Tuyển Thụy Điển và nghịch lý ở vòng loại World Cup 2026

Lần đầu tiên trong lịch sử tuyển bóng đá nam Thụy Điển, LĐBĐ nước này (SvFF) buộc phải sa thải HLV trưởng ngay giữa chiến dịch vòng loại World Cup. Trước đây, đội tuyển Bắc Âu này chỉ có những cuộc thay tướng hậu giải đấu vì HLV hết hợp đồng hoặc tự từ chức.

HLV Jon Dahl Tomasson đã trở thành ngoại lệ đầu tiên, sau trận thua Kosovo 0-1 hôm 14/10, được xem là hành động cấp thiết từ SvFF. Hành trình tranh vé đi World Cup của Thụy Điển đang trở thành một thảm họa khó cứu vãn, đúng lúc người hâm mộ nước này đang háo hức với một thế hệ cầu thủ tài năng mới sau nhiều năm nguội lạnh. Đội bóng Bắc Âu này hiện đứng cuối bảng B vòng loại châu Âu với chỉ 1 điểm qua 4 trận. Trừ khi có phép màu nào đó ở hai lượt còn lại, họ sẽ vắng mặt ở World Cup 2026.

Thua đối thủ trực tiếp là Thụy Sĩ đã đành, Thụy Điển còn hòa hoặc thua trước những "con mồi" yếu nhất bảng đấu là Slovenia và Kosovo - đội tuyển xếp hạng 91 thế giới. Thất bại 0-1 ngay trên sân nhà trước Kosovo mới đây khiến hy vọng với Thụy Điển như tiêu tan, và Tomasson cũng vậy.

Giám đốc Bóng đá của SvFF, Kim Kallstrom nói sau thất bại đó: "Chúng tôi chỉ có 1 điểm sau 4 trận, vậy nên cần dừng lại, bình tĩnh suy nghĩ và phân tích". Trong văn hóa Thụy Điển, câu nói này thường không phải là dấu hiệu tích cực.

Sai lầm của Tomasson

Tomasson bị chỉ trích gay gắt nhất khi truyền thông Thụy Điển mổ xẻ nguyên nhân thất bại của đội tuyển. Đầu tiên là dụng binh không đúng cách - cả ở đội hình xuất phát lẫn băng ghế dự bị. Thứ hai là ông khăng khăng dùng sơ đồ 3-5-2 vốn không hiệu quả, đến mức Anthony Elanga thốt lên "dẹp quách cái sơ đồ chết tiệt đó đi" sau trận thua Kosovo. Và thứ ba là việc HLV này thông báo đội hình xuất phát cho các học trò chỉ hai tiếng trước giờ bóng lăn ở trận "sinh tử" vừa qua.

Thông thường, đội hình đá chính được công bố trong giờ ăn trưa. Nhưng nhà cầm quân người Đan Mạch lại có quyết định kỳ quặc vì ông lo sợ thông tin bị rò rỉ. Theo tờ Independent, đó thường là biểu hiện của một HLV đang rơi vào trạng thái lo lắng, đến mức loay hoay với chính đội nhà, và cuối cùng phản tác dụng.

Tiền vệ Tottenham Lucas Bergvall khẳng định hiếm khi nào anh bắt gặp cảnh này trong cả sự nghiệp. Trong khi, Daniel Svensson, người thường chơi hậu vệ trái ở Dortmund, bất ngờ biết mình được xếp đá tiền vệ trung tâm vào phút chót.

Khi được tờ Aftonbladet hỏi có ngạc nhiên với vai trò ấy không, Svensson đáp: "Tôi hơi bất ngờ. Có lẽ HLV nghĩ tôi đa năng, nhưng hậu vệ cánh là vị trí chính của tôi ở CLB. Tôi biết mình có thể đá tiền vệ nhưng không ngờ lại đá chính ở đó". "Tiền vệ" bất đắc dĩ này còn chưa từng tập luyện ở vị trí đó với đội tuyển.

Tomasson đã cố đổ lỗi cho SvFF, biện minh rằng ông được chỉ đạo cho đội đá tấn công như thời còn dẫn dắt Blackburn và Malmo, ưu tiên phong cách bắt mắt hơn đề cao tính thực dụng. Nhưng Giám đốc Kỹ thuật SvFF Caroline Sjoblom bác bỏ, nói với Aftonbladet: "Không có chỉ thị nào về việc chơi bóng đá hiện đại. Thay vào đó, chúng tôi phải chơi để thắng và giành vé đến World Cup".

Có thể vấn đề kinh điển của bóng đá cấp đội tuyển luôn là tài năng phân bổ không đều. Nhưng Thụy Điển hiện tại không thiếu hụt tài năng ở mọi tuyến. Ngoài Isak và Gyokeres trên hàng công, họ còn có những cầu thủ khác đang chơi ở các CLB hàng đầu như Newcastle (Elanga), Tottenham (Bergvall), Brighton (Yasin Ayari), Barca (Roony Bardghji), Dortmund (Svensson) hay Atalanta (Jesper Karlstrom), Victor Lindelöf (Aston Villa), Burnley (Hjalmar Ekdal)... Chỉ có ba trường hợp được triệu tập tháng 10 này đến từ giải VĐQG Thụy Điển.

