Ứng viên giáo sư, phó giáo sư: Ngành ít ỏi, ngành tăng vọt, vì sao?

Năm nay, tổng số ứng viên được đề nghị công nhận đạt tiêu chuẩn giáo sư, phó giáo sư tăng hơn 38% so với năm ngoái. Trong đó, ngành văn học chỉ có duy nhất 1 ứng viên; ngành kinh tế dẫn đầu số lượng, tăng hơn 41%.

Hội đồng Giáo sư nhà nước vừa công bố danh sách 933 ứng viên được Hội đồng Giáo sư cơ sở đề nghị xét công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh giáo sư, phó giáo sư của 26 ngành/liên ngành năm 2025.

Ứng viên 'năm có, năm không'

Theo ghi nhận của Tuổi Trẻ Online, từ năm 2019 đến nay, ứng viên ngành văn học được hội đồng giáo sư cơ sở đề nghị xét công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh giáo sư, phó giáo sư liên tục trong tình trạng "hẩm hiu" khi "năm có, năm không".

Cụ thể, năm 2019, Hội đồng giáo sư ngành văn học có 7 ứng viên (1 ứng viên giáo sư, 6 ứng viên phó giáo sư), nhưng có 3 ứng viên phó giáo sư không đạt sau khi xét duyệt.

Năm 2020, số lượng ứng viên phó giáo sư tụt xuống còn 2 người, đến 2021 lại không có ứng viên nào. Năm 2022 có 3 ứng viên phó giáo sư, 2023 có 5 ứng viên phó giáo sư, đến 2024 lại không có ứng viên nào. Năm 2025 chỉ có duy nhất một ứng viên phó giáo sư.

Năm nay, ngoài hội đồng giáo sư ngành văn học không có ứng viên đề nghị xét công nhận giáo sư, còn có 7 hội đồng giáo sư ngành/liên ngành khác, gồm: nông nghiệp - lâm nghiệp, luật học, văn hóa - nghệ thuật - thể dục thể thao, ngôn ngữ học, cơ học, thủy lợi, sử học - khảo cổ học - dân tộc học/nhân học, văn học.

Các hội đồng giáo sư ngành cơ học, luyện kim, sử học - khảo cổ học - dân tộc học/nhân học trong giai đoạn từ 2019 đến nay cũng có số lượng ứng viên ở mức thấp so với các hội đồng khác.

Kinh tế liên tục dẫn đầu

Trong khi đó, Hội đồng giáo sư ngành kinh tế liên tục có sự biến động mạnh về số lượng. Năm 2019 chỉ có 42 ứng viên (7 ứng viên giáo sư, 35 ứng viên phó giáo sư) thì năm 2020 là 68 ứng viên (14 ứng viên giáo sư, 54 ứng viên phó giáo sư), tăng tới 61,9%.

Tới năm 2023 và 2024, con số này lên 102 và 108 ứng viên, đỉnh điểm năm nay tăng lên 153 ứng viên (tăng hơn 41,67% so với năm ngoái và tăng 261,9% so với năm 2019).

Ngành y học giai đoạn từ 2019 - 2022 có tổng số ứng viên giáo sư, phó giáo sư khá ổn định, dao động từ 47 - 57 ứng viên. Đến năm 2023 và 2024, tổng số ứng viên cùng là 82 (tăng 57,7% so với năm 2022).

Năm nay tổng số ứng viên ngành y học lại tiếp tục tăng lên 124 (15 ứng viên giáo sư, 109 ứng viên phó giáo sư), tăng 51,22% so với năm ngoái và tăng 163,38% so với năm 2019.

Vì sao ứng viên ngành kinh tế liên tục dẫn đầu?

Trao đổi với Tuổi Trẻ Online, GS.TS Phạm Hồng Chương - Chủ tịch Hội đồng giáo sư ngành kinh tế năm 2025 - nhận định việc số lượng ứng viên giáo sư, phó giáo sư của ngành kinh tế liên tục dẫn đầu và tăng qua các năm là một xu thế tích cực và tất yếu.

Trong đó, với yếu tố khách quan, ông cho rằng từ khi đổi mới đến nay, kinh tế của Việt Nam phát triển nhanh, tốc độ tăng trưởng cao. Hiện cả nước có gần 1 triệu doanh nghiệp, mục tiêu phấn đấu tới đây là 2 triệu doanh nghiệp.

Theo ông, đóng góp vào sự phát triển kinh tế đất nước, đội ngũ lao động có trình độ, nền tảng kiến thức về kinh tế rất quan trọng, ngày càng đông đảo. Nhu cầu học, hiểu biết về kinh tế, quản lý, quản trị kinh doanh càng ngày càng nhiều.

Trong hơn 200 trường đại học tại Việt Nam, có đến quá nửa trường đào tạo về kinh tế, quản lý, quản trị kinh doanh. Tương ứng, số lượng cán bộ, giảng viên giảng dạy trong lĩnh vực này cũng thuộc tốp đông đảo nhất, ước tính khoảng 10-15%.

Về mặt chủ quan, ông Chương cho rằng đây là kết quả của sự nỗ lực, cố gắng của đội ngũ cán bộ giảng dạy về kinh tế trong các trường đại học tại Việt Nam.

Số lượng người học tăng hiển nhiên số lượng giảng viên tăng; số lượng giảng viên tăng hiển nhiên số lượng người có nhu cầu, năng lực, mong muốn thành giáo sư, phó giáo sư tăng.

Bên cạnh đó, quyết định số 37 quy định về tiêu chuẩn công nhận chức danh giáo sư, phó giáo sư, trong đó, ứng viên để được xét duyệt phó giáo sư cần là tác giả chính của ít nhất 3 bài báo khoa học, với giáo sư ít nhất là 5 bài báo khoa học và những yêu cầu liên quan khác.

Ông cho rằng với quy định trên, các cán bộ, giảng viên của ngành kinh tế, kinh doanh, đặc biệt là những người trẻ có thể tiếp cận rất nhanh; còn các ứng viên lớn tuổi cần có thời gian để điều chỉnh, chuẩn bị.

"Trong số khoảng 10 tạp chí của Việt Nam được ghi nhận trong danh mục Scopus, có tới 2 tạp chí của 2 trường đại học kinh tế lớn nhất của Việt Nam là Đại học Kinh tế quốc dân và Đại học Kinh tế TP.HCM, chiếm khoảng 1/5 số lượng tạp chí về tất cả các lĩnh vực của Việt Nam được công nhận.

Điều này chứng tỏ khả năng tiếp cận của đội ngũ cán bộ giảng dạy về kinh tế đối với tri thức chung của nhân loại trong lĩnh vực này khá tốt, đáng ghi nhận", ông Chương nói.

Ông Chương cho biết thêm, qua rà soát hồ sơ các ứng viên giáo sư, phó giáo sư ngành kinh tế năm nay, phần lớn các ứng viên dưới 40 tuổi, trong đó nhiều ứng viên có vài chục bài báo khoa học đăng trên tạp chí quốc tế uy tín; chất lượng ứng viên ngày một tốt hơn.