Ứng dụng AI trong dạy học ra sao? - Kỳ 2: Hiểu AI để quản học trò

Làm thế nào để ngăn học sinh nhờ trí tuệ nhân tạo (AI) 'học thay' là thách thức không nhỏ với thầy cô giáo trong bối cảnh hiện nay.

"Hôm ấy xem tập báo bài của con, tôi biết là cô chủ nhiệm giao cho cả lớp viết dàn ý bài văn "tả một người mà em yêu mến nhất". Thế mà con tôi ngồi vào bàn chỉ hơn 10 phút đã thông báo với mẹ 'con đã làm xong'. 

Nghi ngờ nên tôi mở tập của con ra xem, bài dàn ý gọn gàng, khúc chiết, ý tứ rõ ràng trong khi môn văn là môn con tôi sợ nhất từ khi vào lớp 1 đến nay. Tôi càng nghi ngờ nên mở máy tính của con ra xem. Đúng là con đã nhờ ChatGPT làm giùm. 

Trời ơi, con mới lớp 5 đã như thế này thì mai mốt học trung học sẽ như thế nào?" - chị N.N.S., phụ huynh lớp 5 ở nội thành TP.HCM, kể với giọng lo lắng.

Không cấm nhưng cũng không quản được

Chị S. cho biết chị đã gặp giáo viên chủ nhiệm của con: "AI quá nguy hiểm! Tôi đề nghị nhà trường cần đưa ra quy định về việc sử dụng AI, học sinh không được dùng AI để làm bài tập thay cho mình, nếu vi phạm sẽ bị phạt chứ không thể để các em tự do sử dụng như hiện nay. 

Cô giáo của con tôi trả lời rằng nhà trường không thể cấm mà cũng không thể quản được việc này. Cô hứa sẽ đề xuất ban giám hiệu trường đưa nội dung "sử dụng AI sao cho hợp lý" vào chuyên đề kỹ năng sống của trường. Tôi mong muốn các nhà trường cần làm ngay việc này chứ đừng để phụ huynh yêu cầu mới làm" - chị S nói.

Tương tự, nhiều giáo viên Hà Nội cho biết học sinh dùng AI vào quá trình tự học (soạn bài, làm bài tập, viết bài thuyết trình, báo cáo thu hoạch, dự án học tập…) là phổ biến. 

Việc ứng dụng AI tăng dần ở các cấp học, nhiều nhất ở cấp THPT. Xét ở góc độ tiêu cực, nhiều học sinh dùng AI để soạn bài, làm bài tập, làm bài kiểm tra một cách thụ động, không kiểm tra lại mà copy luôn kết quả để nộp.

Theo thầy Trần Văn Huy - Trường THPT Phan Huy Chú (Đống Đa, Hà Nội), việc sử dụng chế độ check để xác định học sinh có dùng AI để thực hiện bài tập, sản phẩm học tập nhiều khi cũng không chính xác tuyệt đối. Nên dù không nhiều nhưng đã có những học sinh bị oan khi check. Ngược lại cũng có nhiều trường hợp học sinh dùng AI làm thay thật mà giáo viên không phát hiện được.

Các thầy cô cho rằng để "phát hiện AI làm thay" phải dựa trên nhiều yếu tố. Chẳng hạn giáo viên phải theo dõi học sinh cả quá trình học tập để hiểu rõ khả năng, sự tiến bộ của học sinh, theo dõi học sinh trực tiếp trên lớp (qua vấn đáp, tổ chức thảo luận, thực hành, trải nghiệm, làm bài kiểm tra tại lớp) kết hợp với sản phẩm tự học ở nhà.

"Học sinh sử dụng AI mà không nắm kiến thức cũng không kiểm tra, tự sửa chữa kết quả thì rất dễ để lại những lỗi sai. Giáo viên chỉ cần kỹ hơn khi kiểm tra, chấm bài thì sẽ phát hiện được" - cô Hoàng Anh, Trường THPT chuyên Chu Văn An, Hà Nội, chia sẻ.

Dạy học sinh sử dụng AI có tư duy

Tuy nhiên ThS Trần Nguyễn Tuấn Huy - tổ trưởng tổ văn Trường THCS Trần Bội Cơ, phường Chợ Lớn, TP.HCM - đặt vấn đề việc học sinh lạm dụng AI trong học tập không nên quy kết tất cả là do AI. Điều quan trọng là học sinh cần được định hướng cách sử dụng AI sao cho đúng đắn và xem đó như một công cụ hỗ trợ trong hành trình tìm kiếm tri thức và rèn luyện kỹ năng.

Do đó thay vì cấm đoán tuyệt đối, thầy Huy khuyến khích học sinh sử dụng AI một cách thông minh - như một "người bạn đồng hành" trong học tập và coi đó là công cụ hỗ trợ.

"Chẳng hạn, học sinh được giao nhiệm vụ tự viết một dàn ý hoặc một đoạn văn. Sau đó dùng AI để tham khảo rồi so sánh, điều chỉnh cho phù hợp. Hoạt động này học sinh thực hiện ngay tại lớp dưới sự hướng dẫn của giáo viên. 

Hay trong những tiết trải nghiệm sáng tạo, các em học sinh sẽ trao đổi, thảo luận cùng nhau phát triển ý tưởng thành sản phẩm mang dấu ấn riêng. Khi đã hoàn thiện phần nội dung cứng (phần viết), các em có thể sử dụng AI để biến bài viết thành sản phẩm trực quan và sinh động hơn, chẳng hạn như video có hỗ trợ hình ảnh, đồ họa, âm thanh hay hiệu ứng.

Hoặc khi giao những yêu cầu về hoạt động viết (sản phẩm về nhà), tôi yêu cầu học sinh nộp bản nháp kèm theo sơ đồ tư duy hoặc dàn ý do chính các em tự xây dựng. Từ dàn ý đó, khi lên lớp giáo viên có thể đặt một số câu hỏi để khẳng định tính chủ quyền của sản phẩm", thầy Huy phân tích.

Một số thầy cô giáo ở Hà Nội cho biết điều đầu tiên họ phải đặt ra các quy định rõ ràng như cho phép dùng AI để tra cứu, tóm tắt, kiểm tra ngữ pháp. Cấm dùng AI để làm bài kiểm tra. Phải kiểm tra, chỉnh sửa kết quả mà AI tạo ra. Ghi rõ nguồn AI ở các sản phẩm học tập... Nhưng quan trọng hơn là cách thầy cô thiết kế hoạt động học tập để tránh học sinh phụ thuộc vào AI, dạy cho học sinh cách sử dụng AI có tư duy.

Cụ thể khi thiết kế hoạt động học tập cho học sinh phải có các nhóm câu hỏi yêu cầu lập luận, phân tích, trải nghiệm cá nhân… Đây là loại câu hỏi AI khó trả lời hoặc sẽ khó trả lời mang dấu ấn cá nhân của học sinh. Ngoài ra có thể tổ chức thảo luận nhóm, thuyết trình trực tiếp, tổ chức cho học sinh xem câu trả lời của AI để chỉ ra điểm mạnh, điểm sai, hướng cải thiện.

Thầy Huy khuyên giáo viên cần lưu ý học sinh không tin hoàn toàn vào kết quả của AI mà phải biết so sánh, tra cứu các nguồn khác, hướng dẫn học sinh viết lại kết quả của AI theo cách hiểu riêng để rèn tư duy ngôn ngữ và phân tích.