Tương xứng tầm vóc lịch sử

Vào dịp kỷ niệm 70 năm ra đời (4.4.2019), Trường Dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng được Bộ Văn hóa - Thể thao - Du lịch công nhận Di tích lịch sử cấp Quốc gia

Ngày 4.4.2019, lễ kỷ niệm 70 năm Trường Dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng đã diễn ra tại xã Tân Thái (H.Đại Từ, Thái Nguyên). Buổi lễ cũng là dịp di tích này đón nhận bằng Di tích lịch sử cấp Quốc gia. Chuẩn bị cho dịp kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng VN (21.6.2025), ngày 18.1.2024, Hội Nhà báo VN tổ chức lễ động thổ tôn tạo di tích và ngày 9.8.2024 đã khánh thành với quy mô tương xứng tầm vóc lịch sử.

Di tích lịch sử Địa điểm Trường Dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng (1949) do Hội Nhà báo VN làm chủ đầu tư, bằng nguồn xã hội hóa, được Bộ Văn hóa - Thể thao - Du lịch và UBND tỉnh Thái Nguyên phê duyệt và quyết định. Di tích được xây dựng trên diện tích 858,9 m², gồm 3 đơn nguyên chính, mô phỏng, phục dựng các hạng mục của di tích lịch sử, phù hợp với mục tiêu trong phạm vi quy hoạch, đảm bảo đồng bộ, hài hòa về không gian, kiến trúc, cảnh quan và bảo đảm tính bền vững, bảo tồn lịch sử lâu dài. Đơn nguyên nhà Tổng bộ Việt Minh phỏng dựng, xây mới theo kiến trúc nhà sàn truyền thống, hoàn toàn bằng gỗ tốt, rộng khoảng 186 m². Đơn nguyên nhà dạy học làm báo 2 tầng, phỏng dựng được xây mới trên cơ sở thiết kế theo hình ảnh tư liệu… Nhà bia, tường rào, cổng, nhà bảo vệ… đều được làm mới, vật liệu chất lượng cao. Dự án được khái toán khoảng 12 tỉ đồng…

Theo nhà báo Trần Thị Kim Hoa, Phụ trách Bảo tàng Báo chí VN, chủ đầu tư dự án, đây là một công trình mang tính nghệ thuật, văn hóa và lịch sử cao, do kiến trúc sư Hoàng Thúc Hào trực tiếp thiết kế. Sau khi hoàn thành, đây là nơi lưu giữ và giới thiệu những giá trị của báo chí cách mạng và kháng chiến tại Việt Bắc, phục vụ cho báo chí, nhân dân và khách du lịch Hồ Núi Cốc. Mục tiêu phấn đấu của dự án là hoàn thành kịp phục vụ kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng VN (21.6.2025) và 75 năm Trường Dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng trong năm 2024.

Vào dịp kỷ niệm 70 năm ra đời (4.4.2019), Trường Dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng được Bộ Văn hóa - Thể thao - Du lịch công nhận Di tích lịch sử cấp Quốc gia, cho phép dựng bia tại địa điểm nơi tổ chức Trường Dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Di tích này được xem là điểm cuối cùng trong hàng loạt địa chỉ đỏ của báo chí kháng chiến tại Việt Bắc.

Bác Hồ lấy tên cụ Huỳnh Thúc Kháng để đặt cho trường vì cụ Huỳnh Thúc Kháng là cây đa, cây đề của báo chí yêu nước và cách mạng. Cụ Huỳnh Thúc Kháng sinh năm 1876 ở Quảng Nam. Cụ đỗ đạt cao, không chịu làm quan cho Pháp nên bị đi đày ở Côn Đảo trong 13 năm… Ra tù, vào năm 1927, cụ làm chủ bút tờ Tiếng Dân. Hầu hết các bài xã luận trên báo này do cụ viết, đã khơi dậy lòng yêu nước của độc giả. Báo chí lúc ấy bị thực dân Pháp kiểm duyệt chặt chẽ, có bài báo cụ bị yêu cầu sửa theo ý người kiểm duyệt, cụ khảng khái: "Hoặc là cho đăng nguyên văn, hoặc là bỏ, một chữ cũng không sửa"… Bản lĩnh chủ bút ấy của cụ Huỳnh đã làm nên tên tuổi báo chí của cụ. Trong cuộc đời làm báo của mình, cụ Huỳnh xác định: "Nếu không có quyền nói tất cả những điều mình muốn nói thì ít ra cũng giữ cái quyền không nói những điều người ta ép buộc nói"…

"Hồn nước từ đây trời mở cửa

Đố ai ngăn đặng ngọn xuân trào"

Hai câu thơ trên được bung ra từ ngòi bút của cụ khi Cách mạng tháng Tám thành công. Năm đó cụ Huỳnh cũng đã tròn 70 tuổi… Cụ được Bác Hồ mời tham gia chính phủ Liên hiệp, giữ chức Bộ trưởng Nội vụ và Quyền chủ tịch nước VN Dân chủ Cộng hòa trong thời gian Chủ tịch Hồ Chí Minh sang Pháp dự Hội nghị Fontainebleau (năm 1946) và là Chủ tịch Hội liên Việt.

