Vì sao chính trị Thái Lan liên tục biến động?

Chuyên gia nhận định nền chính trị Thái Lan dậy sóng liên miên do sức ảnh hưởng của quân đội, Tòa án Hiến pháp và Hoàng gia.

Bà Paetongtarn Shinawatra, con gái cựu Thủ tướng Thaksin Shinawatra, bị Tòa án Hiến pháp phế truất khỏi chức thủ tướng hôm 29/8. Ảnh: Reuters.

Xét trên nhiều phương diện, Thái Lan là quốc gia đi theo chế độ quân chủ lập hiến, thường xuyên tổ chức bầu cử, tỷ lệ cử tri đi bầu cao và có thế hệ trẻ năng động về mặt chính trị. Tuy nhiên, chuyên gia nhận định nền chính trị đất nước Đông Nam Á này còn chịu sự chi phối của quân đội, cơ quan tư pháp và hoàng gia.

Thái Lan đã trải qua hơn chục cuộc đảo chính kể từ khi chế độ quân chủ chuyên chế kết thúc vào năm 1932. Thế đối đầu liên tục giữa các phong trào cải cách dân chủ và quyền lực của phe bảo thủ đã mở ra chu kỳ biến động kéo dài hàng thập niên.

New York Times nhận định không ai hiểu rõ điều này hơn gia tộc Shinawatra, vốn là trung tâm của những diễn biến kịch tích nhất trên chính trường Thái Lan trong 20 năm qua. Hôm 29/8, bà Paetongtarn Shinawatra là vị thủ tướng mới nhất bị Tòa án Hiến pháp phế truất, và là người thứ 3 trong gia tộc Shinawatra chịu số phận này.

Tòa án Hiến pháp hùng mạnh

Napon Jatusripitak - nghiên cứu viên Chương trình Nghiên cứu Thái Lan tại Viện ISEAS-Yusof Ishak của Singapore - nhận định Tòa án Hiến pháp có xu hướng đưa ra các phán quyết phù hợp với lợi ích của giới tinh hoa, xuất phát từ bản chất và cơ cấu của tòa án.

Theo ông Napon, phe bảo thủ Thái Lan coi Tòa án Hiến pháp là “lực lượng tiên phong về mặt đạo đức, bảo vệ các thể chế trụ cột của Thái Lan trước những gì họ coi là sự thái quá về mặt dân chủ".

"Bản chất này trở thành nền tảng chính cho tính chính danh của Tòa án Hiến pháp và là cơ sở cho họ tham gia vào chính trường Thái Lan", ông nói.

Ông Napon nói thêm hầu hết thẩm phán hiện tại và trước đây đều được bổ nhiệm hoặc gia hạn nhiệm kỳ dưới thời các chính phủ có khuynh hướng bảo thủ do quân đội lãnh đạo. "Điều này đồng nghĩa xu hướng thiên về lợi ích của giới cầm quyền trong các phán quyết đã ăn sâu vào DNA của tòa án", vị chuyên gia nhận xét.

Kể từ năm 2008, 5 người rời ghế lãnh đạo chính phủ đều liên quan tới cựu Thủ tướng Thaksin Shinawatra và đảng phái chính trị của ông.

5 thủ tướng bị phế truất

Tất cả thủ tướng Thái Lan bị đưa ra trước Tòa án Hiến pháp - ngoại trừ Đại tướng Prayut Chan-o-cha - đều bị phế truất. Ngoài bà Paetongtarn, kể từ năm 2008, 4 người rời ghế lãnh đạo chính phủ đều liên quan tới cựu Thủ tướng Thaksin Shinawatra và đảng phái chính trị của ông.

Năm 2008, Samak Sundaravej - một đồng minh của ông Thaksin - đã bị phế truất sau khi tòa án phán quyết ông vi phạm hiến pháp khi tiếp tục dẫn chương trình nấu ăn trên truyền hình và nhận thù lao trong khi giữ chức thủ tướng. Vài tháng sau, tòa án cắt chức người kế nhiệm Somchai Wongsawat và giải tán đảng chính trị của ông Somchai vì gian lận bầu cử.

Năm 2014, em gái của ông Thaksin, Yingluck Shinawatra, rời ghế vì cáo buộc lạm dụng quyền lực. Tòa án tuyên bà có tội khi chuyển người đứng đầu Hội đồng An ninh Quốc gia sang làm cố vấn thủ tướng vào năm 2011. Phán quyết này được đưa ra ngay trước cuộc đảo chính quân sự lật đổ chính phủ của bà Yingluck.

Năm 2024, cựu Thủ tướng Srettha Thavisin cũng chịu chung số phận vì vi phạm các quy tắc đạo đức khi bổ nhiệm một người từng lĩnh án tù vì tội coi thường tòa án làm bộ trưởng nội các.

Các đảng phái chính trị bị giải thể

Kể từ khi thành lập năm 1997, Tòa án Hiến pháp đã giải thể 111 đảng phái chính trị, nhiều đảng theo đường lối dân chủ.

Trong số này có 3 đảng do ông Thaksin thành lập hoặc có liên hệ với ông. Tòa án giải thể đảng Thai Rak Thai vào năm 2007 và đảng Quyền lực Nhân dân một năm sau đó, phán quyết cả hai đều phạm tội gian lận bầu cử. Năm 2019, đảng Thai Raksa Chart - có liên hệ với ông Thaksin - ngừng hoạt động vì “hành động thù địch với chế độ quân chủ lập hiến" sau khi đề cử công chúa làm thủ tướng.

Năm 2020, đảng Future Forward - vốn đạt thành tích đáng kinh ngạc trong cuộc bầu cử năm 2019 - giải tán vì cáo buộc vay nợ bất hợp pháp. Phán quyết này dẫn đến lệnh cấm hoạt động chính trị 10 năm với giới lãnh đạo điều hành đảng.

Năm 2024, đảng Tiến lên, kế nhiệm Future Foward và là đảng chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2023 - cũng kết thúc hoạt động vì chiến dịch yêu cầu sửa đổi luật phỉ báng hoàng gia. Tòa án coi đây là nỗ lực nhằm lật đổ chế độ quân chủ lập hiến.