Vì sao khó dẹp bỏ nạn tận diệt chim trời?

Trung tuần tháng 9, trên các cánh đồng xã Tân Châu, Hải Châu, Đức Châu, An Châu, Minh Châu, Hùng Châu... trước đây thuộc huyện Diễn Châu, xuất hiện dày đặc cò, cói, vạc giả. Hàng nghìn con chim bằng xốp, sơn phủ giống hệt thật được cắm san sát giữa ruộng, bên cạnh là những thanh tre dài quét keo siêu dính.

Nhiều thợ săn còn dùng chim thật bị khâu mắt hoặc loa thùng phát tiếng kêu để dẫn dụ. Chỉ cần sà xuống, chim trời lập tức mắc bẫy, càng vùng vẫy càng bị dính chặt. Trên nhiều con đường nội đồng, bẫy keo cắm ken đặc. Thực trạng này tồn tại hàng chục năm qua, nhưng chưa chấm dứt.

Người dân cho biết săn bắt chim trời là công việc thời vụ, đến mùa chim di cư vào tháng 4 và 9 lại rủ nhau đi đánh bắt. Mỗi đêm gặp may, họ có thể kiếm được hàng trăm nghìn, thậm chí vài triệu đồng - số tiền đáng kể ở vùng nông thôn. "Biết là vi phạm pháp luật về bảo vệ động vật hoang dã, song thu nhập cao, bỏ thì tiếc", một người dân xã Tân Châu nói, coi đây như sinh kế khó dứt bỏ.

Chim hoang dã được thương lái và chủ quán thu mua nhanh chóng. Tại các nhà hàng, chim trời được coi là đặc sản, luôn có khách sẵn sàng chi tiền. Một đĩa thịt chim rang giá hơn 200.000 đồng, nồi chim om khế giá 500.000 đến gần một triệu đồng. Lợi nhuận hấp dẫn khiến nhiều cơ sở lén lút gom hàng về phục vụ.

"Nhiều người dân đến quán thường hỏi bán thịt chim không. Nếu không có họ sẽ chuyển tới địa điểm khác, vì vậy bắt buộc chúng tôi phải làm mọi cách để giữ chân khách", một chủ nhà hàng ven biển trước đây thuộc huyện Diễn Châu nói.

Ông Phan Văn Hùng, Chủ tịch xã Tân Châu, cho biết qua rà soát, công an xác định vào mùa chim di cư, mỗi đêm thợ săn có thể thu nhập 2-3 triệu đồng, có lúc cao điểm lên tới 10 triệu đồng. Vì lợi nhuận cao, người dân lén lút làm. Thợ săn đa phần là trung niên, thanh niên, đang ở tuổi lao động. Ngoài công việc đồng áng, đi biển, lúc nông nhàn họ có thể làm thợ nề hoặc bốc vác kiếm mỗi ngày vài trăm nghìn đồng, không thể chống chế cho việc thu nhập thấp nên đi săn chim.

"Trước đây chính quyền xã cũ có tâm lý nể nang, bởi cán bộ là người cùng làng, chỉ nhắc nhở là chính, từ đó nạn săn bắt chim trời tái diễn năm này qua năm khác", ông Hùng nói. Gần đây, khi triển khai chính quyền địa phương hai cấp, cán bộ xã mới đa số từ nơi khác về, không còn việc nể nang trong xử lý nhưng vẫn bị lộ, lọt thông tin trước khi đoàn kiểm tra đến, vì thế không còn chứng cứ.

Ngoài đối phó trên đồng ruộng, tại các cơ sở buôn bán, chế biến, chim trời và các món ăn làm từ chim cũng được ngụy trang kỹ. Ông Hùng cho hay ở chợ, tiểu thương không công khai bán chim trời mà bán mặt hàng khác, khi có người quen hỏi mua mới lấy ra. Ở nhà hàng cũng vậy, thịt chim không có trong thực đơn, khách có nhu cầu mới làm, lúc thanh toán thì ghi món khác, rất khó phát hiện.

Ông Trần Ngọc Quyền, Hạt trưởng Kiểm lâm Diễn Châu, cho biết theo Nghị định 35/2019, hành vi săn, bẫy, giết chim hoang dã có thể bị phạt hành chính từ 500.000 đồng đến 10 triệu đồng, tùy số lượng loài và mức độ vi phạm. Điều 234 Bộ luật Hình sự quy định nếu săn bắt, giết, buôn bán động vật nguy cấp, quý hiếm thuộc nhóm IB, II có thể bị khởi tố, mức phạt cao nhất đến 7 năm tù.

