Văn bằng, chứng chỉ số: Giải pháp chống bằng giả

Khái niệm văn bằng, chứng chỉ số lần đầu tiên được đưa vào dự thảo Thông tư ban hành quy chế văn bằng, chứng chỉ của hệ thống giáo dục quốc dân. Các chuyên gia đánh giá điều này cần thiết trong giai đoạn chuyển đổi số hiện nay.

Theo dự thảo, văn bằng, chứng chỉ (VBCC) số được cấp dưới dạng kỹ thuật số, có giá trị pháp lý như VBCC giấy và sẽ thực hiện triển khai đồng bộ, đồng thời với cấp VBCC giấy.

MINH BẠCH VÀ CHỐNG GIẢ MẠO

Nhận định về điểm mới này của dự thảo, GS-TSKH Hoàng Văn Kiếm, nguyên Hiệu trưởng Trường ĐH Công nghệ thông tin (ĐH Quốc gia TP.HCM), hiện là cố vấn cấp cao, Chủ tịch Hội đồng Khoa học và đào tạo Trường ĐH Quốc tế Sài Gòn, cho biết: "Đây là một cách làm cần thiết để minh bạch và chống giả mạo VBCC. Việc cấp bản số được gắn mã định danh duy nhất, mã QR hoặc blockchain nên gần như không thể làm giả. Các đơn vị tuyển dụng, doanh nghiệp, trường học, cơ quan nhà nước có thể xác thực trực tuyến, kiểm tra bằng cấp thật - giả chỉ trong vài giây; giảm chi phí, đơn giản hóa thủ tục. Bên cạnh đó, người học cũng không còn lo thất lạc bản gốc, có thể truy cập hồ sơ học tập trọn đời qua cổng dữ liệu cá nhân".

Theo GS Kiếm, VB số còn giúp hình thành hồ sơ năng lực học tập cá nhân, ghi nhận toàn bộ quá trình học, tích hợp vào hệ sinh thái học tập suốt đời. Điều này rất phù hợp với xu thế của các nước tiên tiến đang chuẩn hóa VBCC số, tăng khả năng liên thông - công nhận bằng cấp quốc tế thông qua chuẩn dữ liệu mở.

PGS-TS Phạm Quốc Việt, Phó hiệu trưởng Trường ĐH Tài chính - Marketing, cũng cho rằng từ trước đến nay, việc xác minh VBCC mất rất nhiều thời gian cho các trường và đơn vị sử dụng lao động, chưa kể tình trạng giả mạo.

MỘT SỐ TRƯỜNG DẦN SỐ HÓA CẤP VÀ QUẢN LÝ VBCC

Hiện nay, nhiều trường đã xây dựng hệ thống quản lý VBCC để người học, doanh nghiệp, cơ quan, đơn vị có thể tra cứu. Tuy nhiên, việc thực hiện vẫn chưa đồng bộ. Một số trường đã thực hiện cấp VBCC số. Cụ thể, từ tháng 11.2022, ĐH Kinh tế TP.HCM (UEH) đã chính thức triển khai cấp chứng chỉ/giấy chứng nhận điện tử (miễn phí) cho các khóa đào tạo ngắn hạn để người học, cựu sinh viên, cựu học viên có thể tự thực hiện tải về một cách nhanh chóng khi có nhu cầu và các đơn vị tiếp nhận có thể dễ dàng kiểm tra, xác thực trực tuyến.

"Đây là một trong những nỗ lực của UEH trong chiến lược chuyển đổi số giáo dục, ứng dụng công nghệ thông tin vào quá trình quản lý, vận hành nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ, hoạt động đào tạo, chăm sóc và hỗ trợ người học, để đảm bảo các nhu cầu của người học được giải quyết một cách tối ưu", PGS-TS Bùi Quang Hùng, Phó giám đốc phụ trách điều hành ĐH Kinh tế TP.HCM, chia sẻ.

Trường ĐH Công nghiệp TP.HCM từ năm 2025 bắt đầu cấp VB số song song với bản giấy; người học, các đơn vị đã có thể tra cứu, xác thực bằng tốt nghiệp trên hệ thống thông tin của trường. Tiến sĩ Nguyễn Trung Nhân, Trưởng phòng Đào tạo, cho rằng việc này nằm trong khả năng của các trường vì mỗi trường đều đã có sẵn phần mềm quản lý đào tạo và hệ thống dữ liệu, chỉ cần đầu tư nâng cấp thêm vì cần không gian lưu trữ lớn và lưu trữ suốt đời.

BẢO MẬT, AN TOÀN DỮ LIỆU RA SAO ?

GS-TSKH Hoàng Văn Kiếm cho rằng khi triển khai việc cấp VBCC số có thể sẽ gặp khó khăn tại một số trường ĐH khi hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ, thiếu nhân lực công nghệ thông tin chuyên sâu. "Không phải trường nào cũng có hệ thống quản lý học tập và dữ liệu sinh viên chuẩn hóa, liên thông. Dữ liệu cũ (hồ sơ tốt nghiệp nhiều năm trước) khó số hóa, thiếu chuẩn định danh. Nhiều trường phải phụ thuộc vào đơn vị ngoài, gây lo ngại về bảo mật và duy trì hệ thống. Sẽ có nhiều cán bộ phòng đào tạo, khảo thí phải đào tạo lại quy trình quản lý VB số", GS Kiếm nhận định.

"Bộ GD-ĐT cần ban hành chuẩn dữ liệu VB số quốc gia (metadata, định dạng, mã hóa) để các hệ thống trường có thể kết nối, liên thông; đồng thời tích hợp với cơ sở dữ liệu quốc gia về giáo dục ĐH và cơ sở dữ liệu định danh cá nhân (VNeID) để xác thực danh tính chính chủ. Cần một cổng quản lý VB số quốc gia để người học, nhà tuyển dụng và trường có thể tra cứu, xác nhận tức thời. Trong tương lai gần, mỗi người học sẽ chỉ cần một mã định danh, truy cập "Hồ sơ học tập quốc gia", trong đó mọi bằng cấp - chứng chỉ - kỹ năng đều được xác thực, liên thông và chia sẻ an toàn, minh bạch", GS Kiếm đề xuất.

Về bảo mật và an toàn, GS Kiếm lưu ý dữ liệu phải được mã hóa, lưu trữ phân tán hoặc blockchain để tránh bị sửa đổi, xóa, làm giả; có cơ chế xác thực nhiều lớp khi truy cập hoặc ký số. Bên cạnh đó, cần bản sao lưu định kỳ và nhật ký kiểm tra để phát hiện truy cập trái phép.

PGS-TS Phạm Quốc Việt cũng lo ngại vấn đề bảo mật và quyền riêng tư. Theo đó, nếu hệ thống bảo mật không tốt, dữ liệu số người dùng dễ bị tấn công, thông tin cá nhân của người được cấp chứng chỉ sẽ bị lộ, gây ra những hệ lụy khó lường.