Vì sao sầu riêng Việt Nam 'tắc đường' xuất khẩu?

Đại biểu Quốc hội cho rằng tình trạng ùn ứ xuất khẩu sầu riêng trong thời gian vừa qua không chỉ là vấn đề logistics mà còn là vấn đề về năng lực và tiêu chuẩn.

Thời gian qua, xuất khẩu sầu riêng bị ùn ứ không chỉ nằm ở vấn đề logistics. Ảnh: Hoàng Giám.

Phát biểu tại phiên thảo luận ở hội trường Quốc hội sáng nay (29/10), đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) cho biết thời gian qua, xuất khẩu sầu riêng tại các tỉnh trọng điểm đã đạt được nhiều kết quả tích cực về cả sản lượng và kim ngạch.

Tuy nhiên, tình trạng ùn ứ, ách tắc tại cửa khẩu do các vấn đề về kỹ thuật đang là minh chứng rõ ràng cho sự thiếu đồng bộ giữa tốc độ phát triển sản xuất và năng lực hỗ trợ hạ tầng thương mại ngành sầu riêng.

Đề xuất nâng cấp trung tâm kiểm nghiệm

Trước thực trạng này, bà Tú Anh kiến nghị Chính phủ lập kế hoạch đầu tư khẩn cấp để xây dựng, nâng cấp các trung tâm kiểm nghiệm sầu riêng đạt chuẩn quốc tế ISO 17025.

Theo bà, các trung tâm này phải được đặt tại khu vực trọng điểm, đặc biệt tại khu vực trồng sầu riêng và biên giới, giúp tăng năng lực kiểm tra, xử lý mẫu kiểm tra dư lượng hóa chất như Cadimi, chất vàng O ngay tại nguồn. Điều này cũng có thể làm giảm thời gian chờ đợi và rủi ro đáng kể với lô hàng bị trả về.

Bên cạnh đó, đại biểu cũng đề xuất nghiên cứu triển khai số hóa, cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói và kiểm dịch sầu riêng.

Quá trình này cho phép thực hiện thông qua điện tử và quản lý hồ sơ trực tuyến nhằm giảm thời gian chờ đợi tại cửa khẩu từ khâu kiểm tra thủ công.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) kiến nghị khẩn cấp xây dựng, nâng cấp các trung tâm kiểm nghiệm sầu riêng đạt chuẩn quốc tế. Ảnh: Quochoi.vn.

Ngoài ra, công nghệ số còn giúp các cơ quan tăng cường truy xuất nguồn gốc một cách chính xác và là yêu cầu bắt buộc đối với nhiều đối tác.

Liên quan nội dung xuất khẩu nói chung, bà Trịnh Thị Tú Anh cho biết thời gian qua, nước ta đã thành công trong việc triển khai các Hiệp định thương mại tự do (FTA), đặc biệt là các FTA thế hệ mới như CPTPP và EVTFTA.

Việc khai thác hiệu quả kể trên đã giúp duy trì xuất siêu và tạo ra sự chuyển dịch tích cực trong đó có hàng hóa xuất khẩu, tăng tỷ trọng các hàng hóa công nghiệp chế biến có giá trị gia tăng cao.

Dù thành tựu trở nên rõ ràng, việc tối đa hóa lợi ích từ FTA đảm bảo xuất khẩu bền vững vẫn còn gặp nhiều thách thức và đòi hỏi nhiều giải pháp đột phá.

Trong đó, tỷ lệ tận dụng ưu đãi chưa cao, tỷ lệ doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, tận dụng ưu đãi thuế quan từ các FTA vẫn còn thấp.

Đáng chú ý, nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ còn gặp khó khăn do thiếu nguồn lực và nhân lực để am hiểu pháp lý và thủ tục quốc tế. Trong khi nhiều FTA thế hệ mới có quy tắc phức tạp và chặt chẽ khiến doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn trong việc đáp ứng, nhất là khi chuỗi cung ứng của Việt Nam phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu nhập khẩu, làm giảm yêu cầu đạt chuẩn "Made in Vietnam" của các FTA.

