Tranh cãi 'phụ nữ độc thân được làm IVF để sinh con'

Vài phút sau, trên trang cá nhân, cô viết "Đây không chỉ là chuyện quyền làm mẹ của phụ nữ, còn là quyền được lớn lên trong một gia đình đủ đầy của đứa trẻ".

Trước đây, phụ nữ độc thân chỉ được trữ đông trứng và làm thụ tinh ống nghiệm (IVF) khi có chỉ định của bác sĩ. Nhưng theo Nghị định 207 có hiệu lực từ 1/10, họ có thể chủ động thực hiện các kỹ thuật này không cần xin phép ai và được nhận tinh trùng, phôi, kể cả trứng hiến tặng.

Cộng đồng lập tức hình thành hai luồng quan điểm đối chọi nhau gay gắt. Một bên coi đây là bước tiến nhân văn trong quyền sinh sản của phụ nữ; bên kia lo ngại hệ lụy về tâm lý, đạo đức, xã hội.

Thu Uyên đứng về nhóm phản đối. Cô lo chính sách mới sẽ bình thường hóa việc sinh con ngoài hôn nhân, làm mờ vai trò của nam giới trong gia đình và phó thác gánh nặng kinh tế lẫn nuôi dạy con cho riêng phụ nữ. Cô dẫn một số nghiên cứu cho thấy trẻ lớn lên trong gia đình cha mẹ đơn thân có nguy cơ lặp lại mô hình của người đi trước.

"Con người sinh ra có nhu cầu bản năng muốn biết gốc tích của mình. IVF đã xóa đi một nửa gốc rễ ngay từ đầu", cô nêu quan điểm.

Thúy Quỳnh, 28 tuổi, đang làm việc tại một công ty đa quốc gia ở TP HCM, cũng phản đối. Cô lo sợ cơ thể phụ nữ bị biến thành hàng hóa, tạo điều kiện cho ngành mang thai hộ bất hợp pháp và kéo theo câu hỏi về tính chính danh của những đứa trẻ sinh ra theo cách này.

Với Quỳnh, trữ trứng hay IVF không phải "đũa thần" cho phụ nữ độc thân. Cô nhắc tới rủi ro của tiêm hormone kích buồng trứng, hay việc tinh trùng hiến tặng có thể mang lỗi gene chưa được phát hiện. Nếu quản lý lỏng lẻo, một người đàn ông có thể hiến tinh trùng nhiều lần ở nhiều nơi. Ai biết được sẽ có bao nhiêu đứa trẻ cùng cha khác mẹ ngoài kia?", cô nói.

Điều thiếu nhất với phụ nữ, theo Quỳnh, không phải "nguyên liệu đầu vào" để thụ thai, mà là điều kiện nuôi con, như kinh tế vững, môi trường gia đình tốt, tình yêu thương đủ đầy.

"Thật sự không hiểu sau nghị định này, phụ nữ hay nam giới mới là người mất giá?", Quỳnh đặt câu hỏi.

Từ góc độ chuyên môn, bác sĩ Phạm Thị Thùy Dương - Trưởng Trung tâm Hỗ trợ sinh sản IVF Hồng Ngọc (Hà Nội) đánh giá Nghị định này là một bước tiến lớn trong quyền sinh sản của phụ nữ Việt Nam, đồng thời tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho các cơ sở y tế.

"Không phải sự dễ dãi, đây là cơ hội công bằng để phụ nữ độc thân hiện thực hóa giấc mơ làm mẹ ngay tại Việt Nam, thay vì tìm đường ra nước ngoài với nhiều rủi ro pháp lý và chi phí", bà nói.

Theo bác sĩ Dương, quy trình hiến - nhận tinh trùng, noãn hay phôi đều tuân thủ nghiêm ngặt và tuân thủ nguyên tắc vô danh. Mỗi mẫu chỉ dùng cho một phụ nữ độc thân hoặc một cặp vợ chồng. Người hiến phải khỏe mạnh, dưới 35 tuổi (nếu là nữ), trải qua sàng lọc toàn diện về sức khỏe, di truyền và bệnh truyền nhiễm.

Nhiều năm làm nghề bác sĩ Dương đã chứng kiến không ít phụ nữ phải đối mặt với mâu thuẫn nội tâm, giữa khao khát được làm mẹ và định kiến xã hội. Họ không thiếu yêu thương, không thiếu trách nhiệm, thứ duy nhất họ thiếu là sự cho phép.

"Đây không chỉ là một chính sách y tế. Đây là một tuyên ngôn nữ quyền và làm mẹ là một quyền, không phải một đặc ân", bác sĩ Dương nói.

