Vì sao ông Trump tuyên bố thử nghiệm hạt nhân lúc này?

Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố nối lại thử nghiệm hạt nhân “bình đẳng” với Nga và Trung Quốc, mở ra khả năng bước ngoặt trong chính sách hạt nhân Mỹ sau nhiều thập kỷ.

Trong chuyến công du châu Á được xem là then chốt về ngoại giao, ông Trump đã gây chấn động khi tuyên bố khả năng nối lại các vụ thử hạt nhân của Mỹ - điều chưa từng xảy ra suốt hơn 30 năm qua.

Trong bài đăng trên mạng xã hội ngày 30/10, ông Trump viết: “Do các quốc gia khác đang tiến hành thử nghiệm, tôi đã chỉ thị cho Bộ Chiến tranh bắt đầu thử nghiệm vũ khí hạt nhân của chúng ta trên cơ sở bình đẳng. Quá trình này sẽ được triển khai ngay lập tức”, ông Trump khẳng định.

Thông điệp này được ông Trump đưa ra chỉ ít phút trước cuộc gặp được mong đợi từ lâu với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Busan (Hàn Quốc) - nơi hai nhà lãnh đạo dự kiến tiến hành các cuộc thảo luận nhằm khôi phục ổn định sau gần một năm bất ổn thương mại và kinh tế.

“Trên cơ sở bình đẳng”

Trên đường trở về Washington sau cuộc gặp, ông Trump nói việc thử nghiệm là cần thiết để Mỹ không bị tụt lại phía sau các đối thủ hạt nhân.

Khi được hỏi liệu thế giới có đang bước vào giai đoạn nguy hiểm hơn quanh vấn đề hạt nhân hay không, ông Trump bác bỏ lo ngại, nói rằng “kho dự trữ của Mỹ vẫn an toàn tuyệt đối” nhưng ông “hoan nghênh tiến trình giải trừ hạt nhân”.

“Tôi muốn thấy sự phi hạt nhân hóa, bởi vì chúng ta có quá nhiều, Nga đứng thứ hai, Trung Quốc thứ ba và Trung Quốc sẽ bắt kịp trong 4 đến 5 năm tới”, ông nói thêm.

“Chúng tôi đang trao đổi với Nga về vấn đề này, và nếu có bước tiến, Trung Quốc cũng sẽ được đưa vào bàn đàm phán”, Tổng thống Mỹ cho biết.

Ông Trump trả lời báo giới trên chuyên cơ Không lực Một sau cuộc hợp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Ảnh: Reuters.

Hiện vẫn chưa rõ ông Trump ám chỉ thử nghiệm vũ khí hạt nhân thực tế, hay chỉ thử nghiệm các hệ thống có khả năng mang đầu đạn hạt nhân. Từ những năm 1990 đến nay, không một cường quốc quân sự hàng đầu nào tiến hành thử hạt nhân. Trung Quốc thực hiện vụ thử cuối cùng vào năm 1996, còn Mỹ đã ngừng thử nghiệm từ năm 1992, khi bắt đầu lệnh cấm thử nghiệm tự nguyện.

Theo một báo cáo của Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội Mỹ (CRS) công bố tháng 8 vừa qua, Mỹ sẽ cần từ 24 đến 36 tháng để có thể thực hiện một vụ thử hạt nhân kể từ khi tổng thống ban hành lệnh.

Theo New York Times, cụm từ “trên cơ sở bình đẳng” được cho là ám chỉ khả năng Mỹ phô diễn sức mạnh tên lửa hoặc năng lực hạt nhân dưới biển, chứ không nhất thiết tiến hành kích nổ vũ khí hạt nhân. Mỹ từ lâu vẫn thường xuyên thử nghiệm các tên lửa không mang đầu đạn thật.

Bài toán Nga và Trung Quốc

Khi được hỏi tại sao lại công bố kế hoạch thử nghiệm hạt nhân ngay trước cuộc gặp với ông Tập, ông Trump trả lời: “Liên quan đến những người khác thôi”.

“Họ dường như đều đang thử nghiệm hạt nhân”, ông nói trên chuyên cơ Không lực Một. “Chúng ta đã dừng việc đó nhiều năm rồi, nhưng khi họ làm, tôi nghĩ chúng ta cũng nên làm vậy”.

Quyết định tái khởi động thử nghiệm của ông Trump diễn ra trong bối cảnh Trung Quốc đẩy mạnh mở rộng kho vũ khí hạt nhân, và Nga vừa tuyên bố thử thành công một tên lửa hành trình chạy bằng năng lượng hạt nhân cùng ngư lôi hạt nhân Poseidon.

Theo CNN, hiện Washington đang theo dõi sát sao khi cả Trung Quốc và Nga đều đẩy mạnh phát triển và thử nghiệm các hệ thống vũ khí tiên tiến có khả năng mang đầu đạn hạt nhân.

Đầu tuần này, Tổng thống Vladimir Putin tuyên bố Nga đã thử thành công tên lửa hành trình Burevestnik có khả năng mang đầu đạn hạt nhân, cùng ngư lôi năng lượng hạt nhân Poseidon, mà ông ca ngợi là “vô song trên thế giới”, theo truyền thông nhà nước Nga.

Phần đầu nguyên mẫu ngư lôi Poseidon được mô tả "không thể đánh chặn" của Nga. Ảnh: BQP Nga.

