Vì sao vi khuẩn kháng được kháng sinh?

Chủ động sống khỏe xem chi tiết

Kháng kháng sinh – mối hiểm họa thầm lặng cho sức khỏe toàn cầu

Thuốc kháng sinh từng được coi là bước tiến vĩ đại của y học, giúp con người kiểm soát nhiều bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Thế nhưng, thực tế đáng lo ngại là ngày nay nhiều loại vi khuẩn đã “học cách” chống lại chính loại thuốc vốn được dùng để tiêu diệt chúng. Kháng kháng sinh đang nổi lên như một trong những thách thức lớn nhất đối với hệ thống y tế và cả xã hội.

Cần lưu ý, “kháng kháng sinh” không phải là cơ thể con người chống lại thuốc, mà là do vi khuẩn tự tạo ra cơ chế kháng cự. Khi đó, kháng sinh mất tác dụng, không còn khả năng tiêu diệt hoặc ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn.

Cơ chế này có thể hình thành tự nhiên hoặc xuất hiện do đột biến gen. Ngoài ra, vi khuẩn còn có thể trao đổi và “học” gen kháng thuốc từ các chủng khác.

Hậu quả là những ca nhiễm khuẩn thông thường trở nên khó trị, thậm chí không thể chữa khỏi. Người bệnh buộc phải dùng tới những loại kháng sinh mạnh hơn, độc tính cao hơn, làm kéo dài thời gian nằm viện và chi phí y tế. Nghiêm trọng hơn, ngay cả những kỹ thuật hiện đại như ghép tạng, lọc máu hay can thiệp tim mạch cũng đều phụ thuộc vào hiệu quả của kháng sinh, vì nguy cơ nhiễm khuẩn luôn hiện hữu.

Thực trạng báo động

Kháng kháng sinh hiện không chỉ là vấn đề của ngành y tế mà còn liên quan tới thú y, nông nghiệp và đời sống cộng đồng. Tại các nước đang phát triển – nơi bệnh truyền nhiễm vẫn chiếm tỷ lệ cao – tình trạng này càng trở nên trầm trọng. 

Theo ước tính tại Mỹ, mỗi năm có hơn 2 triệu ca nhiễm khuẩn do vi khuẩn kháng thuốc, trong đó ít nhất 23.000 người tử vong. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng cảnh báo một loạt “siêu vi khuẩn” đe dọa an ninh y tế toàn cầu, bao gồm:

- Vi khuẩn Gram âm kháng carbapenem

- Tụ cầu vàng kháng methicillin (MRSA)

- Cầu khuẩn ruột kháng vancomycin (VRE)

- Lậu cầu kháng thuốc

- Trực khuẩn mủ xanh, Acinetobacter baumanii đa kháng

- Vi khuẩn lao kháng thuốc (MDR-TB)

Điểm nguy hiểm là các loại vi khuẩn kháng thuốc vẫn tồn tại, trong khi kháng sinh lại diệt chủ yếu vi khuẩn “yếu thế”. Điều này khiến chủng kháng thuốc nhân lên mạnh mẽ, lây lan nhanh chóng, gây ra dịch bệnh khó kiểm soát.

Vì sao vi khuẩn kháng được kháng sinh?

Vi khuẩn sở hữu nhiều “chiêu thức” để vô hiệu hóa kháng sinh:

-Ngăn thuốc thấm vào tế bào: lớp màng ngoài của vi khuẩn Gram âm là ví dụ điển hình.

- Đẩy thuốc ra ngoài: như trực khuẩn mủ xanh có hệ thống bơm đẩy kháng sinh.

- Phá hủy thuốc: bằng các enzyme như penicillinase, beta-lactamase, carbapenemase.

- Biến đổi đích tác động: thay đổi protein gắn penicillin (PBP) hay gen DNA-gyrase, khiến thuốc không còn nhận diện được mục tiêu.

Nhiều vi khuẩn còn kết hợp cùng lúc nhiều cơ chế, tạo nên đa kháng và toàn kháng, khiến hầu hết các loại thuốc hiện nay trở nên vô hiệu.