Sự ì ạch của hàng thủ Thụy Điển, thiếu đi một chiến binh thực thụ để dẫn dắt kể từ sau khi thủ lĩnh Andreas Granqvist giải nghệ, vẫn có thể được khắc phục thông qua hệ thống. Nhưng có lẽ vì sở hữu cả hai trung phong được đánh giá hàng đầu ở Ngoại hạng Anh là Isak và Gyokeres - trong bối cảnh nhiều nền bóng đá hàng đầu châu Âu khan hiếm một số 9 thực thụ, Tomasson đã "tự bắn" vào chân.

Vốn là tiền đạo cắm lừng danh thời còn khoác áo Feyenoord hay AC Milan, tỏa sáng trong hệ thống với hai mũi nhọn, nhà cầm quân 49 tuổi kiên quyết sử dụng Isak và Gyokeres cùng lúc ở hàng công. Nhưng thay vì sơ đồ 4-4-2 mà Thụy Điển vốn trung thành lâu hơn hầu hết các quốc gia khác, ông ưu tiên 3-5-2, và đây là hệ thống mà Thụy Điển bộc lộ những điểm yếu ở hai cánh và khi phòng ngự phản công.

"Những cầu thủ lớn luôn có thể chơi cùng nhau" là một phản biện của Tomasson. Isak thường lùi sâu hơn Gyokeres, nhưng cả hai đều không tham gia nhiều vào khâu triển khai lối chơi. Vấn đề càng trầm trọng khi Dejan Kulusevski vắng mặt vì chấn thương suốt chiến dịch vòng loại.

Sơ đồ 3-5-2 không phù hợp với những tiền đạo cánh như Elanga hay Roony Bardghji. Thậm chí, Elanga có lúc phải đá wingback (chạy cánh) và dễ hiểu vì sao tâm tư sau trận Kosovo của anh lan khắp truyền thông Thụy Điển.

Hai tờ báo lớn nước này là Aftonbladet và Expressen đều đăng khảo sát trên trang chủ hỏi rằng liệu Tomasson có nên bị sa thải. Tỷ lệ 92% và 87% lần lượt ủng hộ quyết định này. Điều đó cho thấy ít ai ở Thụy Điển bào chữa cho ông.

Một nguyên nhân khác không giúp ích cho Tomasson: ông là người Đan Mạch và sống ở Hà Lan. Bóng đá Thụy Điển từ lâu đã ghen tỵ với hai quốc gia cận kề này, nhất là Đan Mạch. Họ có nhiều thành công hơn, lại vừa chơi thứ bóng đá đẹp. Thực tế, Thụy Điển từng thành công dưới thời HLV ngoại, dù ít được nhớ đến, khi cố chiến lược gia người Anh George Raynor đưa họ vào chung kết World Cup trên sân nhà năm 1958.

Tomasson đã dẫn dắt Thụy Điển vài năm và từng làm việc tại Malmo, cách quê nhà Copenhagen chỉ một cây cầu ngắn. Nhưng ông vẫn trả lời họp báo bằng tiếng Anh. Tiếng Anh của ông lưu loát, và hầu hết người Thụy Điển cũng thông thạo, nhưng điều này tạo không khí gượng gạo. Nhất là trong bối cảnh ngày càng nhiều câu hỏi mang tính chất thẳng thừng bằng ngôn ngữ thứ hai của cả Tomasson lẫn các phóng viên. Chẳng hạn một câu hỏi trong những ngày cuối nhiệm kỳ: "Ông có từ chức không?".

Thụy Điển có truyền thống huấn luyện tự hào và thường xuất khẩu hơn nhập khẩu HLV. Sven-Goran Eriksson và Lars Lagerback là ví dụ rõ nhất. Nhưng cuối cùng, họ chọn Tomasson vì thiếu phương án nội địa. Graham Potter được ngưỡng mộ trong lòng đất nước Bắc Âu sau những chiến tích với CLB Ostersund, cũng từng từ chối lời mời của SvFF. Phải đến khi thất nghiệp gần đây và Tomasson bị sa thải, HLV người Anh này mới lên tiếng sẵn sàng làm nhiệm vụ "giải cứu" Thụy Điển.

Tomasson được bổ nhiệm bởi một liên đoàn có cựu thủ tướng Thụy Điển Fredrik Reinfeldt và tiền vệ từng 131 lần khoác áo ĐTQG Kim Kallstrom. Hai người này, lẽ ra phải hiểu rõ giá trị biểu tượng để đại diện đất nước. Họ cũng có trách nhiệm khi lựa chọn một HLV không chỉ gây rối loạn phòng thay đồ, mà còn làm mất mặt cả nền bóng đá vốn có nhiều tuyển thủ thi đấu ở nước ngoài và cần một nhà cầm quân biết cách gắn kết bản sắc.

