Trung Quốc giải bài toán viện dưỡng lão bằng 'vòng tròn 15 phút'

6h30 sáng, ông Zhang ăn sáng tại "quán ăn trường thọ" trong khu dân cư ở Thành Đô. 10h, bà Li ở Thanh Đảo khám sức khỏe tại trạm y tế cộng đồng, rồi ghé trung tâm chăm sóc ban ngày chơi bài cùng bạn bè. Chiều tối, ông Wang ở Thượng Hải dùng điện thoại đặt lịch tắm tại nhà.

Những sinh hoạt đời thường này là viễn cảnh mà mô hình "vòng tròn dịch vụ dưỡng lão 15 phút" đang được xây dựng để phục vụ hàng chục triệu người cao tuổi Trung Quốc.

Theo thống kê, Trung Quốc có hơn 280 triệu người trên 60 tuổi. Đến năm 2035 dự kiến vượt 400 triệu, đưa Trung Quốc vào giai đoạn xã hội siêu già hóa. Khoảng 35 triệu người bị suy giảm hoặc mất khả năng tự chăm sóc.

Điều này tạo ra áp lực khổng lồ lên hệ thống an sinh. Trong khi đó, viện dưỡng lão truyền thống không còn là lựa chọn tối ưu bởi 97% người cao tuổi muốn được an dưỡng tại nhà và cộng đồng thân thuộc.

Đáp ứng nhu cầu này, mô hình "vòng tròn 15 phút" ra đời. Đây là một mạng lưới dịch vụ dưỡng lão toàn diện, tích hợp các nguồn lực từ gia đình, cộng đồng và chính phủ, được xây dựng trong bán kính 15 phút đi bộ từ nhà của người dân. Mục tiêu là giúp người cao tuổi dễ dàng tiếp cận các dịch vụ giá cả phải chăng mà không cần đi xa.

Một "vòng tròn 15 phút" điển hình bốn nhóm dịch vụ chính:

Chăm sóc đời sống: Các bếp ăn cộng đồng cung cấp bữa ăn dinh dưỡng, có thể giao tận nhà. Các điểm dịch vụ gia chính giúp dọn dẹp, tắm rửa, đi chợ. Trung tâm chăm sóc ban ngày là nơi người già sinh hoạt, nghỉ ngơi khi con cháu đi làm.

Y tế và sức khỏe: Trạm y tế cộng đồng và bác sĩ gia đình cung cấp dịch vụ khám chữa bệnh cơ bản, theo dõi sức khỏe, phục hồi chức năng.

Văn hóa giải trí: Các lớp học năng khiếu như thư pháp, khiêu vũ; các trung tâm văn hóa có phòng đọc, phòng tập thể dục giúp người cao tuổi giao lưu, rèn luyện.

Hỗ trợ khẩn cấp: Hệ thống chuông báo thông minh lắp đặt tại nhà. Khi gặp sự cố, người già chỉ cần nhấn nút, nhân viên hỗ trợ sẽ có mặt ngay lập tức.

Mô hình này không chỉ giúp người cao tuổi sống an toàn, vui vẻ mà còn tối ưu hóa nguồn lực cộng đồng bằng cách cải tạo các cơ sở bỏ trống thành điểm dịch vụ. Về kinh tế, nó tạo ra loạt việc làm như điều dưỡng, chuyên viên phục hồi chức năng, thúc đẩy "nền kinh tế bạc" phát triển.

Tại các siêu đô thị như Thượng Hải, "vòng tròn 15 phút" đã trở thành thước đo chất lượng sống. Đến năm 2025, thành phố đã hình thành 1.600 "vòng tròn", mỗi nơi mang một bản sắc riêng.

Quận Từ Hối, có mô hình "Hộp sống" (Life Box), tích hợp các tiện ích tiêu chuẩn như bếp ăn, trạm y tế, trung tâm văn hóa và điểm hỗ trợ tắm giặt tại các khu dân cư. Quận Hồng Khẩu, nơi có 47% dân số là người cao tuổi, xây dựng "Khu phố mỉm cười" (Smiling Block), thử nghiệm các dịch vụ như "viện dưỡng lão trực tuyến" hay "quản lý chung cư kết hợp dưỡng lão". Quận Dương Phố lại cải tạo nhà máy xe đạp Vĩnh Cửu cũ thành một trung tâm đa năng, vừa phục vụ cộng đồng vừa lưu giữ ký ức tập thể.

Tại các tỉnh thành khác, mô hình cũng được tùy biến linh hoạt. Tỉnh Chiết Giang triển khai các đội ngũ chuyên gia can thiệp sớm cho người có dấu hiệu suy giảm nhận thức. Hà Bắc hỗ trợ hơn 16.000 hộ gia đình cải tạo nhà cửa an toàn hơn.

