Ung thư đại trực tràng trẻ hóa, ai nên tầm soát?

Ung thư đại trực tràng đang có xu hướng trẻ hóa, gia tăng cả về tỉ lệ mắc cũng như tử vong. Đáng lo ngại là có đến 20-30% bệnh nhân được phát hiện khi bệnh đã tiến triển đến giai đoạn di căn, làm giảm đáng kể cơ hội sống.

PGS.TS. Phạm Cẩm Phương - giám đốc Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai khẳng định việc phát hiện sớm thông qua tầm soát định kỳ có thể giúp nâng tỉ lệ chữa khỏi ung thư đại trực tràng lên đến trên 90%.

Tại sao phải phát hiện sớm ung thư đại trực tràng?

Theo số liệu từ GLOBOCAN 2022, ung thư đại trực tràng (UTĐTT) đứng thứ 3 về số ca mắc mới và thứ 2 về tỉ lệ tử vong do các bệnh lý ung thư trên toàn cầu, bệnh với xu hướng tăng nhanh và trẻ hóa.

Tại Việt Nam, theo GLOBOCAN 2022, mỗi năm có khoảng 16.835 ca mắc mới và hơn 8.454 ca tử vong. Đáng lo ngại là 20-30% bệnh nhân được chẩn đoán ở giai đoạn đã di căn xa, khiến việc điều trị trở nên phức tạp.

Tuy nhiên nếu phát hiện sớm, tỉ lệ sống 5 năm có thể lên tới trên 90%.

Theo bác sĩ Phương, UTĐTT hình thành từ polyp tuyến tiêu hóa, quá trình này kéo dài 10-15 năm. Nếu cắt bỏ polyp sớm, nguy cơ ung thư giảm tới 90%.

Theo đó polyp đại trực tràng giống như "hạt giống" của ung thư. Khi còn nhỏ, việc loại bỏ polyp qua nội soi rất đơn giản và hiệu quả. Tuy nhiên, nếu để polyp phát triển thành khối u ác tính, quá trình điều trị sẽ phức tạp, tốn kém và nguy cơ biến chứng cao hơn rất nhiều.

"Đáng chú ý UTĐTT đang trẻ hóa. Nhiều bệnh nhân dưới 40 tuổi được chẩn đoán, phá vỡ quan niệm "chỉ người già mới mắc bệnh". Lối sống hiện đại với chế độ ăn nhiều thịt đỏ, ít chất xơ, lười vận động, hút thuốc, uống rượu... là yếu tố thúc đẩy nguy cơ", bác sĩ Phương cho hay.

Phương pháp sàng lọc hiệu quả

1. Xét nghiệm tìm máu ẩn trong phân (FIT/FOBT)

Đây là phương pháp đơn giản, không xâm lấn, có thể thực hiện tại nhà. FIT phát hiện lượng máu vi thể trong phân - dấu hiệu sớm của polyp hoặc ung thư. Nếu kết quả dương tính, bệnh nhân cần nội soi đại tràng để xác định chính xác.

2. Nội soi đại tràng

Theo bác sĩ Phương, đây là "tiêu chuẩn vàng" trong chẩn đoán UTĐTT. Nội soi không chỉ phát hiện polyp mà còn có thể cắt bỏ ngay trong quá trình thực hiện. Nhiều người e ngại nội soi vì sợ đau, nhưng với kỹ thuật gây mê hiện đại, quá trình này diễn ra nhẹ nhàng và chỉ mất 15-30 phút.

3. Chụp cắt lớp vi tính ổ bụng

Phù hợp với người không thể nội soi do sức khỏe hoặc tâm lý. Chụp cắt lớp tạo hình ảnh 3D của đại tràng, giúp phát hiện khối u hoặc polyp. Tuy nhiên, phương pháp này không thể sinh thiết hoặc cắt bỏ tổn thương.

4. Xét nghiệm đánh giá methyl hóa DNA trong phân

Xét nghiệm đánh giá methyl hóa DNA trong phân là phương pháp sàng lọc sớm ung thư đại trực tràng không xâm lấn. 

Với độ nhạy cao trong phát hiện ung thư giai đoạn sớm và tổn thương tiền ung thư, xét nghiệm này được xem là lựa chọn thay thế phù hợp cho những người không muốn hoặc không thể nội soi. Nếu kết quả dương tính, người bệnh cần được nội soi để chẩn đoán xác định.

5. Xét nghiệm methyl hóa gene SEPTIN9

Gene SEPTIN9 được dùng để phát hiện sớm ung thư đại trực tràng thông qua xét nghiệm máu. Xét nghiệm có thể tìm thấy dấu vết của ung thư trong máu mà không cần nội soi.

Phương pháp này đơn giản, ít xâm lấn và phù hợp cho người không muốn hoặc không thể tiến hành nội soi. 

Mặc dù độ nhạy và độ đặc hiệu của xét nghiệm này chưa vượt trội so với nội soi, nhưng nó vẫn là một công cụ hỗ trợ giá trị trong tầm soát UTĐTT, nhất là trong nhóm có nguy cơ trung bình mắc UTĐTT.

6. Xét nghiệm chỉ dấu khối u

Chất chỉ điểm u như CEA, CA 19-9 được sử dụng trong theo dõi tái phát và đáp ứng trong điều trị. CEA tăng cao có liên quan đến tiên lượng xấu, nhưng không dùng để sàng lọc. Khi kết hợp với các phương pháp khác, nó giúp đánh giá hiệu quả điều trị và phát hiện tái phát sớm.

Ai cần sàng lọc và khi nào nên bắt đầu?

Bác sĩ Phương khuyến cáo người từ 45 tuổi trở lên, dù không có triệu chứng, nên làm FIT hàng năm và nội soi 10 năm/lần nếu nội soi không có gì bất thường, nếu có bất thường thì lịch hẹn nội soi lần 2, 3 sẽ theo chỉ định của bác sĩ.

Ngoài ra, người có tiền sử gia đình mắc UTĐTT cần bắt đầu sàng lọc sớm hơn 10 năm so với tuổi chẩn đoán của người thân (thường từ 35-40 tuổi). Người có polyp hoặc bệnh viêm ruột mạn tính nên tầm soát định kỳ 1-3 năm/lần tùy mức độ.

"Không nên đợi đến khi có triệu chứng như đau bụng, đi ngoài ra máu, sụt cân mới đi khám. Lúc đó, bệnh có thể đã tiến triển nặng", bác sĩ Phương cảnh báo.

Bác sĩ Phương cũng khuyến nghị để phòng bệnh, mỗi người nên duy trì chế độ ăn giàu chất xơ, hạn chế thịt đỏ và đồ chế biến sẵn; tập thể dục 30 phút/ngày để kích thích nhu động ruột; tránh thuốc lá và rượu bia; tuân thủ lịch sàng lọc dựa trên nhóm nguy cơ.