Vượt thách thức chưa có tiền lệ

TP HCM triển khai 355 km đường sắt đô thị trong 10 năm là nhiệm vụ "chưa từng có tiền lệ" và đòi hỏi nhiều nỗ lực lớn.

Ngày 28-5, Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM tổ chức tọa đàm khoa học tham vấn phương thức triển khai Nghị quyết 188/2025 của Quốc hội trên địa bàn TP HCM.

Cơ chế là đòn bẩy

Tọa đàm thu hút nhiều chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực quy hoạch, tài chính, giao thông và đô thị. Ông Vũ Chí Kiên, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM, điều phối tọa đàm.

Nghị quyết 188/2025 có nội dung thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị (metro) tại TP Hà Nội, TP HCM. 

Tại tọa đàm, ông Hồ Ngọc Nghĩa, Phó trưởng Phòng Quản lý đường sắt đô thị Sở Xây dựng TP HCM, thông tin metro của TP HCM và Hà Nội được thống nhất công nghệ với khổ đường ray 1.435 mm, tốc độ 80-160 km/giờ, điều khiển tự động bằng hệ thống hiện đại.

Thành phố phấn đấu đến năm 2035 có 355 km metro và dự kiến có 20 tuyến, gồm cả 3 tuyến nối Bà Rịa - Vũng Tàu và 5 tuyến kết nối Bình Dương sau sáp nhập. Trong số này, tuyến metro số 2 được khởi công trong năm nay, còn lại khởi công từ năm 2029.

Cũng theo ông Nghĩa, thành phố đang nghiên cứu mô hình tập đoàn quản lý metro theo tinh thần Nghị quyết 68/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.

TS Trần Du Lịch, Chủ tịch Hội đồng Tư vấn triển khai Nghị quyết 98/2023 của Quốc hội, nhấn mạnh triển khai 355 km đường sắt đô thị trong 10 năm là nhiệm vụ "chưa từng có tiền lệ", đòi hỏi sự thay đổi từ tư duy đến phương thức tổ chức thực hiện. Ngoài cơ chế mới từ Nghị quyết 188, thành phố phải thay đổi về cách làm, phương pháp quản lý, tư duy thực hiện.

"Đây là vấn đề rất lớn, không thể làm theo cách cũ. Toàn bộ quy trình, thủ tục đầu tư phải thay đổi, rút ngắn theo mô hình TOD (phát triển đô thị định hướng giao thông công cộng) và cơ chế phân quyền mạnh mẽ cho thành phố sẽ là đòn bẩy để làm điều này" - TS Trần Du Lịch nói.

Giá trị từ mô hình TOD

GS-TS Nguyễn Trọng Hoài, nguyên Phó Hiệu trưởng ĐH Kinh tế TP HCM, đặt vấn đề Nghị quyết 188 là khung chung để hiện thực hóa khát vọng lớn. Tuy nhiên, tiền từ đâu, làm thế nào… thì phải có lộ trình rất cụ thể, không thể nóng vội.

Đồng ý rằng cần kế hoạch hợp lý, khoa học và kỹ lưỡng, nhiều chuyên gia đánh giá mô hình phát triển TOD nơi các khu dân cư, thương mại được quy hoạch quanh ga metro sẽ mang lại kết quả tối ưu. Điều này không chỉ giúp phát huy hiệu quả đầu tư đường sắt đô thị mà còn tạo nguồn lực tài chính thông qua quỹ đất.

Với khoảng 7.397 ha đất TOD và giá đất bình quân 10 triệu đồng/m², TP HCM ước tính thu về đến 740.000 tỉ đồng. Tuy nhiên, không phải ở đâu cũng có thể triển khai TOD. Vấn đề giải phóng mặt bằng, tái định cư tại chỗ, sự đồng thuận xã hội và cơ chế chia sẻ giữa Nhà nước - người dân - nhà đầu tư cần được tính toán kỹ.

PGS-TS Vũ Anh Tuấn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu giao thông - vận tải Trường ĐH Việt Đức, kiến nghị cần có hội đồng thẩm định liên ngành do lãnh đạo thành phố đứng đầu để bảo đảm tính đồng bộ và hiệu quả trong triển khai TOD.

Tại tọa đàm, Sở Xây dựng cũng đề xuất nghiên cứu cho phép tách các tuyến metro thành từng đoạn độc lập nhằm đẩy nhanh tiến độ. Sở Tài chính cho biết đang xây dựng báo cáo về phương án tài chính chi tiết...

Toàn bộ ý kiến tại tọa đàm sẽ được Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM tổng hợp, báo cáo để phục vụ việc triển khai Nghị quyết 188.