Đặc biệt, tỉnh Hồ Nam xây dựng mô hình "ngân hàng thời gian". Người trẻ hoặc người già khỏe mạnh tình nguyện chăm sóc người khác để tích lũy thời gian. Sau này, họ có thể dùng chính số giờ đó để đổi lấy các dịch vụ chăm sóc tương ứng, tạo ra một cơ chế tương trợ bền vững trong cộng đồng.

Điểm cốt lõi của "vòng tròn 15 phút" là sự tham gia của người dân. Tại quận Tĩnh An (Thượng Hải), khi lên kế hoạch xây 10 công viên bỏ túi, một cuộc họp đã được tổ chức ngay tại nhà văn hóa. Người dân cùng thảo luận trực tiếp với chính quyền về mọi chi tiết, từ việc trồng cây gì, đặt ghế ở đâu đến vẽ tranh tường thế nào.

Mô hình cũng khuyến khích sự tham gia của các nguồn lực xã hội. Một mạng lưới hỗ trợ độc đáo đã hình thành ở quận Bảo Sơn (Thượng Hải): "Shipper + Bảo vệ + Nhân viên xã hội". Nhân viên xã hội nắm bắt nhu cầu người khó khăn, sau đó "đặt hàng" các shipper, bảo vệ đi chợ, mua thuốc hộ.

Ông Xiao Changyan, nhà kinh tế trưởng Ủy ban Cải cách và Phát triển thành phố Lô Châu, cho biết các địa phương đang phát triển mô hình chăm sóc người cao tuổi theo hai hướng riêng biệt cho thành thị và nông thôn. Tại thành thị, thành phố xây dựng "vòng tròn dịch vụ dưỡng lão 15 phút". Mô hình này dựa trên mạng lưới các khu phức hợp và trạm dịch vụ được đặt ngay tại các phường, khu dân cư. Trong khi đó ở nông thôn, trọng tâm là xây dựng mạng lưới dịch vụ ba cấp, từ huyện xuống xã và thôn.

Hiện toàn thành phố Lô Châu đã thu hút và hỗ trợ 450 doanh nghiệp dịch vụ dưỡng lão, đã xây dựng 503 cơ quan và cơ sở dịch vụ dưỡng lão các loại, để người cao tuổi toàn thành phố có thể an hưởng tuổi già.

"Việc xây dựng 'vòng tròn 15 phút' không chỉ là tạo ra không gian vật chất, mà quan trọng hơn là khơi dậy sự đồng cảm và chung tay sáng tạo của cả cộng đồng", chuyên gia Xiao Changyan nói.

Dẫu vậy, "vòng tròn 15 phút" vẫn đối mặt không ít thách thức, lớn nhất là kinh phí vận hành. Nhiều cơ sở được xây dựng nhưng thiếu kinh phí duy trì do các dịch vụ công ích khó thu lợi nhuận, không hấp dẫn vốn tư nhân.

Nguồn lực và nhu cầu cũng chưa khớp nhau. Các thành phố lớn thiếu giường, trong khi vùng ngoại ô lại thừa. Nhân sự chuyên nghiệp vừa thiếu về số lượng, vừa yếu về kỹ năng do lương thấp và công việc vất vả. Bên cạnh đó, rào cản về quan niệm "bất hiếu khi đưa cha mẹ vào viện dưỡng lão" vẫn tồn tại.

Chính phủ Trung Quốc xác định đây là nhiệm vụ trọng tâm và đã đầu tư mạnh mẽ. Từ năm 2018 đến 2023, ngân sách công trực tiếp cho dịch vụ dưỡng lão đạt 287,1 tỷ nhân dân tệ (khoảng 40 tỷ USD). Hơn 55% nguồn thu từ vé số phúc lợi cũng được dành để hỗ trợ lĩnh vực này.

Tính đến cuối 2023, toàn quốc có 404.000 cơ sở dịch vụ với 8,23 triệu giường chăm sóc, gấp 7 lần so với năm 2012. Hệ thống bảo hiểm hưu trí và y tế đã bao phủ trên 95% dân số, giúp nâng cao khả năng chi trả của người dân.

Theo chuyên gia, xây dựng "vòng tròn 15 phút" không chỉ là việc xây cơ sở vật chất, mà là một cuộc cải cách toàn diện hệ thống chính sách, thị trường và xã hội. Đây là một hành trình dài, đòi hỏi nỗ lực chung của cả quốc gia để đảm bảo mọi người cao tuổi đều có một cuộc sống an vui, trọn vẹn.

Minh Phương (Tổng hợp)