Trung - Nhật căng thẳng tuần qua: Sóng gió dưới thời bà Takaichi

Trung Quốc và Nhật Bản đã 'khẩu chiến' suốt một tuần qua, làm dấy lên lo ngại sẽ còn nhiều sóng gió trong quan hệ hai nước dưới thời Thủ tướng Nhật Bản Takaichi Sanae.

Tuần qua, quan hệ Trung - Nhật chứng kiến những diễn biến căng thẳng: hai bên chỉ trích qua lại và triệu tập đại sứ liên quan đến phát biểu về Đài Loan của bà Takaichi, sau đó Trung Quốc khuyến cáo công dân nước này không đến Nhật Bản. Vì đâu nên nỗi?

Ngoại giao chiến lang trở lại

"Gần đây, giới lãnh đạo Nhật Bản đã đưa ra những tuyên bố mang tính khiêu khích trắng trợn về Đài Loan, làm tổn hại nghiêm trọng bầu không khí giao lưu nhân dân" - Đại sứ quán Trung Quốc tại Tokyo đăng trên mạng xã hội WeChat vào cuối hôm 14-11.

Họ cho rằng tình hình này đặt ra "rủi ro đáng kể cho sự an toàn cá nhân và tính mạng của công dân Trung Quốc tại Nhật Bản", đồng thời nhắc nhở công dân Trung Quốc tránh đến Nhật Bản trong tương lai gần.

Phản ứng lại, ngày 15-11 Chánh Văn phòng Nội các Nhật Bản Minoru Kihara nói lời kêu gọi của Bắc Kinh là "không phù hợp với việc thúc đẩy mối quan hệ chiến lược và cùng có lợi". Chính phủ Nhật Bản yêu cầu Bắc Kinh thực hiện "các biện pháp phù hợp" nhưng không nêu chi tiết, theo Hãng tin Jiji Press.

Tranh cãi ngoại giao với Bắc Kinh bắt đầu sau khi bà Takaichi phát biểu tại Quốc hội Nhật Bản vào hôm 7-11. Nữ thủ tướng Nhật nói rằng một cuộc tấn công của Trung Quốc vào Đài Loan có thể bị coi là "tình huống đe dọa sự tồn vong" và có thể khiến Tokyo phản ứng quân sự.

Hôm 8-11, Tổng lãnh sự Trung Quốc tại Osaka, ông Tiết Kiếm, đã chia sẻ một bài báo về phát biểu của bà Takaichi trên mạng xã hội X và bình luận rằng "cái cổ bẩn thỉu tự tiện xen vào thì chỉ có cách chém đứt ngay không do dự", nhưng sau đó đã xóa bài đăng.

Bộ Ngoại giao Nhật Bản đã triệu tập đại sứ Trung Quốc để phản đối những bình luận "cực kỳ không phù hợp" của ông Tiết, còn một số nhân vật chính trị cấp cao của Nhật Bản thậm chí kêu gọi trục xuất ông Tiết. Ở chiều ngược lại, Bộ Ngoại giao Trung Quốc triệu tập đại sứ Nhật Bản tại Trung Quốc để "phản đối mạnh mẽ" phát biểu của bà Takaichi - lần đầu tiên sau hơn hai năm Bắc Kinh triệu tập đại sứ Nhật Bản.

Trung Quốc và Nhật Bản là đối tác thương mại quan trọng của nhau, nhưng sự ngờ vực từ lâu cùng những xích mích liên quan tranh chấp lãnh thổ và chi tiêu quân sự thường xuyên thử thách mối quan hệ này.

Theo báo New York Times, diễn biến này đã chấm dứt đột ngột giai đoạn "trăng mật" giữa bà Takaichi, người mới nhậm chức chưa đầy một tháng, và Trung Quốc. Chỉ tháng trước, bà đã gặp và bắt tay với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề hội nghị APEC tại Hàn Quốc. Diễn biến này cũng chấm dứt việc Trung Quốc tạm rời xa "ngoại giao chiến lang".

Ông Jean-Pierre Cabestan, nhà khoa học chính trị tại Hong Kong, mô tả những ồn ào ngoại giao Trung - Nhật tuần qua "rõ ràng là sự trở lại của ngoại giao chiến lang". Ông cũng chỉ ra: "Những gì Thủ tướng Nhật Bản nói tại Quốc hội nước này chính là nếu Trung Quốc tấn công Đài Loan thì Nhật Bản sẽ không thể đứng ngoài cuộc xung đột. Cứ nhìn bản đồ là rõ".

Bà Takaichi cứng rắn với Trung Quốc

Bà Takaichi là chính trị gia có lập trường cứng rắn với Trung Quốc, tuyên bố chính phủ của mình sẽ đạt mục tiêu tăng chi tiêu quốc phòng lên mức 2% GDP trong năm nay, sớm hơn hai năm so với kế hoạch.

Hôm 14-11, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lâm Kiếm nói Bắc Kinh "quan ngại nghiêm trọng" về các động thái quân sự và an ninh gần đây của Nhật Bản, gồm cả những tuyên bố mơ hồ về các nguyên tắc phi hạt nhân.

Khi bà Takaichi đến Hàn Quốc dự Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) hồi cuối tháng 10 và đầu tháng 11, bà đã gặp đại diện của Đài Loan Lâm Tín Nghĩa, khiến Bắc Kinh nổi giận. Nhà lãnh đạo Nhật Bản nhấn mạnh Đài Loan là một người bạn và đối tác quan trọng của Tokyo.

Theo luật Nhật Bản, "tình huống đe dọa sự tồn vong" là kịch bản sẽ cho phép triển khai lực lượng quân sự. Bà Takaichi cho rằng việc Trung Quốc tìm cách phong tỏa hoặc kiểm soát Đài Loan - hòn đảo cách lãnh thổ Nhật Bản chỉ khoảng 110 km và nằm trên các tuyến hàng hải sống còn với kinh tế Nhật - có thể cấu thành một tình huống như vậy.

Dù không phải là sự thay đổi đáng kể trong lập trường lâu nay của Nhật Bản về việc ủng hộ Đài Loan, phát biểu của bà Takaichi đã phá vỡ chính sách trước đây là tránh đề cập rõ ràng đến Đài Loan trong "các tình huống đe dọa sự tồn vong". Giống như Mỹ, trước đây Nhật Bản duy trì chính sách "mơ hồ chiến lược", để ngỏ ý định của mình trước khả năng Trung Quốc tấn công Đài Loan.

Ngay cả ông Abe Shinzo, cố thủ tướng Nhật Bản có quan điểm cứng rắn với Trung Quốc, cũng từng tránh nêu chi tiết Nhật Bản sẽ phản ứng thế nào nếu có khủng hoảng ở Đài Loan. Những năm gần đây, các lãnh đạo Nhật Bản chỉ lặp lại một tuyên bố mơ hồ thể hiện sự đoàn kết với Đài Loan: "Khủng hoảng Đài Loan là khủng hoảng của Nhật Bản".

Hôm 14-11, Bộ Quốc phòng Trung Quốc cảnh báo Nhật Bản rằng nước này sẽ phải chịu thất bại quân sự nặng nề nếu dùng vũ lực can thiệp vào vấn đề Đài Loan.