Đồng quan điểm, tiến sĩ tâm lý Khuất Thu Hồng, viện trưởng Nghiên cứu Phát triển Xã hội (ISDS) cho biết nghị định ra đời là một phần của chiến lược ứng phó với các thay đổi nhân khẩu học mới ở Việt Nam như mức sinh thấp, kết hôn muộn, không kết hôn, không sinh con, sinh con muộn và mẹ đơn thân.

"Đây không phải quy định bắt buộc, mà chỉ mở thêm một lựa chọn cho phụ nữ có nhu cầu", chuyên gia nói. "Bạn không thích thì cứ kết hôn và nuôi con theo cách truyền thống, không có gì đáng phải tranh cãi ở đây".

Tuy vậy, chính sách này sẽ mở ra một viễn cảnh về nhóm phụ nữ đơn thân và trẻ em không có cha. Tiến sĩ Hồng kiến nghị các nhà chức trách cần chuẩn bị các điều kiện hỗ trợ đồng bộ từ hạ tầng dịch vụ xã hội, trường mầm non, chính sách y tế, giáo dục và thay đổi nhận thức xã hội. Theo chuyên gia, xu hướng mẹ đơn thân có thể không tăng mạnh trong thời gian tới, nhưng sẽ bền vững.

"Một đứa trẻ sinh ra không có lỗi. Chúng cần được đối xử bình đẳng và quan tâm như mọi trẻ khác", bà nhấn mạnh.

Về lo ngại thương mại hóa cơ thể phụ nữ qua mang thai hộ, bà thừa nhận đây là thực trạng đã tồn tại từ lâu, không phải hệ quả trực tiếp của nghị định. Nhưng việc kiểm soát rất khó vì lợi ích liên quan quá lớn. Vì thế y đức và pháp luật phải được đặt lên hàng đầu.

Và theo các chuyên gia, Việt Nam không phải là quốc gia duy nhất đứng trước câu hỏi: Có nên để phụ nữ độc thân toàn quyền quyết định chuyện sinh sản của mình?

Ở Nhật Bản và Hàn Quốc, câu trả lời đã là "Có" từ nhiều năm nay, kèm theo chính sách hỗ trợ tài chính. Trong khi đó, Trung Quốc giữ quan điểm bảo thủ, cấm phụ nữ độc thân trữ trứng vì cho rằng việc này đi ngược giá trị gia đình truyền thống và có thể làm chậm tốc độ sinh.

Trên thực tế, trước khi luật mở đường, nhiều phụ nữ độc thân ở Việt Nam đã nắm quyền chủ động sinh sản của mình. Tại Trung tâm Hỗ trợ sinh sản và Công nghệ mô ghép, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, mỗi năm có khoảng 100 ca trữ trứng, phần lớn là phụ nữ chưa lập gia đình. Bệnh viện Bưu điện hiện lưu giữ trứng cho khoảng 350 trường hợp, mỗi tháng tiếp nhận thêm 5-7 ca mới.

Phóng viên VnExpress đã trò chuyện với hàng chục phụ nữ trữ trứng và tự sinh con, không cần chờ "hoàng tử" xuất hiện. Chị Thanh Liễu, 30 tuổi, kinh doanh tự do ở Hà Nội, đã chi 60 triệu đồng để đông lạnh trứng ngay khi bước sang tuổi mới, kèm 7 triệu phí bảo quản mỗi năm. Cô chưa nghĩ tới hôn nhân, nhưng muốn giữ lại trứng ở thời điểm sinh con tốt nhất.

Một số người tìm đến IVF vì tình yêu đồng giới, như Thu Trang và "bạn trai" ở Thái Nguyên, hay Kim Hoàng và "bạn gái" ở Vũng Tàu. Có người bước vào hành trình này sau hôn nhân đổ vỡ và hiếm muộn, như chị Ngọc Hà (Hà Đông). Cũng có người mắc bệnh như Bích Phương (Hưng Yên), có khiếm khuyết ngoại hình như Diệu Thúy (Huế) hay nói không với hôn nhân như Thanh Xuân (Nha Trang). Mỗi người một hoàn cảnh, một nỗi đau, nhưng điểm chung là khát khao làm mẹ.

Bích Phương nhớ lại năm 2023, để được làm IVF, cô phải xin phép cơ quan, chứng minh tình trạng độc thân và bệnh tật. Con trai cô sinh ra đã phải chịu những lời xì xào.

"Hy vọng với nghị định mới, con tôi không bị nhìn với ánh mắt khác nữa", người mẹ nói.

Phan Dương