Những ngôi sao "mờ" và vắng mặt

Trong khi truyền thông Thụy Điển tập trung vào Tomasson, mạng xã hội nước này lại nhắm vào Isak. Cuộc đấu "xem ai kiên nhẫn hơn" trong kỳ chuyển nhượng hè 2025 với Newcastle cuối cùng mang lại kết quả mỹ mãn cho chân sút 26 tuổi. Isak được gia nhập Liverpool như ý muốn, nhưng nhiều ý kiến cho rằng trong suốt giai đoạn chờ đợi ấy, tâm trí của anh không hướng về ĐTQG.

Sau khi ngồi ngoài toàn bộ giai đoạn chuẩn bị của Newcastle để đình công – tức không ra sân trận nào suốt hơn ba tháng từ khi kết thúc mùa 2024-2025, Isak chuyển đến Anfield vào ngày cuối kỳ chuyển nhượng hè. Trận đầu vòng loại gặp Slovenia sau đó 4 ngày, Isak ngồi dự bị, Thụy Điển đánh rơi chiến thắng ở phút 90. Lẽ ra, nếu có trí lực sung mãn, Isak đã có thể là cầu thủ hay nhất trên sân, nhưng anh không ở trạng thái ấy khi đó.

Isak vào sân từ ghế dự bị ở Kosovo vài ngày sau và bỏ lỡ cơ hội ngon ăn cuối trận. Các câu hỏi sau trận đều xoay quanh chuyện chuyển nhượng của anh. Trong khi, Thụy Điển thì đang vật lộn.

Đến đợt tập trung tháng 10, Isak cũng đã đá chính vài trận Ngoại hạng cho Liverpool. Nhưng đó vẫn chưa phải là một phiên bản sắc bén của anh thời khoác áo Newcastle. Thực tế, Isak vẫn chưa chơi trọn 90 phút trận nào đến giữa tháng 10 và mới chỉ ghi một bàn mùa này ở Cup Liên đoàn Anh.

Thụy Điển không lạ gì với những cái tôi lớn. Zlatan Ibrahimovic có thể từng là một nhân vật đầy ngông cuồng và tự luyến, khiến đội tuyển phải chịu đựng không ít "drama", như quyết định giải nghệ rồi thông báo trở lại. Nhưng ít ra, Ibra mang đến hào quang, những khoảnh khắc đáng nhớ và vố số bàn thắng then chốt. Isak thì vẫn chưa bộc phát được hết tài năng trong màu áo Thụy Điển, khi chỉ có 12 bàn ở các trận chính thức.

Bóng đá là trò chơi của tập thể. Không phải Isak thì vẫn còn những người khác. Nhưng người đá cặp với anh, Gyokeres hoàn toàn bất lực suốt chiến dịch vòng loại. Tiền đạo đắt giá của Arsenal đá trọn mọi phút, nhưng chỉ có hai cú dứt điểm trúng đích sau 4 trận, và không ghi nổi một bàn.

Vài % ít ỏi người Thụy Điển không ủng hộ sa thải Tomasson, và ông có thể cũng đã không gặp may ở một vài lý do. Thể thức vòng loại World Cup khu vực châu Âu được rút gọn, với 6 trận đấu bảng diễn ra chỉ trong 10 tuần, đã khiến Thụy Điển mất Kulusevski suốt quá trình. Tiền vệ Tottenham không chỉ là nhân tố sáng tạo nhất mà còn là chiến binh, thủ lĩnh, và luôn bùng nổ ở cấp đội tuyển.

Trong khi đó, thủ quân Victor Lindelof không tìm được bến đỗ mới trong suốt mùa hè, rồi gia nhập Aston Villa vào phút chót. Và do đó, anh không được triệu tập ở đợt FIFA Days tháng 9. Khó để tìm thấy một trường hợp nào trong lịch sử HLV đội tuyển buộc phải loại người đội trưởng vì anh ta thất nghiệp.

Trong trận gặp Thụy Sĩ hôm 11/10 vừa qua, nếu Isak không sút trúng cột dọc, Bergvall không dứt điểm vụng về tự cự ly hơn 5 mét trước khung thành bỏ trống, kết cục với Thụy Điển có thể đã khác.

Những giải pháp lắp ghép của Tomasson và phong độ của các nhân tố chủ chốt trong đội hình đã khiến Thụy Điển sa lầy ở bảng đấu tương đối yếu. Qua 4 trận, họ mới dứt điểm 10 cú trúng đích, ghi được hai bàn và mới có một điểm. Kỳ World Cup đầu tiên của 48 đội tuyển đang gần đến, và Thụy Điển gần như phải ngồi nhà.

Hoàng Thông tổng hợp