Vì sao Israel tấn công Iran vào thời điểm này?

(Dân trí) - Israel đã thực hiện cuộc không kích quy mô lớn nhằm vào Iran sáng 14/6, trong bối cảnh mạng lưới lực lượng ủy nhiệm của Tehran suy yếu và lo ngại nước này tiến gần hơn đến chế tạo vũ khí hạt nhân.

Cuộc không kích quy mô lớn của Israel vào Iran sáng 14/6 đánh dấu bước leo thang mới trong mối quan hệ đầy căng thẳng kéo dài nhiều thập kỷ giữa hai quốc gia.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu từ lâu đã xem Iran là mối đe dọa lớn nhất đối với nước này, với lý do Tehran phát triển chương trình hạt nhân, đưa ra những lời lẽ thù địch và ủng hộ các nhóm vũ trang chống Israel trong khu vực. 

Về phần mình, Iran chỉ trích Israel vì các vụ ám sát và phá hoại lặp đi lặp lại nhằm vào nước này, cũng như cuộc chiến tàn khốc mà Israel đang tiến hành ở Dải Gaza nhằm vào Hamas, lực lượng được Iran hậu thuẫn.

Dù hai quốc gia từ lâu đã ở trong thế đối đầu căng thẳng, một loạt diễn biến gần đây, bao gồm các đòn tấn công của Israel nhằm vào Iran và các đồng minh, cùng việc ông Donald Trump tái đắc cử Tổng thống Mỹ, đã góp phần tạo tiền đề cho cuộc tấn công ngày 13/6.

Cuộc đối đầu nhiều thập niên

Sau cuộc Cách mạng Hồi giáo năm 1979, chính quyền mới của Iran nhanh chóng xem Mỹ và Israel là hai đối thủ chính. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ mối quan hệ giữa hai nước này với vị quốc vương cuối cùng của Iran là Quốc vương Mohammad Reza Pahlavi, người đã rời khỏi đất nước trong tình trạng bệnh nặng ngay trước khi cuộc cách mạng nổ ra và không được chính quyền mới ủng hộ.

Suốt hai thập niên qua, Israel liên tục cáo buộc Iran phát triển vũ khí hạt nhân. Trong khi đó, Iran luôn khẳng định chương trình hạt nhân của họ chỉ nhằm mục đích hòa bình. Tuy nhiên, người đứng đầu Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) đã cảnh báo rằng Tehran hiện có đủ uranium được làm giàu ở cấp độ gần vũ khí để chế tạo "nhiều" quả bom hạt nhân, nếu nước này lựa chọn làm như vậy.

IAEA và các quốc gia phương Tây cho rằng Iran từng có một chương trình vũ khí hạt nhân được tổ chức bài bản cho đến năm 2003. Iran phủ nhận điều này và tuyên bố chương trình hạt nhân hiện nay chỉ phục vụ mục đích dân sự, dù tiếp tục làm giàu uranium ở mức gần cấp độ vũ khí. Các cơ quan tình báo Mỹ cho rằng Iran hiện không theo đuổi việc chế tạo bom hạt nhân.

Israel coi một Iran sở hữu vũ khí hạt nhân là mối đe dọa mang tính sống còn, và việc làm suy yếu mạng lưới các nhóm vũ trang do Iran hậu thuẫn trong khu vực là mục tiêu chiến lược lớn.

“Trong nhiều thập kỷ, giới lãnh đạo Tehran đã công khai kêu gọi xóa sổ Israel… Họ đã củng cố lập trường đó bằng một chương trình phát triển vũ khí hạt nhân”, Thủ tướng Netanyahu nói ngày 13/6. 

Như nhiều lần trước đây, ông Netanyahu tiếp tục viện dẫn thảm họa diệt chủng Holocaust và khẳng định: “Nhà nước Do Thái sẽ không trở thành nạn nhân của một cuộc diệt chủng hạt nhân do chính quyền Iran gây ra”.

Trục kháng cự của Iran suy yếu

Trong hơn 4 thập kỷ qua, Iran đã xây dựng một mạng lưới các lực lượng vũ trang ủy nhiệm mà họ gọi là “Trục kháng cự”. Những nhóm này - bao gồm Hamas ở Gaza, Hezbollah ở Li Băng, Houthi ở Yemen và một số lực lượng dân quân nhỏ hơn tại Iraq và Syria - từng có sức ảnh hưởng lớn trong khu vực.

Tuy nhiên, trục này đã yếu đi kể từ khi Hamas phát động cuộc tấn công Israel vào ngày 7/10/2023, châm ngòi cho các cuộc chiến tại Gaza và tình trạng giao tranh lan rộng trong khu vực.

Israel đã khiến Hamas và Hezbollah, hai nhóm thân cận nhất với Iran, suy yếu nghiêm trọng. Sự sa sút của Hezbollah cũng góp phần dẫn đến sự sụp đổ của Tổng thống Syria Bashar al-Assad, người từng là đồng minh lâu năm và đối tác then chốt của Iran, vào tháng 12 năm ngoái.

Sau khi bị Iran phóng hai đợt tên lửa vào năm ngoái, Israel đã đáp trả bằng loạt không kích, trong đó có cuộc tấn công vào tháng 10 phá hủy nhiều cơ sở tên lửa của Iran và làm suy yếu hệ thống phòng không của nước này.

Sự suy yếu của mạng lưới lực lượng ủy nhiệm, cùng với việc Iran trở nên dễ tổn thương hơn, đã tạo điều kiện để Israel tiến hành đòn tấn công.

Lý do Israel tấn công Iran vào thời điểm này

Thủ tướng Netanyahu cho rằng thời gian để ngăn chặn Iran không còn nhiều, cáo buộc Tehran đã có những bước tiến gần hơn đến việc vũ khí hóa uranium được làm giàu. “Nếu không bị ngăn chặn, Iran có thể chế tạo vũ khí hạt nhân trong thời gian rất ngắn”, ông nói.

Bối cảnh các cuộc đàm phán hạt nhân giữa Mỹ và Iran cũng tạo ra một “khoảng trống hành động”. Dù đối thoại đang trì trệ, vòng đàm phán thứ sáu vẫn được lên lịch tổ chức tại Oman vào ngày 15/6.

Một thỏa thuận, nếu đạt được, có thể khiến Mỹ dỡ bỏ một số lệnh trừng phạt kinh tế nghiêm ngặt với Iran, điều sẽ khiến Israel khó triển khai các hành động quân sự. Giới chức Israel lo ngại các cuộc đàm phán chỉ là cách để Iran kéo dài thời gian trong khi tiếp tục tiến gần hơn tới năng lực hạt nhân.

Trước đó, vào ngày 12/6, lần đầu tiên sau 20 năm, Hội đồng Thống đốc của IAEA chính thức khiển trách Iran vì không hợp tác với các thanh sát viên. Đáp lại, Iran tuyên bố sẽ xây dựng cơ sở làm giàu uranium thứ ba và thay thế một số máy ly tâm bằng các mẫu tiên tiến hơn.

Đến thời điểm đó, có vẻ như Israel đã đi đến quyết định cuối cùng.

Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết ông đã yêu cầu Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu không tấn công Iran trong lúc các cuộc đàm phán đang diễn ra. Tuy nhiên, với lập trường ủng hộ Israel từ lâu, ông Trump dường như không vấp phải phản ứng mạnh mẽ nào ngay lập tức.