'Viện kiểm sát vừa khởi kiện, tranh tụng, vừa kiểm sát tố tụng thì có xung đột?'

Đại biểu Quốc hội ủng hộ việc thí điểm viện kiểm sát khởi kiện vụ án dân sự, song đặt vấn đề nếu 'vừa khởi kiện, vừa tranh tụng, vừa kiểm sát tố tụng thì có xung đột?'.

Ngày 29.5, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự thảo Nghị quyết thí điểm Viện KSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

Nêu ý kiến, đa số đại biểu đều ủng hộ về sự cần thiết ban hành nghị quyết, nhằm bảo vệ quyền lợi dân sự của người yếu thế hoặc của nhà nước. Song, nhiều đại biểu cũng đề nghị làm rõ hơn một số vấn đề khi triển khai các quy định tại nghị quyết.

Tham gia tố tụng hay tiến hành tố tụng?

Đại biểu Trần Nhật Minh (đoàn Nghệ An) nói, việc khởi kiện vụ án dân sự đồng nghĩa viện kiểm sát sẽ tham gia vụ án với vai trò của nguyên đơn, tức là người tham gia tố tụng. Trong khi bộ luật Tố tụng dân sự quy định viện kiểm sát phải tham gia sơ thẩm để kiểm sát hoạt động tố tụng.

Trong trường hợp này, viện kiểm sát đóng vai trò là người tiến hành tố tụng hay người tham gia tố tụng, sẽ tham gia tranh tụng tại phiên tòa theo thứ tự như thế nào…

Cùng băn khoăn về vấn đề trên, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung (đoàn Long An) cho rằng, nếu xác định tư cách tố tụng là nguyên đơn thì viện kiểm sát phải tuân thủ trình tự, thủ tục tố tụng theo quy định tại bộ luật Tố tụng dân sự. Nhưng nếu không phải là nguyên đơn, vậy sẽ thực hiện theo quy định nào.

"Viện kiểm sát vừa khởi kiện, vừa tham gia tranh tụng, vừa kiểm sát hoạt động tố tụng thì có xung đột vai trò hay không?", bà Dung đặt câu hỏi.

Nữ đại biểu đề nghị bổ sung quy định "viện kiểm sát trong vụ án dân sự công ích là người khởi kiện, có quyền và nghĩa vụ như nguyên đơn", đồng thời các vụ án do viện kiểm sát khởi kiện dân sự thì giao viện kiểm sát cấp trên thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tố tụng.

Giải trình trước hội trường, Viện trưởng Viện KSND tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết, việc khởi kiện của viện kiểm sát theo dự thảo nghị quyết hoàn toàn khác với khởi kiện trong vụ án dân sự thông thường.

Theo đó, viện kiểm sát đại diện cho cơ quan công quyền bảo vệ trật tự pháp luật chung, không phải bảo vệ quyền lợi cho mình. Viện kiểm sát không làm đơn mà là ra quyết định khởi kiện.

Vẫn theo ông Tiến, viện kiểm sát có 2 chức năng, gồm công tố và kiểm sát, "như 2 con mắt nhìn". Mặc dù viện kiểm sát vừa "phát động" việc khởi kiện, vừa tham gia kiểm sát xét xử vụ án đó, nhưng điều này không ảnh hưởng đến sự độc lập của tòa án, không có xung đột lợi ích hoặc pháp lý, bởi vì "tòa vẫn là người quyết định".

Viện kiểm sát có phải nộp tiền đảm bảo?

Một nội dung khác được đại biểu Phan Thị Mỹ Dung đề cập, đó là dự thảo quy định viện kiểm sát có quyền yêu cầu tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời.

Theo pháp luật tố tụng dân sự hiện hành, người yêu cầu tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời phải nộp một khoản tiền đảm bảo. Việc này nhằm bù đắp thiệt hại có thể gây ra cho người bị áp dụng, nếu sau này yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời bị xác định là không đúng.

Vậy, trong các vụ án dân sự do viện kiểm sát khởi kiện, viện kiểm sát có phải nộp tiền đảm bảo khi yêu cầu tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời hay không?

Nữ đại biểu đưa ra 2 tình huống. Một là quy định viện kiểm sát không phải nộp tiền đảm bảo, người bị áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời nếu bị thiệt hại sẽ không có cơ chế bồi thường, như vậy không đảm bảo nguyên tắc công bằng. "Không thể khẳng định là bất cứ vụ việc, vụ án nào do viện kiểm sát khởi kiện đều có thể thắng kiện", bà nói.

Hai là quy định viện kiểm sát phải nộp tiền đảm bảo. Vậy, tiền này lấy ở đâu, có phải viện kiểm sát ứng trước từ một nguồn nào đó của cơ quan mình không. Nếu có thiệt hại do áp dụng biện pháp khẩn cấp không đúng gây ra, phải bù đắp thiệt hại cho người bị áp dụng, ai có trách nhiệm hoàn trả số tiền đã ứng?