Vì sao mưa lớn ngày càng dữ dội ở Việt Nam?

TPO - Chỉ trong vòng một giờ đồng hồ đêm 24/5/2025, khu vực xã Kỳ Hoa, huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh hứng chịu lượng mưa tới 172,8mm, là cường độ mưa lớn chưa từng có, vượt qua cả mưa bão. Trong suốt hai tháng 5 và 6, miền Bắc, miền Trung nhiều lần hứng chịu những đợt mưa cục bộ dữ dội như thế. Các chuyên gia khí tượng thủy văn cho rằng, nguyên nhân không chỉ ở biến đổi khí hậu.

Miền Bắc và miền Trung nước ta đang trải qua một mùa hè mưa nhiều hiếm thấy.

Chỉ trong tháng 5, miền Bắc đã xảy ra 4 đợt mưa lớn diện rộng, kéo dài nhiều ngày, riêng tại Bắc Quang (Tuyên Quang), mưa lớn từ ngày 15-23/5 với tổng lượng cả đợt lên tới 995mm, trong đó ngày mưa nhiều nhất lên tới 268,8mm - một đợt mưa rất hiếm gặp.

Sang tháng 6/2025, khu vực vùng núi và trung du Bắc Bộ tiếp tục hứng chịu nhiều đợt mưa lớn diện rộng, đáng chú ý là đợt mưa từ ngày 20-23/6, do ảnh hưởng của rãnh áp thấp bị nén kết hợp hội tụ gió trên cao. Trong đó Bắc Quang (Tuyên Quang) tiếp tục là tâm điểm với lượng mưa 339mm, Thái Nguyên cũng mưa tới 360mm, gây ngập úng cục bộ ở một số nơi khiến nhiều hộ dân phải di dời.

Cùng với miền Bắc, miền Trung đang trải qua một mùa hè được gọi là dị thường, thay vì khô hạn, nứt nẻ như nhiều năm qua, tháng 5 và tháng 6 năm nay, miền Trung đón những đợt mưa lũ kỷ lục chưa từng có.

Hà Nội đón trận mưa cường suất lớn vào chiều 30/6 gây ngập úng ở nhiều tuyến đường.

Đêm 24, rạng sáng ngày 25/5, Hà Tĩnh đón nhận một trận mưa kỷ lục trong lịch sử tháng 5 với lượng mưa lớn gấp nhiều lần kỷ lục cũ.

Lũ kỷ lục cũng xuất hiện trên sông Ngàn Sâu của Hà Tĩnh. Hàng chục trạm đo mưa tại tỉnh này ghi nhận lượng mưa vượt kỷ lục trong tháng 5.

Vào tháng 6, hoàn lưu của cơn bão số 1 đã gây ra một đợt mưa lũ lịch sử ở miền Trung với vùng ảnh hưởng kéo dài từ nam Hà Tĩnh đến Quảng Ngãi. Tổng lượng mưa đợt này phổ biến từ 250–550mm, nhiều nơi trên 800mm, riêng tại trạm Bạch Mã (Huế) lên tới 1203mm/3 ngày – cao nhất lịch sử trong tháng 6, vượt kỷ lục 410mm/một ngày tại Nam Đông năm 1983.

Bất thường hơn, có tới 32 trạm ghi nhận mưa 6 giờ vượt 200mm, trong đó trạm Lộc Trì (Thừa Thiên Huế) ghi nhận tới 319,4mm trong 6 giờ – mức cực đoan hiếm thấy trong chuỗi số liệu tháng 6.

Theo ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thuỷ văn Quốc gia, thực tế cho thấy trong những năm gần đây, hiện tượng mưa lớn cục bộ với cường suất rất cao xuất hiện với tần suất ngày càng nhiều, trải rộng cả ở khu vực miền núi và đồng bằng. Những trận mưa này thường gây ra các thiên tai thứ cấp nghiêm trọng như lũ quét, sạt lở đất, ngập úng đô thị, ảnh hưởng lớn đến đời sống và sản xuất.

Chuyên gia này lý giải hai nguyên nhân khiến gia tăng mưa lớn cường suất cao ở Việt Nam. Thứ nhất là tác động của ENSO và biến đổi khí hậu toàn cầu làm gia tăng tính bất thường và cực đoan của thời tiết. Điều này dẫn đến các đợt mưa lớn bất ngờ, thời gian ngắn nhưng cường độ rất mạnh, gây khó khăn trong dự báo và ứng phó.

“Một nguyên nhân khác có tính chủ quan là do tác động của quá trình đô thị hóa nhanh, đặc biệt ở các đô thị lớn, làm thay đổi điều kiện bề mặt và cấu trúc địa hình, tạo điều kiện cho sự hình thành và phát triển mạnh của các ổ mây đối lưu, dễ dẫn tới mưa lớn cục bộ, ngập úng diện rộng”, ông Khiêm nói.

Hà Tĩnh ngập lụt bất thường vào tháng 5, sau trận mưa lớn chưa từng có vào đêm 24, rạng sáng 25/5.

Chuyên gia này cũng lưu ý, sau hai tháng mùa hè mưa nhiều (tháng 5 và tháng 6), từ tháng 7 đến tháng 9/2025, các đợt mưa vừa, mưa to tiếp tục có khả năng xuất hiện nhiều ở các khu vực Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ. “Cần đề phòng các trận mưa lớn tập trung trong thời gian ngắn gây nguy cơ cao về lũ quét và sạt lở đất ở miền núi”, ông Khiêm lưu ý.

Cũng theo ông Khiêm, từ tháng 10 đến tháng 12/2025, nguy cơ mưa lớn sẽ chuyển trọng tâm về khu vực Trung Bộ. Đặc biệt trong tháng 10 và 11. Lượng mưa tại Trung Trung Bộ, Nam Trung Bộ và Tây Nguyên thời gian này có xu hướng cao hơn trung bình nhiều năm từ 10–25%, làm gia tăng nguy cơ ngập úng và lũ lụt trong thời kỳ cao điểm của mùa bão.

“Chúng tôi đặc biệt khuyến cáo, hiện tượng mưa lớn cục bộ với cường suất cao có xu hướng xuất hiện ngày càng nhiều, không chỉ trong mùa mưa mà cả trong mùa khô hoặc chuyển mùa”, ông Khiêm nói và lưu ý thêm, người dân, chính quyền các cấp, đặc biệt ở khu vực miền núi, đô thị và vùng trũng thấp cần thường xuyên theo dõi thông tin dự báo, cảnh báo mưa lớn và thời tiết nguy hiểm từ cơ quan khí tượng thủy văn.

"Bên cạnh đó, cần chủ động các phương án phòng tránh và ứng phó phù hợp với điều kiện từng khu vực, bao gồm sơ tán dân cư khỏi khu vực có nguy cơ sạt lở, kiểm tra hệ thống tiêu thoát nước tại đô thị, và dự trữ các vật tư, thiết bị cần thiết", ông Khiêm chia sẻ.