Vì sao bão dồn dập vào Biển Đông?

Từ đầu năm đến nay Biển Đông ghi nhận 9 cơn bão, 4 áp thấp nhiệt đới và sắp có thêm bão Bualoi. Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia cho biết số bão, áp thấp nhiệt đới 9 tháng cao hơn trung bình nhiều năm 5 cơn.

Trong 5 năm gần đây (2021-2024), số bão tính đến hết tháng 9 thường 4-6 cơn, nhiều nhất cũng chỉ 6. Riêng tháng 9/2025, Biển Đông ghi nhận 4 cơn bão (Ragasa, Mitag, Tapah, sắp tới là Bualoi) và một áp thấp nhiệt đới, cao hơn trung bình nhiều năm hai cơn.

Ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia, giải thích nguyên nhân trực tiếp khiến tháng 9 nhiều bão là hoạt động của dải hội tụ nhiệt đới. Dải hội tụ này đang hoạt động mạnh và ổn định ở xích đạo - khu vực rất thuận lợi để hình thành các nhiễu động khí quyển và xoáy nhỏ.

"Chính các nhiễu động là mầm mống phát triển thành áp thấp nhiệt đới, rồi thành bão", ông Khiêm nói. Gần nhất bão Ragasa và Bualoi hình thành từ cơ chế này.

Theo ông Khiêm, hai yếu tố then chốt hình thành bão là nhiệt lực và động lực. Về nhiệt lực, chỉ cần nhiệt độ mặt nước biển 26-27 độ C là đủ để khởi phát bão. Hiện tại, nhiệt độ bề mặt biển tại Tây Bắc Thái Bình Dương và phía đông Philippines tới 28-29 độ C.

Ngoài ra, điều kiện động lực hiện nay cũng rất thuận lợi cho sự hình thành bão. Tháng 9 là thời điểm giao mùa từ hè sang thu, khi gió mùa tây nam hoạt động mạnh, kết hợp với nhiễu động gió đông từ áp cao cận nhiệt đới. Sự tương tác này tạo ra các xoáy thuận quy mô vừa, giúp những nhiễu động nhỏ trên biển nhanh chóng phát triển thành vùng áp thấp và thành bão.

Tiến sĩ Trương Bá Kiên, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng khí hậu, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, cho biết do điều kiện ENSO (biến đổi nhiệt độ bề mặt biển ở xích đạo Thái Bình Dương) đang ở trạng thái trung tính, khả năng La Nina xuất hiện vào cuối năm nên số lượng bão trên Biển Đông ở mức xấp xỉ hoặc cao hơn trung bình nhiều năm. Trung bình nhiều năm là 12-13 cơn, trong đó 6-7 cơn ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam.

Ngoài trạng thái ENSO, tiến sĩ Kiên cho rằng nguyên rất quan trọng là biến đổi khí hậu toàn cầu. Nhiều nghiên cứu gần đây chỉ ra nhiệt độ mặt biển tăng cùng với hàm lượng hơi ẩm trong khí quyển cao hơn đang cung cấp thêm nhiên liệu cho bão, khiến tỷ lệ bão mạnh và siêu bão gia tăng rõ rệt trong vài thập kỷ gần đây. Xu thế này sẽ tiếp tục dưới tác động của sự nóng lên toàn cầu.

Miền Trung vào cao điểm mưa bão

Tiến sĩ Trương Bá Kiên nhận định trong ba tháng cuối năm, số lượng xoáy thuận nhiệt đới trên Biển Đông dự báo xấp xỉ trung bình nhiều năm, tức 4-5 cơn, trong đó 2-3 cơn ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam, tập trung nhiều ở Trung Bộ.

Nguy cơ lớn nhất trong phần còn lại của mùa bão gồm: Mưa rất to, lũ quét, sạt lở đất tại Trung Bộ và Tây Nguyên; nước dâng, sóng lớn, triều cường tại ven biển khi bão mạnh đổ bộ hay ảnh hưởng trực tiếp và mưa do bão liên tiếp, gây nguy cơ "ngập chồng ngập", đe dọa an toàn đê kè, hồ chứa.

Ông Mai Văn Khiêm cũng cho rằng tháng 9 mới là giai đoạn đầu của mùa mưa bão miền Trung. Thông thường, cao điểm bão tại khu vực này là tháng 9-11, thậm chí có thể sang đầu tháng 12.

"Với nền nhiệt bề mặt biển đang cao bất thường, nguy cơ xuất hiện các cơn bão mạnh trong tháng 10 và 11 là hoàn toàn có thể. Thống kê lịch sử cho thấy nhiều cơn bão rất mạnh từng hình thành ở phía đông Philippines, sau đó đi vào miền Trung Việt Nam trong giai đoạn này", ông Khiêm nói.

Hai chuyên gia cùng cảnh báo trong bối cảnh từ đầu năm đã có ít nhất ba cơn bão gây mưa, lũ cho miền Trung, người dân và chính quyền địa phương cần theo dõi chặt chẽ bản tin dự báo được cập nhật 6-12 giờ/lần; gia cố nhà cửa, neo đậu tàu thuyền, cắt tỉa cây xanh, kiểm tra hồ chứa trước khi bão đến.

Đồng thời, chính quyền cần chuẩn bị phương án sơ tán, lương thực, nước sạch và nguồn điện dự phòng, sẵn sàng cho tình huống bão dồn dập, khó lường. Các ngành giao thông, nông nghiệp, điện lực chủ động kế hoạch ứng cứu, thu hoạch sớm hoa màu, thủy sản ở vùng nguy cơ, hạ mực nước hồ chứa và bố trí lực lượng xử lý sự cố hạ tầng.

Gia Chính