Nhìn nhận chế tài xử phạt nghiêm khắc, song ông Quyền nói đến nay nhà chức trách chưa thể xử lý trường hợp nào. Huyện Diễn Châu cũ (nay là 8 xã mới) rộng hơn 331,6 km2, giáp biển và rừng, trong khi cán bộ tuần tra chỉ có 5 người, không thể kiểm soát hết. Khi tuần tra cần phối hợp với công an, quân sự xã, song không phải khi nào cũng sắp xếp được. Có hôm bố trí được thì gặp thời tiết bất lợi không thể triển khai.

"Người dân thường lén lút bẫy chim tại khoảnh rừng hay cánh đồng rộng lớn vào ban đêm, những khu vực này hẻo lánh, không có camera giám sát. Chúng tôi nhiều lần thu giữ bẫy, nhưng không thể bắt quả tang, thợ săn chối những tang vật đó không phải của mình thì cũng không thể xử lý", ông Quyền nói.

Giải pháp nào?

Ông Lê Ngọc Hữu, Hạt trưởng Kiểm lâm Quỳnh Lưu - Hoàng Mai, địa bàn giáp ranh huyện Diễn Châu cũ, chia sẻ cũng rất đau đầu trước vấn nạn tận diệt chim trời diễn ra hàng chục năm nay, gây tổn hại lớn đến môi trường sinh thái, làm mất cân bằng tự nhiên. Chim di cư về trú ngụ, góp phần kiểm soát sâu bọ, nhưng bị tận diệt hàng loạt khiến hệ sinh thái bị ảnh hưởng.

"Chúng tôi ví von việc xử lý nạn này giống như cai thuốc phiện. Phải kiên trì trong thời gian dài, truy quét bền bỉ và đồng bộ từ cắt nguồn cung, chặn nguồn cầu, đến tuyên truyền thay đổi thói quen ăn uống cho người dân", ông Hữu nói.

Chủ tịch xã Tân Châu, ông Phan Văn Hùng, cũng nhìn nhận có cầu mới có cung, do đó cần sự vào cuộc của lực lượng liên ngành như phòng kinh tế, công an, kiểm lâm, quản lý thị trường để rà soát toàn bộ chuỗi. "Phải xác định rõ ai là người bẫy chim, ai là thương lái, đầu mối tiêu thụ ở đâu, quy cách làm ăn thế nào. Khi nắm được đầu ra, nhà chức trách mới dễ xử lý triệt để các bên", ông Hùng nói, dẫn kinh nghiệm xử lý các vụ như trộm chó, cấm giết mổ lợn khi dịch bệnh, không nhất thiết phải bắt được ngay tại chỗ mà cần triệt tiêu đầu mối tiêu thụ.

Theo ông Hùng, chính quyền xã cũ có "du di", còn chính quyền mới không thể nương tay, song cũng cân nhắc để tránh gây phản ứng lớn trong cộng đồng. Thói quen sử dụng chim trời làm thực phẩm đã ăn sâu hàng chục năm, muốn thay đổi phải uốn nắn dần, ngoài cương quyết thì cần mềm mỏng trong một số tình huống.

Xã Tân Châu cũng đặt ra yêu cầu về đạo đức công vụ, khuyên cán bộ không được ăn chim trời để làm gương cho dân. Để tránh việc "xử lý du di, né tránh", ông Hùng cho hay xã mới được nhập từ 8 xã cũ, do đó phải sử dụng phương pháp "đi chéo", huy động lực lượng xã này tới xử lý xã khác để giảm quan hệ quen biết.

Từ ngày 10/9, Chủ tịch xã Tân Châu đã ký văn bản cấm đánh bắt, kinh doanh, chế biến chim trời; thành lập đoàn kiểm tra chợ, quán ăn và rà soát tiêu thụ trong vùng và địa bàn lân cận, tịch thu hơn 3.000 bẫy chim. Một tuần qua, khi đi kiểm tra, chính quyền ghi nhận số bẫy chim trên đồng ruộng đã giảm, song không đáng kể, bởi một số vị trí khác lại xuất hiện thêm hàng trăm mét lưới, cò giả.

"Sắp tới chính quyền sẽ xử lý mạnh tay hơn, một số vụ nghiêm trọng sẽ kiến nghị cơ quan điều tra xử lý hình sự để răn đe, làm gương", ông Hùng nói.

Đức Hùng