Vô tư dùng AI tạo video, cẩn trọng vướng án hình sự

Dùng AI tạo video đôi khi để "cho vui" nhưng có thể khiến người tạo hoặc phát tán vướng vào các vấn đề pháp lý, cấu thành án hình sự.

Các công cụ AI tạo video từ văn bản xuất hiện gần đây như KlingAI, Veo 3, Sora... liên tục thu hút sự quan tâm của người dùng và đã có hàng nghìn video ngắn được tạo với các loại nội dung khác nhau, từ giải trí "vô thưởng vô phạt", video hướng dẫn, mô phỏng... tới cả MV (video ca nhạc) ngắn. Nhưng đi cùng với đó là những thách thức trong việc bảo vệ quyền hình ảnh và thông tin cá nhân trước "làn sóng AI".

Theo các chuyên gia, công nghệ AI hiện có khả năng tạo ra hình ảnh, video hay phiên bản kỹ thuật số của một cá nhân với độ chân thực đáng kinh ngạc, thậm chí giả mạo giọng nói và hành vi một cách nhuần nhuyễn - điều chưa từng xảy ra. Tốc độ lan truyền trên mạng xã hội và sự khó khăn trong việc truy vết nguồn gốc hay mục đích sử dụng càng khiến quyền hình ảnh dễ bị xâm phạm hơn bao giờ hết.

Dùng AI tạo video, hình ảnh có thể vi phạm luật dân sự hoặc hình sự

Trao đổi với Thanh Niên, luật sư Diệp Năng Bình, Trưởng văn phòng luật sư Tinh Thông Luật, cho rằng công nghệ ngày càng tiên tiến, nhưng nguyên tắc "sử dụng hình ảnh phải có sự đồng ý" vẫn giữ vai trò cốt lõi và tối thượng. Việc tạo ra hoặc sử dụng những hình ảnh kỹ thuật số dựa trên dữ liệu nhận dạng cá nhân mà không có sự cho phép là hành vi tiềm ẩn nguy cơ vi phạm pháp luật.

Hiện tại, Việt Nam chưa có các quy định pháp luật riêng về deepfake hay video AI. Tuy nhiên, các quy định về quyền hình ảnh trong bộ luật Dân sự vẫn là nền tảng pháp lý quan trọng để bảo vệ cá nhân, theo luật sư Diệp Năng Bình. "Trong bối cảnh công nghệ AI, khái niệm 'hình ảnh' mở rộng từ những bức ảnh hay video truyền thống sang cả những phiên bản tổng hợp hoặc biến đổi từ dữ liệu gốc của cá nhân thông qua công nghệ AI", ông nói.

Đồng quan điểm, luật sư Hồ Văn Sơn, Công ty Luật TNHH Hồ Gia - Phú Thịnh cho rằng dù chưa có quy định cụ thể liên quan tới việc sử dụng AI tạo video, hình ảnh, thì hành vi dùng ảnh mặt, đặc điểm nhận dạng cá nhân khác (dù có mục đích bôi nhọ hay không) vẫn vi phạm pháp luật Việt Nam bởi quyền hình ảnh của cá nhân là quyền nhân thân, khi sử dụng phải có sự đồng ý, cho phép từ chủ thể sở hữu.

"Phụ thuộc vào tính chất, mức độ và hậu quả gây ra mà người sử dụng trái phép hình ảnh, thông tin cá nhân của người khác có thể bị yêu cầu bồi thường thiệt hại, xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự", luật sư Hồ Văn Sơn cho biết. Trong đó, khung hình phạt cao nhất có thể lên tới 7 năm tù.

Quy trách nhiệm cho các bên liên quan tới video AI

Luật sư Nguyễn Minh Thuận, Công ty Luật Sài Gòn Việt Nam - Đoàn Luật sư TP.HCM nhấn mạnh người bị xâm phạm hình ảnh cá nhân có quyền yêu cầu tòa án ra quyết định buộc người vi phạm, tổ chức, cá nhân có liên quan phải thu hồi, tiêu hủy, chấm dứt việc sử dụng hình ảnh và bồi thường thiệt hại, kể cả với trường hợp sử dụng trái phép cho mục đích phi lợi nhuận.

Trong trường hợp này, cả người tạo nội dung và người phát tán đều phải chịu toàn bộ trách nhiệm khi chưa được phép sử dụng hình ảnh theo quy định của pháp luật. Dù người tạo không để lại danh tính nhưng việc phát tán đã xảy ra, người phát tán sẽ chịu trách nhiệm. Luật sư Nguyễn Minh Thuận tư vấn: "Với trình độ quản lý hiện nay thì cơ quan chức năng không khó để truy xuất người sản xuất các video trên, sau khi đã tìm được người phát tán. Người bị hại có thể làm đơn thư tố cáo đến cơ quan quản lý nhà nước về an ninh mạng để nhờ bảo vệ".

Luật sư Diệp Năng Bình cho biết thêm, hình thức và mức độ trách nhiệm sẽ dựa trên vai trò, mức độ vi phạm và hậu quả hành vi của từng bên, có thể phạt hành chính, cấu thành án dân sự hoặc hình sự. Ngoài ra, còn có trách nhiệm liên đới và phối hợp. Nhiều trường hợp phát sinh trách nhiệm liên đới giữa người tạo nội dung và người phát tán, đặc biệt khi cả hai có sự thông đồng hoặc đều mắc lỗi trong việc gây ra thiệt hại.

"Các nền tảng mạng xã hội và nhà cung cấp dịch vụ internet (ISP) cũng không được miễn trừ. Họ có nghĩa vụ gỡ bỏ nội dung vi phạm khi được cơ quan chức năng yêu cầu. Nếu chậm trễ hoặc cố tình tiếp tay cho việc phát tán, họ cũng có thể bị xử lý pháp lý", luật sư Bình bổ sung.

Tương lai, để xử lý những rủi ro tiềm ẩn từ hành vi sử dụng AI tạo video, hình ảnh trái phép hoặc gây ảnh hưởng tới cá nhân, chuyên gia pháp lý nhấn mạnh cần tăng cường sự hợp tác quốc tế nhằm hoàn thiện cơ chế thực thi pháp luật trên không gian mạng. Các nền tảng công nghệ cần triển khai các biện pháp hiệu quả hơn trong việc xác minh danh tính người dùng và kiểm duyệt nội dung. Song song đó, Việt Nam cần nghiên cứu và xây dựng thêm các quy định pháp lý về AI để quản lý các vấn đề phức tạp như xác định trách nhiệm đối với nội dung được tạo bởi công nghệ này.