Vợ chồng GS gốc Việt vừa được thăng cấp huân chương cao quý bậc nhất nước Pháp: 90 tuổi vẫn cống hiến cho khoa học, thành lập trung tâm thu hút hơn 16.500 ‘người đồng hành’

Việc hai vợ chồng cùng được nhận huân chương Bắc đẩu Bội tinh, lại cùng được thăng cấp là điều cực kỳ hiếm hoi.

Ngày 11/7 vừa qua, Tổng thống Pháp đã ký sắc lệnh thăng hạng Huân chương Bắc đẩu Bội tinh (Légion d’honneur), phần thưởng cao quý nhất của Nhà nước Pháp cho hai nhà khoa học gốc Việt là GS. Trần Thanh Vân và vợ - GS. Lê Kim Ngọc. Cả hai được nâng từ cấp Hiệp sĩ (Chevalier) lên cấp Sĩ quan (Officier), trở thành một trong số rất hiếm những cặp vợ chồng cùng nhận vinh dự này trong cùng một đợt. Đây không chỉ là niềm tự hào của cộng đồng khoa học quốc tế, mà còn là minh chứng sống động cho những đóng góp không ngừng nghỉ suốt hàng chục năm của hai nhà khoa học Việt kiều đối với sự phát triển của tri thức, giáo dục và nhân đạo toàn cầu.

Huân chương Bắc đẩu Bội tinh được Hoàng đế Napoléon Bonaparte sáng lập từ năm 1802, là biểu tượng danh giá nhất để ghi nhận những đóng góp đặc biệt của cá nhân trong các lĩnh vực quân sự và dân sự cho nước Pháp và nhân loại. Hệ thống này có 5 cấp độ: Hiệp sĩ, Sĩ quan, Hiệp huân, Đại huân và Giáo sĩ. Trong đó, cấp Sĩ quan là thứ hạng cao, chỉ dành cho những cá nhân có thành tích đặc biệt xuất sắc và lâu dài. Việc cả hai vợ chồng cùng được thăng cấp là điều cực kỳ hiếm hoi, cho thấy mức độ ảnh hưởng và cống hiến sâu rộng của họ.

GS. Trần Thanh Vân, sinh năm 1934 tại Quảng Bình, là nhà vật lý lý thuyết tầm cỡ quốc tế. Ông sang Pháp du học năm 1953, bắt đầu hành trình khoa học với quyết tâm đưa Việt Nam hội nhập cùng dòng chảy tri thức thế giới. Trở thành một trong những tên tuổi lớn trong cộng đồng vật lý quốc tế, ông là người khởi xướng và tổ chức hàng loạt hội nghị khoa học có tầm ảnh hưởng toàn cầu như Rencontres de Moriond, Blois, và đặc biệt là chuỗi “Gặp gỡ Việt Nam” - nơi quy tụ hàng nghìn nhà khoa học, trong đó có nhiều người đoạt giải Nobel. Năm 2012, ông được Hội Vật lý Hoa Kỳ trao Huy chương Tate – giải thưởng danh giá cho những người có đóng góp xuất sắc trong kết nối và truyền bá khoa học.

Vợ của ông, GS. Lê Kim Ngọc, không chỉ là nhà khoa học xuất sắc mà còn là biểu tượng của lòng nhân ái và tinh thần cống hiến không mệt mỏi. Sinh tại Vĩnh Long, bà sang Pháp năm 1953, tốt nghiệp Đại học Sorbonne, rồi làm việc tại Trung tâm Nghiên cứu Quốc gia Pháp (CNRS). Phát hiện khoa học nổi bật của bà về phương pháp “Thin Cell Layer” (lát mỏng tế bào) đã mở ra hướng đi mới cho công nghệ sinh học thực vật. Bên cạnh sự nghiệp nghiên cứu, bà còn là người sáng lập và Chủ tịch Hội Bảo trợ trẻ em Việt Nam tại Pháp - một tổ chức đã góp phần xây dựng các làng trẻ SOS tại Đà Lạt, Đồng Hới, Huế từ những năm 1970.

