực tế, các chiến dịch tiếp thị hiện đại vẫn ngấm ngầm nhắm tới giới trẻ qua mạng xã hội, người nổi tiếng, tài trợ sự kiện thể thao hay văn hoá, thậm chí xuất hiện trong các sản phẩm giải trí đại chúng.

Thậm chí là “Chúng tôi thực hiện trách nhiệm xã hội (CSR) vì cộng đồng” –-WHO cho rằng đây chỉ là công cụ đánh bóng hình ảnh, làm “mềm hoá” nhận thức xã hội về một ngành công nghiệp gây nghiện chết người.

Thông điệp “Ủng hộ chính phủ phòng chống tác hại thuốc lá” thực chất lại là nhiều tập đoàn thuốc lá thường xuyên gây áp lực pháp lí, kiện tụng hoặc can thiệp vào quá trình xây dựng chính sách để trì hoãn hoặc làm suy yếu các quy định kiểm soát thuốc lá.

Thực trạng đáng báo động

Trên thế giới, khoảng 37 triệu trẻ em từ 13–15 tuổi đang sử dụng thuốc lá. Tại nhiều quốc gia, tỉ lệ thanh thiếu niên dùng thuốc lá điện tử đã vượt cả người trưởng thành.

Tại Việt Nam, theo điều tra của WHO năm 2021, tỉ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc lá điếu là 41,1% – dù có xu hướng giảm, con số này vẫn ở mức cao. Với thuốc lá điện tử, tỉ lệ sử dụng ở người từ 15 tuổi trở lên tăng nhanh từ 0,2% (năm 2015) lên 3,6% (năm 2020). Đáng chú ý, nhóm tuổi 15–24 có tỉ lệ sử dụng cao nhất, lên tới 7,3%.

Theo ước tính của WHO, tại Việt Nam sử dụng thuốc lá gây ra hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm, trong đó 84.500 người tử vong do các bệnh liên quan đến hút thuốc chủ động và 18.800 người tử vong do các bệnh liên quan đến hút thuốc thụ động. Việc sử dụng thuốc lá đang gây ra gánh nặng nghiêm trọng và ngày càng gia tăng về bệnh tật và tử vong sớm, cũng như chi phí y tế. Thiệt hại kinh tế do thuốc lá ước tính là 108 nghìn tỉ đồng mỗi năm (tương đương 1,14% GDP). Con số này lớn hơn gấp 5 lần so với đóng góp của nguồn thu thuế thuốc lá cho ngân sách quốc gia.

WHO cảnh báo rằng gần một nửa trẻ em trên thế giới hít phải khói thuốc thụ động, và 65.000 trẻ em tử vong mỗi năm do các bệnh liên quan đến khói thuốc. Bộ Y tế Việt Nam đã ghi nhận nhiều trường hợp học sinh nhập viện do ngộ độc, loạn thần liên quan đến việc sử dụng thuốc lá điện tử, đặc biệt là các sản phẩm bị tẩm chất gây nghiện.

Một bệnh nhân trẻ ngộ độc ma túy có trong thuốc lá điện tử điều trị tại BV Bạch Mai.

Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng được quảng bá với hình ảnh hiện đại, thời thượng thu hút đông đảo thanh thiếu niên. Thiết kế bắt mắt, hương vị đa dạng và sự lan truyền qua các nền tảng mạng xã hội như tiktok, instagram, facebook đã khiến thuốc lá điện tử trở thành trào lưu, “mốt” khi giới trẻ sử dụng.

Sự gia tăng sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng trong thanh thiếu niên không chỉ đe dọa sức khỏe mà còn gây ra những hệ lụy nghiêm trọng đối với môi trường. Thuốc lá nung nóng, tuy được quảng cáo là ít độc hại hơn nhưng sản phẩm này vẫn thải ra các chất nguy hiểm gây ung thư. Hít thuốc thụ động gây ảnh hưởng đến người xung quanh bao gồm trẻ em, phụ nữ mang thai và gây ra các bệnh hô hấp, tim mạch.

Sự gia tăng sử dụng thuốc lá điện tử trong thanh thiếu niên không chỉ gây hại sức khỏe và môi trường mà còn kéo theo các hệ lụy như giảm năng suất học tập, lao động và gia tăng hành vi tiêu cực do nghiện nicotine. Điều này làm mối đe dọa lớn với thế hệ trẻ - lực lượng tiên phong của đất nước.

WHO kêu gọi hành động toàn cầu

Để bảo vệ thế hệ tương lai, WHO kêu gọi các quốc gia thực thi nghiêm Điều 5.3 của Công ước Khung về Kiểm soát thuốc lá (FCTC) nhằm ngăn chặn sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá vào chính sách y tế công cộng; không hợp tác, không nhận tài trợ dưới mọi hình thức từ các công ty sản xuất thuốc lá; thắt chặt giám sát hoạt động quảng cáo, đặc biệt trên nền tảng số, mạng xã hội và các điểm bán lẻ; tăng thuế thuốc lá ở mức đủ lớn, hướng tới mục tiêu thuế chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ; áp dụng môi trường hoàn toàn không thuốc lá ở nơi công cộng; tăng diện tích cảnh báo sức khỏe trên bao bì sản phẩm; tích hợp chương trình hỗ trợ cai nghiện vào hệ thống y tế quốc gia; cấm hoàn toàn sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Vì một thế hệ không khói thuốc

Thông điệp của Ngày Thế giới Không Thuốc lá năm nay là hãy “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo” mà ngành công nghiệp thuốc lá cố tình tạo ra. Sự thật là mọi hình thức thuốc lá đều gây hại, đều có thể giết người, và cần có những chính sách quyết liệt, mạnh mẽ để bảo vệ giới trẻ – nhóm đối tượng đang là mục tiêu hàng đầu của các chiêu trò tiếp thị đánh vào tâm lý, thị hiếu và sự tò mò.