Từ trà sữa, nước ngọt đến bệnh tật bủa vây

Thừa cân, béo phì đang ngày càng phổ biến tại Việt Nam, đặc biệt ở lứa tuổi thanh thiếu niên.

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến thực trạng này là việc tiêu thụ đồ uống có đường quá mức, loại thực phẩm tưởng chừng vô hại nhưng lại tiềm ẩn nhiều rủi ro sức khỏe.

Mới đây, sau hai tuần liên tục uống trà sữa, nước ngọt, anh T.T.Đ. (28 tuổi, ở Hà Nội) phải nhập viện do khó thở, suy tim, không di chuyển được.

Đường - tác hại không chỉ là tăng cân

Tại Bệnh viện Nội tiết trung ương, các bác sĩ ghi nhận cân nặng của anh lên tới 175kg và được chẩn đoán mắc hàng loạt bệnh lý chuyển hóa như béo phì, gout mạn, suy tim, phù chi.

Đặc biệt là hội chứng ngưng thở khi ngủ - tình trạng thường gặp ở người thừa cân. Chỉ trong hai tuần trước khi nhập viện, anh đã tăng hơn 10kg do dùng nhiều trà sữa và nước ngọt.

Trước đó một bệnh nhân nam 20 tuổi có tiền sử đái tháo đường cũng phải vào Bệnh viện Bạch Mai cấp cứu trong tình trạng tăng đường máu cấp.

Thanh niên này trước đó đã được chẩn đoán béo phì độ 1 và được chỉ định chế độ ăn phù hợp với người đái tháo đường. Thế nhưng anh này có thói quen uống nước ngọt có gas, trung bình khoảng 2 lít/ngày. Cuối cùng vì "đam mê đồ ngọt", nam thanh niên phải nhập viện cấp cứu.

Theo Bộ Y tế, đồ uống có đường bao gồm nước ngọt có gas, trà sữa, nước ép đóng chai, nước tăng lực... là nguồn năng lượng "rỗng", chứa nhiều calo nhưng lại thiếu giá trị dinh dưỡng thiết yếu.

Một lon nước ngọt 330ml chứa khoảng 35g đường, tương đương bảy thìa cà phê. Trong khi đó mức đường khuyến nghị mỗi ngày cho người trưởng thành là 25g. Uống một lon nước ngọt/ngày trong 1,5 năm có thể làm tăng 60% nguy cơ thừa cân béo phì và nếu dùng thường xuyên 1-2 lon mỗi ngày, nguy cơ mắc đái tháo đường type 2 tăng 26%.

Tình trạng này thể hiện rõ ở giới trẻ. Số liệu từ Viện Dinh dưỡng quốc gia cho thấy năm 2020 tỉ lệ học sinh thừa cân, béo phì tại các TP lớn như Hà Nội, TP.HCM lên tới 40%. Ở nhóm 15-19 tuổi, cứ bốn em thì có một em thừa cân hoặc béo phì.

Bà Đinh Thị Thu Thủy - phó vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế - cho hay nghiên cứu ở 75 quốc gia cho thấy tiêu thụ đồ uống có đường tăng 1% chung sẽ có thêm gần 5 người lớn thừa cân/100 người dân và hơn 2 người lớn béo phì/100 người; chủ yếu ở các nước thu nhập thấp và trung bình.

Nghiên cứu này cũng xác định sử dụng đồ uống có đường nhiều trong thời thơ ấu có liên quan đến nguy cơ thừa cân, béo phì.

Sử dụng thường xuyên đồ uống có đường làm gia tăng nguy cơ mắc các rối loạn chuyển hóa như đái tháo đường type 2, bệnh tim mạch, tăng huyết áp, gout, gia tăng nguy cơ mắc các bệnh răng miệng, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của xương.

"Dùng nhiều đồ uống có đường là nguyên nhân chính làm tăng tỉ lệ béo phì trên toàn cầu và các bệnh không lây nhiễm liên quan đến chế độ ăn uống", bà Thủy nhấn mạnh.

Tại sao đồ uống có đường lại gây hại?

Bà Trương Tuyết Mai, phó viện trưởng Viện Dinh dưỡng quốc gia, cho hay không giống như các loại thực phẩm giàu đường ở dạng rắn, đường trong đồ uống tồn tại ở dạng lỏng khiến quá trình hấp thụ trong cơ thể diễn ra nhanh hơn nhiều.

"Chính điều này làm lượng đường trong máu tăng vọt trong thời gian ngắn, làm rối loạn cơ chế điều hòa đường huyết và thúc đẩy tích tụ mỡ thừa.

Tác hại của đồ uống có đường không chỉ ảnh hưởng đến một cơ quan riêng lẻ mà tác động đến nhiều cơ quan khác nhau trong cơ thể. Khi tiêu thụ quá mức, đồ uống có đường không chỉ làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh chuyển hóa mà còn góp phần vào tình trạng viêm mạn tính và các vấn đề sức khỏe lâu dài", bà Mai phân tích.

Bà cũng cho rằng mức tiêu thụ đồ uống có đường ngày càng tăng nhanh. Theo thống kê, đồ uống có đường chiếm tới 25% lượng đường tự do trong khẩu phần ăn của người trưởng thành và lên tới 40% ở thanh thiếu niên.

Đáng chú ý một nửa lượng đường tự do trong thực phẩm siêu chế biến có nguồn gốc từ các loại nước có gas và gần 1/5 đến từ nước trái cây cùng các loại đồ uống có đường khác.

Giải pháp từ chính sách, nâng cao nhận thức cộng đồng

Theo bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm - Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam, cần giảm tiêu thụ đường tự do trong suốt quá trình sống.

Cả người lớn và trẻ em nên giảm lượng đường tự do ăn vào dưới 10% tổng năng lượng ăn vào hằng ngày, tương đương với 12 thìa cà phê đường. Cách tốt nhất nên giảm thêm lượng đường tự do ăn vào xuống dưới 5% (6 thìa cà phê đường) tổng năng lượng ăn vào sẽ mang lại lợi ích bổ sung.

Thời gian qua Bộ Y tế, WHO và nhiều tổ chức sức khỏe khác đều có quan điểm cần giải pháp để hạn chế sử dụng đồ uống có đường. Theo bà Angela Pratt - trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, tiêu thụ nước ngọt không chỉ là vấn đề của Việt Nam mà đang trở thành mối lo toàn cầu.

Chỉ một lon nước ngọt mỗi ngày đã cung cấp 140kcal nhưng không mang lại bất kỳ giá trị dinh dưỡng nào. Thậm chí còn kéo theo hàng loạt nguy cơ ảnh hưởng sức khỏe.

Bà Mai cũng khuyến cáo người dân cần thay đổi hành vi tiêu dùng, ưu tiên nước lọc, sữa không đường, ăn uống điều độ và tăng cường vận động. Tránh lạm dụng các loại nước đóng chai ngọt, kể cả nước ép trái cây công nghiệp, vốn chứa lượng đường cao đáng kể.