Từ năm sau, ô tô sẽ bị 'siết' khí thải thế nào?

Lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải ô tô mà Chính phủ vừa ban hành sẽ chính thức có hiệu lực từ 1.3.2026.

Xe nào sẽ bị chặn vào TP.HCM và Hà Nội?

Quyết định do Phó thủ tướng Trần Hồng Hà vừa ký ngày 28.11.2025 quy định lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải ô tô tham gia giao thông đường bộ.

Theo lộ trình áp dụng, kể từ 1.3.2026, ô tô sản xuất trước năm 1999 phải đạt tiêu chuẩn mức 1 (tương đương tiêu chuẩn Euro 1). Ô tô sản xuất từ năm 1999 đến hết năm 2016 áp dụng mức 2 (tương đương Euro 2). Ô tô sản xuất từ năm 2017 đến hết năm 2021 áp dụng mức 3 (tương đương Euro 3).

Riêng TP.HCM và Hà Nội áp dụng tiêu chuẩn khắt khe hơn so với các địa phương khác: Từ 1.1.2029, ô tô tham gia giao thông trên địa bàn TP.Hà Nội và TP.HCM phải đáp ứng quy định về khí thải từ mức 2 trở lên. Trong đó, ô tô sản xuất từ 2022 muốn di chuyển vào địa bàn 2 TP này phải đạt tiêu chuẩn Euro 4 từ 1.3.2026 và đạt tiêu chuẩn Euro 5 từ 1.1.2028. Các loại phương tiện đời cũ hơn - sản xuất từ năm 2017 đến hết năm 2021 - có thêm thời gian nâng cấp, bảo dưỡng tới 1.1.2027 mới áp dụng mức 4 và đến 1.1.2032 sẽ nâng mức tiêu chuẩn khí thải lên cao nhất - mức 5 (Euro 5).

Thực tế, trước khi Chính phủ ban hành lộ trình chính thức, TP.HCM cũng đã lên phương án lập vành đai hạn chế xe động cơ xăng, dầu vào trung tâm ngay từ năm sau; phạm vi được giới hạn bởi 15 cây cầu và 17 tuyến đường. Trong giai đoạn đầu, TP.HCM dự kiến ô tô thương mại không đạt chuẩn Euro 4 và xe máy kinh doanh dịch vụ dưới tiêu chuẩn Euro 2 sẽ bị hạn chế lưu thông vào khu vực này. Các xe tải hạng nặng chạy bằng dầu diesel bị cấm hoàn toàn.

Thay vào đó, TP sẽ ưu tiên các phương tiện giao thông không phát sinh khí thải, xe thân thiện môi trường, sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo, xe ưu tiên và phương tiện được cấp phép đặc biệt bởi cơ quan có thẩm quyền.

Giai đoạn 2027 - 2032, TP.HCM dự kiến mở rộng phạm vi áp dụng, hạn chế tất cả các xe máy dưới Euro 2 và ô tô dưới Euro 4 lưu thông trong khu vực trung tâm. Từ năm 2032 trở đi, TP.HCM sẽ nâng tiêu chuẩn khí thải đối với ô tô, xe gắn máy lưu thông vào vùng phát thải thấp; đồng thời triển khai mở rộng vùng phát thải thấp.

Để thực thi hiệu quả, TP sẽ lắp đặt 58 camera giám sát giao thông và nhận diện biển số tự động (ANPR) trong giai đoạn 2026 - 2032 tại tất cả cửa ngõ ra vào vùng phát thải thấp, các nút giao thông trọng điểm. Hệ thống này sẽ đối chiếu biển số phương tiện với dữ liệu đăng kiểm quốc gia để xác định tiêu chuẩn khí thải. Các phương tiện vi phạm sẽ bị ghi nhận tự động và gửi thông báo xử phạt điện tử đến chủ xe. Từ năm 2032 trở đi lắp thêm khoảng 200 camera ANPR trên toàn địa bàn TP.HCM.

Tương tự, HĐND TP.Hà Nội mới đây đã thông qua nghị quyết về việc hạn chế phương tiện sử dụng động cơ xăng, dầu lưu thông theo khung giờ trong khu vực vành đai 1. Theo đó, từ 1.7.2026, chính quyền thủ đô sẽ thực hiện vùng phát thải thấp, thí điểm tại một số khu vực trong vành đai 1, bao gồm 9 phường: Hai Bà Trưng, Cửa Nam, Hoàn Kiếm, Ô Chợ Dừa, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Ba Đình, Giảng Võ, Ngọc Hà, Tây Hồ, hướng tới mục tiêu giảm ùn tắc giao thông và cải thiện chất lượng môi trường đô thị.

