Ván cược 'made in the USA' thảm bại của Motorola

Bài toán nan giải mà Motorola từng đối mặt đang xuất hiện trở lại khi Tổng thống Donald Trump dùng đòn thuế để gây sức ép buộc Apple và Samsung sản xuất thiết bị di động tại Mỹ. Hàng hóa từ Ấn Độ, quốc gia xuất khẩu smartphone hàng đầu sang Mỹ, sẽ phải chịu mức thuế 50% từ ngày 27/8. Trong khi đó, hàng nhập khẩu từ Trung Quốc - nơi lắp ráp lượng lớn thiết bị điện tử - cũng sẽ chịu mức thuế cao tại Mỹ từ 12/8, trừ khi hai cường quốc này đạt thỏa thuận mới.

Hiện nay, nhiều sản phẩm công nghệ như smartphone được lắp ráp chủ yếu ở châu Á và Nam Mỹ thay vì Mỹ. Chi phí nhân công rẻ và gần với chuỗi cung ứng là hai lý do quan trọng. Ngoài ra, doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc tuyển dụng công nhân Mỹ lành nghề cho nhà máy, một lý do lớn dẫn đến thất bại của Motorola.

Điện thoại "made in the USA"

Năm 2013, Motorola cố gắng giành thêm thị phần smartphone trước sự thống trị của Apple và Samsung, với chiến lược "made in the USA" (sản xuất tại Mỹ). Dennis Woodside, cựu CEO Motorola điều hành giai đoạn 2012-2014, chia sẻ: "Có một bộ phận khách hàng nói nếu chúng tôi sản xuất sản phẩm tại Mỹ, nhiều khả năng họ sẽ cân nhắc mua hơn".

Hãng đặt cược lớn khi quyết định sản xuất Moto X, smartphone hàng đầu của công ty lúc đó, ở Fort Worth, Texas. Chiến lược này không chỉ thu hút những người tiêu dùng Mỹ muốn mua sản phẩm nội địa mà còn cho phép công ty cung cấp nhiều tùy chỉnh hơn so với iPhone hay Samsung Galaxy. Qua trang web của Motorola, khách hàng có thể yêu cầu thay đổi một số chi tiết thẩm mỹ như màu sắc nút bấm, mặt lưng - một trong những điểm thu hút chính.

Tuy nhiên, ván cược chỉ tồn tại trong thời gian ngắn. Dù lắp ráp tại Mỹ, linh kiện như pin, màn hình, bo mạch chủ vẫn phải nhập khẩu từ châu Á. Moto X không bán chạy như kỳ vọng. Theo báo cáo của công ty phân tích Strategy Analytics, khoảng 500.000 chiếc được bán trong quý III/2013, không đủ duy trì việc lắp ráp tại Mỹ. Tháng 5/2014, nhà máy Texas đóng cửa.

Motorola là công ty duy nhất sản xuất smartphone quy mô lớn tại Mỹ, với khoảng 100.000 chiếc mỗi tuần. Startup công nghệ Purism cũng từng lắp ráp điện thoại Liberty ở nước này nhưng với quy mô nhỏ hơn rất nhiều.

Lý do chiến lược "made in the USA" thất bại

"Chi phí chắc chắn cao hơn, gây khó khăn lớn. Bạn cũng phải đối mặt với chuỗi cung ứng rời rạc", Woodside cho hay.

Ngoài ra, một trong những khó khăn lớn nhất công ty gặp phải là đào tạo và giữ chân công nhân. Lao động Mỹ có nhiều lựa chọn khác như làm trong lĩnh vực bán lẻ hay dịch vụ ăn uống. Trong khi đó, lắp ráp điện thoại đòi hỏi kỹ năng chuyên môn cao vì có tới hàng trăm thành phần như một bộ Lego siêu nhỏ.

"Chúng tôi không lường trước đa số người Mỹ chưa quen với công việc tinh xảo như vậy. Chúng tôi phải đào tạo từ đầu", Woodside nói.

Đây cũng là vấn đề ngành sản xuất Mỹ đang phải đối mặt: người lao động không có kỹ năng và nhu cầu làm việc tại nhà máy, gây khó khăn khi tuyển công nhân và sản xuất sản phẩm công nghệ như smartphone.

