Từ IBM đến ruộng tôm Cù Lao - Chuyến trở về của một Việt kiều - Báo VnExpress

Hay khi công ty vận hành được một năm, tôi mở tiệc tất niên, mời lãnh đạo ban ngành đến dự. Kế toán báo cáo lời hơn 3 tỷ. Cứ tưởng minh bạch sẽ được hoan nghênh, ai ngờ vài hôm sau, năm nhân viên của tôi bị mời lên hỏi "sao làm có lời liền?". Cũng may có anh Trần Hoàn Kim - Chủ tịch tỉnh lúc đó - đứng ra tổ chức một đoàn tham quan để các cơ quan thấy tận mắt dây chuyền sản xuất, kiện hàng 10 kg gửi đi Tây Ban Nha trị giá 8.000 USD - gấp 40 lần giá một tấn lúa. Sản phẩm là vật liệu nhựa hồng ngoại, chi phí sản xuất 57 USD/kg, nhưng bán giá 800 USD vì công nghệ độc quyền. Khách còn phải ký hợp đồng cam kết mua theo năm. Từ đó, mọi người mới hiểu.

Cuối năm 2004, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 36, công nhận người Việt Nam ở nước ngoài là một bộ phận không tách rời của dân tộc. Tình hình dần chuyển biến từ đó.

Một khó khăn nữa là nhân sự. Công ty tôi làm công nghệ cao, nên cần lao động kỹ thuật, mà ở Trà Vinh thì thiếu. May là hồi ở Canada, tôi vận động để chương trình tài trợ cho Trà Vinh, giúp nâng cấp Trường Cao đẳng Cộng đồng thành Trường Đại học Trà Vinh. Sau đó, tôi đề xuất mở khoa Khoa Hoá học Ứng dụng – đào tạo chuyên ngành nano và quang điện tử theo mô hình học 8 tháng, làm 4 tháng có lương. Tôi được mời làm trưởng khoa suốt 10 năm. Thời điểm đó, việc một Việt kiều làm trưởng khoa là điều chưa từng có.

Khi đã chọn về, tôi không xem mình là Việt kiều, mà là người Việt. Vấn đề của xã hội là vấn đề của mình. Với tinh thần "muốn ăn thì lăn vào bếp", tôi tự hợp tác với trường để đào tạo người có chuyên môn mà tôi cần. May mắn là người Việt rất thông minh, chịu khó và luôn có động lực để khá hơn nên đã giúp tôi vượt qua được mọi khó khăn trong những ngày đầu.

- Sau doanh nghiệp đầu tiên - Mylan Group, vì sao ông lại tiếp tục khởi nghiệp ở tuổi 60 và lần này là trong lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao?

- Khi sống ở Cù Lao, mỗi ngày đi ghe qua sông Cổ Chiên, tôi nhận thấy cây cối quanh nhà úa vàng. Hỏi, tụi nhỏ bảo: "Nước mặn hết trơn, không tưới được".

Tôi mua thử thiết bị đo độ mặn để kiểm tra, phát hiện nước lúc mặn, lúc ngọt. Tôi nghĩ: sao không làm phao quan trắc tự động, mỗi 15 phút máy sẽ gửi tín hiệu một lần, nước ngọt thì tự động bật máy bơm vào.

Tôi rủ các cháu kỹ sư giỏi từng làm ở Mylan Group cùng khởi nghiệp lại từ đầu. Tụi tôi lập công ty, ba tuần sau đã thả phao quan trắc xuống sông, kết nối được với máy bơm. Từ đó, tôi tài trợ và kêu gọi thêm các đơn vị khác ủng hộ xây mạng lưới hơn 100 trạm quan trắc trên sông ở ĐBSCL với chi phí gần một triệu USD.

Khởi nghiệp nông nghiệp nghệ cao, mục tiêu đầu tiên của tôi là bám sát nhu cầu thật của nông dân để họ giảm rủi ro, bớt phụ thuộc kinh nghiệm mù mờ. Có lần đi thăm trại nuôi tôm kiểu mẫu ở Sóc Trăng, tôi như bị choáng. Quạt oxy quay liên tục, mùi hôi, tiếng ồn như máy xay sinh tố. Hỏi ra mới biết: chỉ 25% oxy tới được tôm, còn lại nuôi... vi khuẩn.