Nếu cứ bàn lùi, khó kiểm soát được khí thải

Qua thống kê sơ bộ của Cục Đăng kiểm VN, nếu áp dụng các mức khí thải từ mức 1 đến mức 3, tỷ lệ xe không đạt chỉ chiếm khoảng 3% đến tối đa 9%, tùy loại phương tiện. Riêng với mức 4, tỷ lệ xe sản xuất giai đoạn 2017 - 2021 không đạt lên tới trên 16%, trong đó phần lớn là xe tải phục vụ sản xuất. Trường hợp áp dụng mức 5, một số loại xe thương mại sản xuất từ năm 2022 trở đi có tỷ lệ không đạt đã lên tới khoảng 15%. Đây là số lượng tương đối lớn. Tuy nhiên theo lộ trình, các xe sẽ cần được chăm sóc bảo dưỡng tốt hơn vì mức tiêu chuẩn khắt khe hơn. Lúc đó, tỷ lệ phương tiện không đạt tiêu chuẩn sẽ có xu hướng giảm xuống.

Riêng với việc áp dụng mức 4, mức 5, nhóm xe tải và xe đầu kéo có tỷ lệ không đạt khí thải cao hơn các loại ô tô khác (nhất là với nhóm xe tải hạng nhẹ và hạng trung, ô tô khách). TP.HCM và Hà Nội là 2 đầu mối giao thông quan trọng của khu vực, đặc biệt TP.HCM có nhiều cảng biển, khu công nghiệp lớn rất dễ ảnh hưởng tới hoạt động logistics do tác động lớn đến các xe vận tải hạng trung, hạng nặng.

Do đó, bên cạnh việc khuyến nghị chủ xe cần quan tâm hơn đến công tác bảo dưỡng, sửa chữa theo hướng dẫn của nhà sản xuất để giảm thiểu tỷ lệ không đạt tiêu chuẩn khí thải, Cục Đăng kiểm kiến nghị có thể xem xét tạm thời chưa áp dụng khí thải mức 5 cho 2 TP. Chính phủ có thể giao cho các địa phương chủ động quy định mức cao nhất cho riêng các khu vực yêu cầu phát thải thấp. Như vậy sẽ không làm ảnh hưởng tới hoạt động sản xuất, kinh doanh do 2 địa phương này.

TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch VN, đánh giá lộ trình kiểm soát khí thải ô tô mà Chính phủ vừa ban hành là khả thi bởi đã được cân nhắc nhiều yếu tố. Đây không phải kế hoạch đột ngột vì tiêu chuẩn Euro 4, Euro 5 đã được đề xuất áp dụng từ nhiều năm qua. VN cũng đã xác định chủ trương chuyển đổi xanh hóa giao thông, cần có những hành động mang tính tổng lực, từ khuyến khích chuyển đổi xe điện, thúc đẩy giao thông công cộng, đường sắt đô thị… tới kiểm soát số lượng phương tiện thông qua việc kiểm soát khí thải. Do đó, lộ trình trên đã được tính toán dựa trên kế hoạch và sự chuẩn bị kỹ lưỡng.

Theo ông Tùng, yêu cầu về tiêu chuẩn khắt khe hơn thực chất là động thái đẩy nhanh lộ trình do ô nhiễm không khí từ các đô thị ngày càng cấp bách. Mỗi nơi đều có những nguyên nhân ô nhiễm riêng nhưng giao thông luôn là nguyên nhân số 1. Đặc biệt là tại Hà Nội và TP.HCM, mật độ phương tiện rất lớn, quan trắc môi trường không khí khu vực nội đô cho thấy chất lượng không khí đang có xu hướng ngày càng tệ.

"Những câu chuyện này thực tế đã nói từ lâu rồi, nếu cứ bàn lùi thì không biết đến bao giờ VN mới kiểm soát được khí thải từ giao thông. Ô nhiễm không khí đã quá cấp bách, và để hạn chế thì đòi hỏi sự nỗ lực của tất cả mọi người. Đây là hành trình không hề dễ dàng, khi triển khai chắc chắn sẽ gây tác động nhưng phải làm. Từ chính sách nhà nước, nỗ lực của các doanh nghiệp cho tới người dân, mỗi bên cùng cố gắng thì mới thực hiện được mục tiêu chung", chuyên gia này nhấn mạnh.