Theo Cục Thống kê Lao động Mỹ, ngành sản xuất nước này giảm khoảng 11.000 vị trí từ tháng 6 đến tháng 7. Khảo sát của Hiệp hội Nhà sản xuất quốc gia Mỹ (NAM) vào quý I/2025 cũng coi việc thu hút và giữ chân nhân công chất lượng cao là thách thức hàng đầu. Trước đó, khảo sát của Viện Cato vào tháng 8/2024 chỉ ra, đa số người Mỹ không cho rằng làm trong nhà máy tốt hơn công việc hiện tại.

Trái lại, thị trường lao động lắp ráp smartphone ở Trung Quốc rất dồi dào. Năm 2023, nước này có 123 triệu người làm việc trong ngành sản xuất, nhiều nhất trong tất cả các ngành.

Theo Sujai Shivakumar, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế và Chiến lược của Mỹ, Trung Quốc coi lực lượng lao động quan trọng như cơ sở hạ tầng giao thông và điện trong chiến lược sản xuất. Đất nước tỷ dân dựa vào đó để xây dựng kế hoạch phát triển nhân tài. Trong khi ở Mỹ, việc đào tạo kỹ thuật và giáo dục nghề nghiệp phân tán theo từng bang và ngành, gây khó khăn cho phát triển lực lượng lành nghề ở quy mô lớn.

Theo CNN, năm 1970, hơn 25% lao động Mỹ làm trong ngành sản xuất, nhưng hiện còn 8%. Chính quyền Trump muốn đảo ngược sự suy giảm kéo dài hàng thập kỷ bằng cách áp thuế mạnh tay, nhưng không dễ thực hiện.

Các chuyên gia về chuỗi cung ứng tin kế hoạch của Trump sẽ vấp phải những vấn đề tương tự Motorola. Theo Financial Times, lý do khiến Apple khó chuyển hoạt động sản xuất sang Mỹ không chỉ nằm ở đội ngũ công nhân mà còn ở việc dịch chuyển chuỗi cung ứng đã được xây dựng nhiều thập kỷ. Các mẫu iPhone mới là một "trò chơi ghép hình" phức tạp gồm khoảng 2.700 bộ phận và Apple sử dụng 187 nhà cung cấp từ 28 quốc gia và vùng lãnh thổ.

CNBC nhận định, cần nhiều năm để xây dựng các nhà máy và chuỗi cung ứng, bao gồm cả công đoạn lắp đặt thiết bị và tuyển dụng nhân sự. Các bộ phận mà Apple nhập khẩu vào Mỹ để lắp ráp sản phẩm cũng có thể phải chịu thuế.

Nhà phân tích Dan Ives của công ty dịch vụ tài chính Wedbush Securities nhận định: "Chúng tôi tin ý tưởng Apple sản xuất iPhone ở Mỹ là câu chuyện cổ tích khó thành hiện thực". Nhiều chuyên gia cũng đồng tình vì cho rằng chi phí sẽ rất đắt.

Bên cạnh đó, khi AI và tự động hóa ngày càng phổ biến trong nhà máy, nhiều công việc sản xuất mới đòi hỏi kỹ năng mới như lập trình hay phân tích dữ liệu. Carolyn Lee, Giám đốc điều hành Viện Sản xuất thuộc NAM, nhấn mạnh tương lai ngành sản xuất sẽ thay đổi rất nhiều, cần nhân lực trang bị kỹ năng công nghệ cao.

Woodside đưa ra lời khuyên với các doanh nghiệp muốn sản xuất smartphone tại Mỹ hiện nay: "Đừng đánh giá thấp độ khó của việc tìm kiếm và giữ chân công nhân trình độ cao". Ông gợi ý doanh nghiệp cần đưa ra đề xuất hấp dẫn cho nhân viên, áp dụng tự động hóa hợp lý và tính toán kỹ lưỡng mọi yếu tố kinh tế để đảm bảo sản phẩm vẫn có thể cạnh tranh về giá trên thị trường.

Thu Thảo tổng hợp