Tôi tra cứu thêm và giật mình khi thấy Việt Nam là nước xuất khẩu tôm đứng thứ ba thế giới, thị trường hàng tỷ USD mỗi năm nhưng cách nuôi còn thủ công, tốn điện, tốn người. Tôi nghĩ: chỉ người giàu mới dám nuôi tôm kiểu này.

Ngoài mục tiêu tối ưu lợi nhuận cho bà con, tôi cũng trăn trở về việc giúp người làm nông đỡ cực nhọc. Tiếp xúc với bà con nhiều, tôi có khái niệm khác về "nông dân". Người ta thường hiểu nông dân là những ông chủ ruộng, chủ đất, chủ trang trại... sở hữu đất đai, còn những lao động nông thôn, làm thuê lại ít được chú ý. Họ làm việc cực nhọc, không có bảo hiểm xã hội, không được đối xử tử tế. Ví dụ, tôi thấy công nhân nuôi tôm 2-3 tiếng lại phải ngâm mình dưới nước để xử lý chất thải, họ thậm chí còn không có thời gian phơi khô quần áo.

Điều này thôi thúc tôi thiết kế ra các công nghệ mới tối ưu hóa, giảm thiểu lao động thủ công và ô nhiễm. Tôi bắt tay thiết kế mô hình "tôm đạo đức": tạo oxy từ đáy bể, giảm tiêu hao điện; đáy bể hình nón gom chất thải, xả tự động để người làm không phải ngâm mình. Tôi dùng AI quan trắc nước, đo chỉ tiêu tôm, tự động cho ăn theo đúng kích thước. Tất cả gửi về điện thoại. Mật độ nuôi gấp 4 lần, chi phí giảm 1,5 lần.

Từ đó, hàng loạt ý tưởng khác ra đời: mạng lưới AI dự báo xâm nhập mặn (cả vùng không có phao cũng dùng được), hệ thống giám sát côn trùng tích hợp camera – AI tự nhận diện để không cần phun thuốc. Càng làm càng thấy nông nghiệp còn hàng nghìn việc phải làm, tôi tận dụng công nghệ để giải quyết từng cái một.

Tôi không bán giải pháp cho nông dân. Tôi thiết kế để họ là người được hưởng. Khách hàng của tôi là nhà nước, sở nông nghiệp, doanh nghiệp.

- Ông có nhắc: nhân sự là bài toán khó dù ban đầu đã có sẵn công thức, công nghệ. Vậy khi khởi nghiệp nông nghiệp công nghệ cao, tạo ra giải pháp ở lĩnh vực mới, ông đã làm cách nào để đội ngũ của mình có thể đáp ứng được?

- Tôi có một nhóm kỹ sư giỏi – nòng cốt từ thời đầu lập Mylan Group. Họ không chỉ theo tôi sang lĩnh vực mới, mà còn trực tiếp đào tạo thế hệ kế tiếp.

Đa phần họ là người địa phương, học từ Đại học Trà Vinh, sau này thêm Đại học Tôn Đức Thắng, Đại học Cần Thơ. Gần 80% sinh viên tốt nghiệp từ khoa của tôi đều được tuyển dụng vào công ty, giờ toàn là các trưởng nhóm, trưởng bộ phận. Có bạn từng thi đại học được 9/30 điểm, dân tộc Khmer, vậy mà giờ điều hành bộ phận đem về doanh thu lớn nhất công ty.

Tôi không coi họ là nhân viên. Họ là đồng bào, làng xóm. Mỗi người đều hiểu: mình giỏi thì phải làm cho làng mình tốt hơn. Thứ tôi xây không chỉ là công ty, mà là văn hoá. Ai vào đây cũng phải học cách sống minh bạch, sáng tạo, có trách nhiệm với cộng đồng. Muốn tụi nhỏ yêu quê hương, thì mình phải sống như vậy trước. Trường đại học không dạy được cái đó nhưng môi trường làm việc thì dạy được. Và khi nhân viên mình thấy được ý nghĩa từ những thứ mình làm, họ sẽ có động lực thay đổi và gắn bó với công ty