Viện dưỡng lão bán trú: Lối ra khi dân số già

Tổng Bí thư Tô Lâm khi phát biểu quán triệt nghị quyết 72 đã gợi ý xây dựng mô hình viện dưỡng lão bán trú (adult daycare) với hình thức "sáng ô tô đưa đi, chiều ô tô đón về".

Mô hình này mở ra một hướng đi mới, hỗ trợ gia đình chăm sóc các cụ tốt hơn và rất hữu ích khi Việt Nam bước vào thời kỳ dân số già tới đây.

Mô hình "sáng đi, chiều về"

Việt Nam bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011 và nằm trong nhóm các quốc gia có tốc độ già hóa nhanh nhất thế giới. Theo Dữ liệu dân cư quốc gia, hiện cả nước có khoảng 16,1 triệu người cao tuổi, chiếm trên 16% dân số. Dự báo đến năm 2049, cứ 4 người dân có 1 người trên 60 tuổi. Điều này đồng nghĩa với việc tới đây, Việt Nam sẽ đối mặt với áp lực rất lớn về chăm sóc sức khỏe, đời sống tinh thần và an sinh xã hội cho người cao tuổi.

Bộ Y tế cho biết năm 2024 Việt Nam có khoảng 14,2 triệu người cao tuổi, trong đó gần 2 triệu từ 80 tuổi trở lên. Tuổi thọ trung bình đạt 74,7 tuổi nhưng số năm sống khỏe mạnh chỉ khoảng 65,4 năm. Trung bình mỗi người cao tuổi phải sống chung với 2,7 bệnh mạn tính như tim mạch, đái tháo đường, bệnh xương khớp, suy giảm trí nhớ... Người cao tuổi đang sống trong tình cảnh "chưa giàu đã già".

Hệ quả của già hóa dân số khiến hệ thống y tế chịu áp lực nặng nề. Nhu cầu khám chữa bệnh, đặc biệt là điều trị bệnh mạn tính tăng cao trong khi nhân lực và cơ sở vật chất y tế còn hạn chế. Chi phí chăm sóc sức khỏe người cao tuổi ngày càng lớn, gây áp lực lên ngân sách nhà nước và hệ thống bảo hiểm y tế. Ngoài ra, thay đổi về cấu trúc gia đình cũng khiến việc chăm sóc tại nhà trở nên khó khăn.

Trong bối cảnh đó nhu cầu về các dịch vụ chăm sóc chuyên nghiệp cho người cao tuổi trở nên cấp thiết. Khác với mô hình nhà dưỡng lão toàn thời gian, mô hình viện dưỡng lão bán trú hình thức "sáng ô tô đưa đi, chiều ô tô đón về" đang được xem là một trong những giải pháp hiệu quả cho chăm sóc người cao tuổi.

Cần nhiều giải pháp hỗ trợ

Trao đổi với Tuổi Trẻ, đại biểu Quốc hội Trần Khánh Thu (Hưng Yên) cho rằng triển vọng triển khai mô hình viện dưỡng lão bán trú ở Việt Nam rất khả quan. Mô hình này sẽ đáp ứng nhu cầu bằng cách cung cấp dịch vụ y tế cơ bản, khám sức khỏe, theo dõi sức khỏe định kỳ, hoạt động thể chất, tham vấn tâm lý và bữa ăn dinh dưỡng, đồng thời giúp người cao tuổi tránh cảm giác cô lập - một vấn đề phổ biến ở nhóm tuổi này.

Tuy nhiên bà cho rằng việc triển khai rộng rãi mô hình còn đối mặt với thách thức. Trong đó đầu tiên là rào cản về văn hóa, truyền thống cho rằng "trẻ cậy cha, già cậy con" có thể khiến người cao tuổi và gia đình e ngại. Thậm chí có người cho rằng đi vào viện dưỡng lão giống như bị con cái, gia đình "bỏ rơi".

Bên cạnh đó, chi phí vận hành, cơ sở hạ tầng, nhất là ở vùng nông thôn, nguồn nhân lực cũng là những rào cản. Do vậy để chuẩn bị, cần một cách tiếp cận toàn diện, tập trung vào thay đổi nhận thức.

Nữ đại biểu nhấn mạnh việc cần có cơ chế, chính sách khuyến khích các đơn vị, doanh nghiệp tư nhân tham gia xây dựng các viện dưỡng lão và đa dạng các loại hình để đảm bảo phù hợp khả năng kinh tế của các gia đình, người già. Nhà nước cũng cần có chính sách hỗ trợ, như trợ cấp, hỗ trợ một phần chi phí cho người già đến các viện dưỡng lão hoặc chương trình đào tạo nhân viên chăm sóc (điều dưỡng) để nâng cao chất lượng dịch vụ, các cơ chế, chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp, đơn vị tham gia...

Bà Mai Thị Hương - Giám đốc Viện dưỡng lão Tâm An (TP.HCM) - nhìn nhận trẻ mầm non có nhà trẻ, người cao tuổi sẽ cần có "nhà già" để chăm sóc toàn diện. Bà nói những năm qua, Nhà nước, trong đó ngành y tế, có nhiều chính sách khuyến khích phát triển mô hình viện dưỡng lão.

Đặc biệt TP.HCM có đề án chăm sóc sức khỏe người cao tuổi, khuyến khích xã hội hóa, hợp tác công tư trong phát triển mô hình nhà dưỡng lão. Song mô hình "sáng đi, chiều về" vẫn chưa phổ biến bởi các khó khăn phát sinh về thời gian và khoảng cách đưa đón, di chuyển... Ngoài ra tâm lý chung của các gia đình và người cao tuổi vẫn mong muốn phương án ổn định sinh hoạt lâu dài.

Bà Hương nhìn nhận trước mắt mô hình này sẽ khả thi khi áp dụng ở các thành phố lớn, nơi có mật độ dân cư đông đúc, điều kiện di chuyển thuận lợi. Các viện dưỡng lão, ngoài chăm sóc y tế, vệ sinh, dinh dưỡng, phục hồi chức năng, còn phải tạo ra đời sống tinh thần tích cực. Làm sao mỗi ngày đến viện dưỡng lão là một ngày vui, háo hức chờ đợi của người cao tuổi.

Về lâu dài để xác định mô hình viện dưỡng lão "sáng đi, chiều về" có hiệu quả hay không, các cơ quan chuyên môn cần có chương trình thí điểm đánh giá thêm về nhu cầu thực tế và khả năng đáp ứng. Bà cũng kiến nghị Nhà nước cần xem xét có chính sách cho tư nhân thuê đất dài hạn, giá cả phù hợp hoặc bố trí cho thuê lại các trụ sở dôi dư sau sáp nhập để phát triển mô hình viện dưỡng lão. Việc này giúp tránh lãng phí, đồng thời tạo được sân chơi bổ ích cho người cao tuổi.

Bà Hương cũng nói khi hình thành mô hình "sáng đi chiều về" cần phải lưu ý đặc biệt đến các phát sinh trong quá trình đưa đón người cao tuổi. Ngoài hạn chế chức năng vận động, người cao tuổi mang trong mình nhiều loại bệnh tật có thể diễn biến nguy hiểm đến tính mạng bất cứ lúc nào. Do đó, chuẩn bị một ê kíp có chuyên môn giỏi để đánh giá, xử trí cấp cứu kịp thời là điều rất cần thiết.