Mặt khác, vị đại biểu cũng cho biết năng lực cạnh tranh thấp và logistics là "điểm nghẽn kinh niên" của xuất khẩu, khi chi phí logistics ở Việt Nam vẫn cao so với khu vực và thế giới, làm giảm đi đáng kể lợi thế cạnh tranh về giá của hàng hóa xuất khẩu.

"Sự thiếu đồng bộ giữa các phương thức vận tải và thủ tục hành chính tại cửa khẩu, cảng biển cũng gây chậm trễ cho các đơn hàng", bà Tú Anh nói và cho biết nhiều doanh nghiệp hiện vẫn chậm áp dụng giải pháp thương mại điện tử và thanh toán số trong giao dịch quốc tế, làm mất đi cơ hội tiếp cận thị trường trực tiếp và gia tăng chi phí trung gian không cần thiết.

Để khắc phục các hạn chế kể trên, vị đại biểu Quốc hội kiến nghị cần xây dựng chương trình hỗ trợ kỹ thuật và tài chính đặc thù, giúp doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ, áp dụng tiêu chuẩn sản xuất bền vững và phát thải thấp, đồng thời có lộ trình bắt buộc đối với doanh nghiệp xuất khẩu chủ lực.

Ngoài ra, Chính phủ cần ưu tiên nguồn vốn đầu tư công và thu hút tư nhân vào phát triển hệ thống cảng biển, hàng không và chuỗi cung ứng logistics đa phương tiện, hiện đại, nhằm cắt giảm chi phí và thời gian vận chuyển.

Tăng cường truy xuất nguồn gốc

Cũng liên quan nội dung xuất khẩu nông sản, đại biểu đoàn TP Cần Thơ Tô Ái Vang cho biết hiện nay, nước ta đã kết nối hơn 60 thị trường khác nhau và đang đàm phán thêm một số FTA, giúp doanh nghiệp Việt Nam có điều kiện xuất khẩu những mặt hàng có thế mạnh về cạnh tranh như gạo, tôm, thủy sản, nông sản và hàng công nghiệp nhẹ.

Đại biểu Tô Ái Vang (đoàn Cần Thơ) phát biểu tại hội trường Quốc hội sáng 29/10. Ảnh: Quochoi.vn.

Do đó, Nhà nước cần xem xét giảm hoặc xóa bỏ các rào cản thương mại như thuế quan và hạn ngạch, nhằm thúc đẩy trao đổi hàng hóa dịch vụ và đầu tư giữa các bên, từ đó mang lại lợi ích cho các quốc gia thành viên.

Dẫn số liệu từ Bộ Công Thương, bà Vang cho biết những tháng đầu năm 2025, nước ngoài đã điều tra khoảng 300 vụ việc chống bán phá giá, liên quan đến các mặt hàng xuất khẩu thế mạnh của nước ta.

Do đó, để nông sản Việt Nam xuất khẩu không bị vướng mắc thủ tục, đại biểu kiến nghị Chính phủ cần cập nhật tuân thủ quy định quốc tế về chất lượng về an toàn thực phẩm, tăng cường truy xuất nguồn gốc, thúc đẩy xúc tiến thương mại và đa dạng hóa thị trường.

Đồng thời, việc xây dựng cơ chế điều phối, phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành và địa phương để giải quyết kịp thời các rào cản cũng cần được chú trọng.

"Việc ùn ứ trong xuất khẩu sầu riêng cho thấy năng lực kiểm nghiệm không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là chìa khóa chiến lược quyết định sự thành bại xuất khẩu nông sản ở nước ta", bà nhấn mạnh.

Từ những vấn đề trên, đại biểu kiến nghị Chính phủ sớm ban hành cơ chế chính sách thúc đẩy và phát triển công nghệ xanh và lợi ích quốc tế.

"Nếu không thì trong 10 năm tới, Việt Nam sẽ ở đâu trên bản đồ xuất khẩu nông sản toàn cầu", đại biểu đặt câu hỏi.