Hai con người, một lý tưởng, họ không chỉ là các nhà khoa học, mà còn là những người gieo mầm hy vọng. Hai vợ chồng giáo sư đã dành phần lớn đời mình để xây dựng cầu nối giữa khoa học thế giới với Việt Nam. Đó là tâm nguyện mà GS. Trần Thanh Vân đã từng nhắc tới: “Phần lớn cuộc đời chúng tôi đã làm cho các nước ngoài. Dĩ nhiên, là người Việt Nam, chúng tôi luôn muốn giúp cho nước mình được chừng nào hay chừng đấy!”.

Với lời ngắn gọn nhưng chứa đựng tâm huyết ấy, GS. Trần Thanh Vân đã thể hiện sự gắn bó sâu đậm không chỉ với vợ, GS. Lê Kim Ngọc mà còn với quê hương đất nước. Đây không phải lời hứa suông, mà là kim chỉ nam dẫn đường cho hành trình cùng nhau xây dựng ICISE - một dự án khoa học nhân văn đầy tâm huyết được ông bà triển khai ở Việt Nam sau nhiều năm xa cách.

Từ năm 2013, trung tâm ICISE (Trung tâm Quốc tế Khoa học và Giáo dục liên ngành) tại Quy Nhơn được khánh thành với sự tâm huyết của vợ chồng ông bà. Trung tâm đã trở thành điểm hội tụ của hơn 16.500 nhà khoa học từ khắp nơi trên thế giới, trong đó có gần 20 người từng đoạt giải Nobel. Tính đến nay, ICISE đã tổ chức gần 200 hội nghị, 45 trường học khoa học và các hoạt động giáo dục truyền cảm hứng khác.

ICISE không chỉ là một trung tâm khoa học, mà còn là biểu tượng cho khát vọng xây dựng một “thung lũng Silicon” của khoa học ở Việt Nam. Với sự bảo trợ và điều hành của hai giáo sư, nơi đây trở thành điểm đến cho các nhà khoa học quốc tế, đồng thời là cơ hội để học sinh - sinh viên Việt Nam được tiếp cận với tri thức tiên tiến. Chương trình học bổng Vallet và chuỗi sự kiện “Gặp gỡ Việt Nam” cũng là những đóng góp quan trọng của họ trong việc vun đắp thế hệ tri thức trẻ.

Trong sự kiện Đại hội đồng Liên minh Nghị viện Thế giới (IPU) lần thứ 149 tại Thụy Sỹ năm, GS. Trần Thanh Vân đã từng chia sẻ: "Khoa học không chỉ là công cụ và cơ sở xác đáng để giải quyết các vấn đề xã hội, mà còn là cầu nối quan trọng để các quốc gia và các nền văn hóa đến gần nhau hơn. Trung tâm ICISE, với sứ mệnh thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực khoa học, đã và đang đóng góp tích cực vào việc xây dựng một thế giới hòa bình và thịnh vượng hơn".

Việc thăng cấp Huân chương Bắc đẩu Bội tinh lần này không đơn thuần là sự ghi nhận của nước Pháp, mà còn là thông điệp mạnh mẽ về giá trị của tri thức, sự bền bỉ và lòng nhân hậu. Trong bối cảnh thế giới ngày càng phân cực, vai trò của những cây cầu tri thức và lòng vị tha như vợ chồng GS. Trần Thanh Vân càng trở nên quan trọng. Họ chính là minh chứng cho việc khoa học không thể tách rời khỏi trách nhiệm xã hội và lòng nhân ái.

Câu chuyện của họ là tấm gương cho cộng đồng trí thức Việt trong và ngoài nước. Hơn cả những thành tựu cá nhân, họ đã dạy chúng ta cách sống, cách làm khoa học có lý tưởng và có trái tim. Trong sự im lặng và khiêm nhường, hai con người ấy đã tạo nên ảnh hưởng sâu rộng, bền vững và lan tỏa qua nhiều thế hệ. Đó là sự ghi nhận xứng đáng cho hành trình hơn nửa thế kỷ của hai nhà khoa học, và cũng là thông điệp truyền cảm hứng mạnh mẽ cho tương lai giáo dục - khoa học Việt Nam.