Trung Quốc chặn xuất khẩu 1 mặt hàng Mỹ không thể sản xuất, hàng loạt ngành công nghiệp chiến lược 'lo sốt vó', châm ngòi cuộc săn lùng chưa từng có trên toàn cầu

Từ tháng 4, Trung Quốc ngừng hoàn toàn xuất khẩu kim loại đất hiếm quan trọng này sang Mỹ do căng thẳng thương mại với Washington.

Nguồn cung yttrium đang suy giảm nhanh chóng do Trung Quốc siết xuất khẩu, làm dấy lên lo ngại về thiếu hụt và chi phí leo thang đối với các ngành công nghiệp chiến lược như hàng không vũ trụ, năng lượng và bán dẫn.

Yttrium là kim loại đất hiếm quan trọng trong sản xuất hợp kim chuyên dụng và lớp phủ chịu nhiệt.

Trung Quốc hiện là nhà cung cấp yttrium lớn nhất thế giới. Nước này đã áp đặt hạn chế xuất khẩu đối với yttrium cùng 6 loại khoáng sản đất hiếm khác từ tháng 4, nhằm đáp trả mức thuế mới của Mỹ. Dù cuộc gặp giữa Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình tháng trước mang lại hy vọng về nguồn cung ổn định hơn, căng thẳng vẫn chưa được giải quyết trọn vẹn.

Các biện pháp kiểm soát của Trung Quốc, bao gồm yêu cầu giấy phép xuất khẩu từ Bắc Kinh, khiến việc đưa yttrium ra khỏi Trung Quốc trở nên khó khăn. Theo 4 nhà giao dịch đất hiếm và chuyên gia của Argus, bà Ellie Saklatvala, giấy phép được cấp đến nay chủ yếu dành cho lô hàng nhỏ và việc giao hàng thường kéo dài nhiều tuần.

Biện pháp này đã kích hoạt “cuộc săn lùng yttrium” kéo dài nhiều tháng, Saklatvala nhận định. Giá yttrium oxide tại châu Âu đã tăng 4.400% từ đầu năm lên 270 USD/kg, theo dữ liệu của Argus. Tại Trung Quốc, giá tăng 16% lên khoảng 7 USD/kg, dù đang có xu hướng giảm nhẹ.

Hiệp hội Công nghiệp Hàng không Vũ trụ Mỹ (AIA) cho biết yttrium là vật liệu thiết yếu trong động cơ phản lực tiên tiến nhất thế giới. “Chuỗi cung ứng của chúng tôi phụ thuộc lớn vào nhập khẩu từ Trung Quốc. Điều này góp phần đẩy chi phí lên cao giữa lúc tình trạng thiếu hụt gia tăng”, ông Dak Hardwick, Phó chủ tịch phụ trách đối ngoại của AIA, cho biết.

Ngành bán dẫn cũng đang chịu sức ép lớn. Hai nguồn tin trong ngành cho biết nguy cơ thiết hụt yttrium — dùng làm lớp phủ bảo vệ và vật liệu cách điện — đang rất lớn.

Ông Richard Thurston, CEO Great Lakes Semiconductor, cảnh báo thiếu hụt có thể kéo dài thời gian sản xuất, tăng chi phí và làm giảm hiệu quả thiết bị, đặc biệt với các nhà sản xuất lớn. “Tình trạng thiếu hụt sẽ trở thành điểm nghẽn thực sự”, ông nói.

Ngoài động cơ máy bay và chip, yttrium còn được dùng trong lớp phủ bảo vệ cánh tuabin tại các nhà máy điện khí.

Dữ liệu hải quan cho thấy xuất khẩu yttrium từ Trung Quốc sang Mỹ đã giảm mạnh từ đầu năm và ngừng hoàn toàn sau lệnh hạn chế tháng 4. Xuất khẩu sang phần còn lại của thế giới giảm khoảng 30%, nhưng nhiều doanh nghiệp không muốn bán qua Mỹ vì lo ngại Trung Quốc đáp trả bằng cách siết nguồn hàng của chính họ.

Ước tính tồn kho yttrium ngoài Trung Quốc dao động rất lớn — từ 1 đến 12 tháng tiêu thụ, theo 6 nguồn tin trong ngành. Một thương nhân đất hiếm cho biết tồn kho của họ giảm từ 200 tấn xuống còn 5 tấn; trong khi một bên khác nói đã hết hàng.

Dù giá tăng, 2 nguồn tin trong ngành hàng không cho biết sản xuất chưa bị gián đoạn. Đại diện Gulfstream Aerospace nói công ty ít phụ thuộc và “chưa bị ảnh hưởng tới tiến độ giao hàng”.

Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), nguồn cung yttrium của Mỹ đến hoàn toàn từ nhập khẩu, trong đó 93% đến trực tiếp từ Trung Quốc; phần còn lại được chế biến từ nguyên liệu ban đầu tại Trung Quốc.

Tuy nhiên, điều này có thể thay đổi trong năm nay. Công ty ReElement Technologies (Indiana) cho biết sẽ bắt đầu sản xuất 200 tấn yttrium oxide/năm từ tháng 12 — tương đương 16 tấn/tháng — và tăng lên 400 tấn/năm vào tháng 3. Mỹ ước tính đã nhập khẩu 470 tấn yttrium trong năm 2024.

Tham khảo: Reuters