Sau ngày Toàn quốc kháng chiến, cụ Huỳnh vào nam Trung bộ đảm nhiệm chức vụ đại diện chính phủ Trung ương. Cụ lâm bệnh rồi mất ngày 21.4.1947 tại Quảng Ngãi.

"Cụ không muốn danh vị, không cần lợi lộc, không tham làm giàu, không tham làm quan. Cả đời cụ chỉ phấn đấu cho dân được tự do, nước được độc lập", theo lời Chủ tịch Hồ Chí Minh trong thư báo tin lễ Quốc tang khi cụ Huỳnh Thúc Kháng qua đời.

Sau khi mở lớp đầu tiên, Trường Dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng không mở tiếp các lớp mới do bị hạn chế về điều kiện hoạt động. Tuy tồn tại trong thời gian ngắn, không có nhiều học viên, nhưng nhiều cán bộ lãnh đạo, giảng dạy đều là những lãnh đạo của cuộc kháng chiến, giàu kinh nghiệm và phong phú lý luận, thực tiễn… Điển hình như các tên tuổi: Đỗ Đức Dục, Xuân Thủy, Như Phong, Đồ Phồn, Tú Mỡ… Tại lễ khai trương vào ngày 4.4.1949, thay mặt Tổng bộ Việt Minh, ông Hoàng Quốc Việt nhấn mạnh: "Lớp mang tên cụ Huỳnh Thúc Kháng bởi ngoài các phẩm chất của người yêu nước, là đức tính căn bản của một ký giả".

42 học viên học trong 3 tháng, được đào tạo bởi 29 giảng viên: Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Hoàng Quốc Việt, Lê Quang Đạo, Tố Hữu, Nguyễn Thành Lê, Nguyễn Đình Thi, Nguyễn Huy Tưởng, Xuân Diệu, Nam Cao, Thế Lữ, Nguyễn Tuân, Quang Đạm… đại điện cho nhiều bộ môn mà người viết báo cần phải trau dồi… Chỉ trong 3 tháng nhưng học viên lĩnh hội một chương trình đồ sộ của 3 phần: lý thuyết, chuyên môn và thực hành.

Lý thuyết có các bài như: Báo chí là gì? Điều kiện người viết báo. Chuyên môn có: phóng sự, điều tra, phỏng vấn, xã luận, tiểu thuyết, thơ ca, tùy bút, nhạc, kịch, châm biếm, cách đưa tin, viết tin, cấu trúc một tờ báo, tổ chức tòa soạn, phát hành, in ấn. Các giảng viên đã trao đổi nhiều chuyên đề như: xã luận (Trường Chinh), viết tin chiến sự trên báo chí như thế nào? (Võ Nguyên Giáp), lên trang (Trần Đình Thọ)… Các học viên được chia tổ để tham gia thực tế đi làm tác phẩm và ra báo.

Ngày 6.7.1949, lớp học bế mạc. Gửi thư cho lớp, Bác Hồ biểu dương và nhắc nhở 4 điểm chính về nhiệm vụ, tôn chỉ, mục đích, đối tượng của mỗi tờ báo, mục tiêu của báo chí và nhấn mạnh: muốn viết báo thì cần: "1 - Gần gũi quần chúng, cứ ngồi trong phòng giấy mà viết thì không thể viết thiết thực; 2 - Ít nhất cũng phải biết một thứ tiếng nước ngoài, để xem báo nước ngoài và học kinh nghiệm của người; 3 - Khi viết xong một bài báo, tự mình phải xem lại ba, bốn lần, sửa chữa lại cẩn thận. Tốt hơn là đưa nhờ một vài người ít văn hóa xem và hỏi họ những câu nào, chữ nào họ không hiểu thì sửa lại cho dễ hiểu; 4 - Luôn cố gắng học hỏi, luôn cầu tiến bộ…".

Trường Dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng là điển hình của cách học tập và truyền đạt sâu, kỹ và nghiêm túc. Cả 42 học viên và 29 giảng viên là những hạt nhân của báo chí cách mạng VN, luôn tỏa sáng và góp phần to lớn để có nền báo chí hôm nay.

Như chúng ta đều đã biết, trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp, Thái Nguyên là An toàn khu (ATK) tuyệt mật. Chính vì điều này, ngoài những học viên nhớ được, ít người biết đến, ngay cả các giảng viên cũng chỉ điều động đến giảng độc lập theo chủ đề. Từ năm 1975, việc đắp đập dâng nước của hồ Núi Cốc bắt đầu, 20 hộ dân xóm ven sông này chuyển đi, một dải đồi núi cao thành rừng do dân xóm Gốc Mít bảo vệ, canh tác, vị trí của trường còn đó, còn tên xóm Bờ Rạ là kỷ niệm đẹp của một thời.

Mới đây, tôi vào Quảng Nam - quê hương cụ Huỳnh Thúc Kháng - để tìm tư liệu. Bồi hồi trước dòng chữ Bác Hồ viết ngày 29.4.1947 về cụ Huỳnh được khắc cùng tượng cụ: "Cụ Huỳnh là người mà giàu sang không làm xiêu lòng, nghèo khổ không làm nản chí, oai võ không làm sờn gan. Cả đời cụ không màng danh vị, không cầu lợi lộc, không thèm làm giàu, không thèm làm quan. Cả cuộc đời cụ Huỳnh chỉ phấn đấu cho dân được tự do, nước được độc lập"…