Vua của nước lớn nhất thế giới

Trong cuốn sách “Peter Đại đế - Sự trỗi dậy của Đế quốc Nga”, nhà Sử học Robert K. Massie cho độc giả thấy chân dung của một con người vĩ đại, nhà lãnh đạo kiệt xuất cùng bức tranh sống động về nước Nga thế kỷ XVIII với những đổi thay vượt bậc trong tất cả lĩnh vực, từ kinh tế, quân sự tới văn hóa, giáo dục…

Bên dưới sa hoàng là giới quý tộc, được chia thành gần chục cấp bậc. Những nhà quý tộc lớn nhất giữ cấp bậc cao nhất, đó là các đại quý tộc bayarin. Họ là thành viên của các gia đình quý tộc cũ nắm giữ các điền trang và tước hiệu theo lối cha truyền con nối. Dưới họ là tầng lớp quý tộc cấp thấp hơn và các địa chủ nhỏ, những người đã được sa hoàng cấp điền trang để đổi lấy sự phục vụ của họ.

Có một tầng lớp trung lưu nhỏ gồm các nhà buôn, nghệ nhân và các thị dân khác. Rồi tới phần đế khổng lồ của kim tự tháp - nông dân và nông nô tạo nên phần đại đa số của xã hội Nga; điều kiện sống và phương pháp canh tác của họ gần giống với điều kiện sống của nông nô ở châu Âu thời Trung cổ. Hầu hết người Nga sử dụng tước hiệu “đại quý tộc” để chỉ toàn bộ giới quý tộc và quan chức cấp cao.

Trong khi đó, công việc thực tế hàng ngày trong việc điều hành chính phủ của sa hoàng được giao cho khoảng từ 30 đến 40 bộ phận được gọi là Prikazy. Nói chung, chúng hoạt động kém hiệu quả, lãng phí, chồng chéo, khó kiểm soát và tham nhũng - tóm lại là một bộ máy quan liêu không có ai thiết kế tổng thể từ trước và cũng không ai kiểm soát thực sự.

Bức tranh nước Nga thế kỷ 18. Ảnh: Russia Beyond.

Từ những căn phòng và nhà nguyện được chiếu sáng lờ mờ thoảng mùi trầm hương trong Điện Kremlin, Sa hoàng Aleksey đã cai trị quốc gia lớn nhất trên trái đất.

Những đồng bằng rộng lớn, những dải rừng tối tăm vô tận, những vùng sa mạc và bình nguyên đóng băng vĩnh cửu rộng lớn vô tận trải dài từ Ba Lan đến Thái Bình Dương. Trong không gian bao la của ngọn núi thấp và những ngọn đồi nhấp nhô, đường chân trời rộng lớn không hề bị chia cắt ở bất kỳ chỗ nào.

Rào cản tự nhiên duy nhất ngăn cản sự di chuyển trên vùng đồng bằng rộng lớn là các con sông, và ngay từ thời xa xưa chúng đã được biến thành một mạng lưới đường thủy cao tốc. Khu vực xung quanh Moskva là thượng nguồn của bốn con sông lớn: sông Dniepr, sông Đông và sông Volga hùng vĩ chảy về phía nam tới biển Đen và biển Caspian; sông Dvina chảy về phía bắc tới vùng Baltic và Bắc Cực băng giá.

Rải rác trên bối cảnh bao la này là một nhóm người thưa thớt. Vào thời điểm Peter ra đời - tức gần cuối thời trị vì của Sa hoàng Aleksey - dân số Nga vào khoảng tám triệu người. Con số này bằng với Ba Lan, nước láng giềng phía tây của Nga, mặc dù người Nga bị phân tán trên một khu vực rộng lớn hơn nhiều.

Dân số Nga lúc đó lớn hơn nhiều so với dân số của Thụy Điển (dưới hai triệu) hoặc Anh (hơn năm triệu một chút), nhưng chưa bằng một nửa dân số của quốc gia đông dân và hùng mạnh nhất châu Âu - nước Pháp của Vua Louis XIV (19 triệu).

Một phần dân số Nga sống ở các thị trấn cổ của Nga - Nizhni-Novgorod, Moskva, Novgorod, Pskov, Vologda, Archangel, Yaroslavl, Rostov, Vladimir, Suzdal, Tver, Tula - và ở những nơi mới giành được gần đây17 là Kyiv, Smolensk, Kazan và Astrakhan. Hầu hết người dân sống trên đất liền, nơi họ kiếm sống từ đất, rừng và nước.

Mặc dù lãnh thổ do Sa hoàng Aleksey cai trị rất lớn nhưng các đường biên giới của nước Nga rất mong manh và chịu nhiều áp lực. Ở phía đông, dưới thời Ivan Bạo chúa và những người kế vị ông, Công quốc Moskva đã chinh phục được vùng trung lưu sông Volga và Hãn quốc Kazan, mở rộng đế quốc Nga tới Astrakhan và Biển Caspian.

Người Nga đã vượt qua dãy núi Ural và những vùng đất rộng lớn, phần lớn những vùng đất trống trải của Siberia đã được bổ sung vào lãnh thổ của sa hoàng. Những người tiên phong của Nga đã xâm nhập vào vùng đất bắc Thái Bình Dương và thành lập một số khu định cư thưa thớt ở đó, mặc dù cuộc đụng độ với triều đại Mãn Thanh của Trung Quốc đã buộc các tiền đồn của Nga dọc theo sông Amur phải rút lui.

Ở phía tây và phía nam, Nga bị bao vây bởi những kẻ thù đang cố gắng giữ người khổng lồ Nga bị cô lập và không có đường ra biển. Thụy Điển, khi đó đang trị vì với tư cách là Bà chủ của vùng Baltic, đã đứng canh gác trên con đường biển dẫn về phía Tây. Về phía Tây là Ba Lan theo Công giáo...

[...]

Vào thời của Sa hoàng Aleksey, thảo nguyên này là nơi săn bắn và chăn thả súc vật của người Tatar ở Krym , các hậu duệ theo Hồi giáo của những chiến binh Mông Cổ trên con đường chinh phục châu Âu và các chư hầu của vua Ottoman - những người sống trong các ngôi làng dọc theo sườn núi và giữa các vách đá của bán đảo Krym18 đầy núi non.

Mỗi mùa xuân và mùa hè, họ lại đưa gia súc, ngựa xuống kiếm ăn trên đồng cỏ thảo nguyên. Khá là thường xuyên, họ đeo cung tên và mã tấu tiến về phía bắc để đột kích, cướp bóc các ngôi làng của Nga và Ukraine, đôi khi xông vào bên trong bức tường rào kiên cố bằng những thân gỗ bao quanh bảo vệ một thị trấn và bắt toàn bộ người dân đem về làm nô lệ.

Những cuộc đột kích lớn mỗi năm này đã đưa hàng nghìn nô lệ Nga vào các chợ nô lệ ở Ottoman, là nguyên nhân khiến các sa hoàng ở Kremlin bối rối và đau khổ. Nhưng cho đến thời điểm đó, tất cả đều bó tay, không ai có thể làm gì khác được. Quả thực, đã hai lần, vào năm 1382 và 1571, người Tatar đã cướp phá và đốt cháy cả Moskva.