Hiện Nga sở hữu khoảng 6.000 đầu đạn hạt nhân, trong khi Mỹ có gần tương đương khi chiếm tới 90% kho vũ khí hạt nhân toàn cầu, theo Union of Concerned Scientists.

Bên cạnh đó, tuyên bố của ông được đưa ra chỉ khoảng 100 ngày trước khi hiệp ước kiểm soát vũ khí hạt nhân cuối cùng giữa Mỹ và Nga - New START - hết hiệu lực. Hiệp ước này giới hạn mỗi bên chỉ được triển khai tối đa 1.550 đầu đạn chiến lược, thường là trên tên lửa đạn đạo liên lục địa.

Hiệp ước không thể gia hạn, nhưng sau cuộc gặp tại Alaska hồi tháng 7, ông Putin đề xuất duy trì tạm thời giới hạn này một năm trong khi đàm phán hiệp ước mới. Chính vì vậy, động thái mới nhất của ông Trump được đánh giá có thể gửi tín hiệu răn đe và gây áp lực trong việc định hình hiệp ước mới hoặc các cơ chế kiểm soát vũ khí, đặc biệt khi Nga đang thử nghiệm vũ khí mới nằm ngoài giới hạn của New START.

Trong khi đó, Trung Quốc được cho là đang nhanh chóng mở rộng kho vũ khí hạt nhân. Theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) có trụ sở tại Washington, kho hạt nhân của Trung Quốc đã tăng từ 300 đầu đạn năm 2020 lên khoảng 600 vào năm 2025. Giới chức Mỹ ước tính con số này có thể vượt 1.000 đầu đạn vào năm 2030.

CSIS cũng lưu ý Trung Quốc hiện sở hữu ít nhất năm loại vũ khí hạt nhân có khả năng tấn công lãnh thổ lục địa Mỹ, Reuters cho biết.

Liên đoàn các Nhà khoa học Mỹ (FAS) cho biết Trung Quốc đã xây dựng ít nhất ba khu phức hợp phóng tên lửa đạn đạo mới trong vài năm qua, và phóng thử tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) ra Thái Bình Dương vào năm 2024.

Tại cuộc duyệt binh ở Bắc Kinh hồi tháng 9, Trung Quốc lần đầu tiên phô diễn đầy đủ “bộ ba hạt nhân” - năng lực phóng tên lửa hạt nhân từ mặt đất, trên biển và trên không.

Mỹ cũng vừa thử nghiệm bốn tên lửa Trident phóng từ tàu ngầm hồi tháng 9 - loại vũ khí có khả năng mang đầu đạn hạt nhân.

Nguy cơ một cuộc chạy đua vũ trang mới?

Phát biểu của ông Trump được đưa ra khi ông kết thúc chuyến công du châu Á, mở đầu tại Malaysia với hình ảnh một “người kiến tạo hòa bình” khi ông tham dự lễ ký kết hiệp định hòa bình giữa Thái Lan và Campuchia liên quan tranh chấp biên giới.

Ông Trump nhiều lần tự mô tả mình là “người kiến tạo hòa bình” và ứng viên tiềm năng cho Giải Nobel Hòa bình, đồng thời nhấn mạnh triết lý “hòa bình thông qua sức mạnh” của quân đội Mỹ.

Tuy nhiên, giới chuyên gia cảnh báo nếu kế hoạch thử nghiệm của ông được triển khai, điều đó có thể làm đảo lộn nguyên trạng kiểm soát hạt nhân toàn cầu, đặc biệt nếu các đối thủ của Mỹ quyết định đáp trả.

“Nếu ‘thử nghiệm’ mà ông Trump nói đến là thử nổ hạt nhân thực sự, đó sẽ là hành động liều lĩnh, khó khả thi trong ít nhất 18 tháng tới và đòi hỏi khoản ngân sách lớn mà Quốc hội phải phê duyệt”, ông Hans Kristensen, Giám đốc Dự án Thông tin Hạt nhân thuộc Liên đoàn các Nhà khoa học Mỹ, nhận định với CNN.

Một vụ phóng thử tên lửa đạn đạo liên lục địa không vũ trang Minuteman III từ Căn cứ Lực lượng Không gian Vandenberg, California (Mỹ) vào tháng 9. Ảnh: New York Times.

Ông cảnh báo rằng động thái này “gần như chắc chắn sẽ thúc đẩy Nga, Trung Quốc, Ấn Độ và Pakistan nối lại thử nghiệm”, bởi khác với Mỹ, “tất cả những quốc gia đó sẽ được hưởng lợi nhiều hơn nếu làm vậy”.

Thời điểm ông Trump công bố tuyên bố này cũng đặc biệt nhạy cảm vì ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh khu vực châu Á, nơi có nhiều quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân, trong đó có Ấn Độ, Pakistan và Triều Tiên.

Trong bối cảnh đó, nhiều dấu hiệu cho thấy một kỷ nguyên thử nghiệm hạt nhân mới có thể đang đến gần. Theo phân tích hình ảnh vệ tinh được CNN công bố năm 2023, cả Mỹ, Nga và Trung Quốc đều đã xây dựng các cơ sở mới và đào thêm đường hầm tại các bãi thử hạt nhân trong những năm gần đây.

“Có rất nhiều dấu hiệu cho thấy Nga, Trung Quốc và Mỹ đều đang chuẩn bị nối lại thử nghiệm hạt nhân”, giáo sư Jeffrey Lewis thuộc Trung tâm Nghiên cứu Không phổ biến Vũ khí James Martin, Viện Nghiên cứu Quốc tế Middlebury, nhận định.