TP.HCM - Hướng tới trung tâm cung ứng toàn cầu - Kỳ cuối: Mở cơ chế, thông hạ tầng vươn biển lớn

Phát triển cụm cảng Cái Mép - Thị Vải - Cần Giờ sẽ là điển hình thể nghiệm trọn vẹn của các chính sách, thể chế vượt trội nhằm tạo đột phá cho TP.HCM với vai trò dẫn dắt sự phát triển của cả nước.

"Tiềm năng đã rõ, thể chế đột phá đang tiếp tục đề xuất, vấn đề còn lại là phải hành động quyết liệt để khai phóng nguồn lực, xây dựng hạ tầng hiện đại và kết nối đồng bộ", PGS.TS Trần Hoàng Ngân, đại biểu Quốc hội, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính - tiền tệ quốc gia, đã chia sẻ khi trao đổi với Tuổi Trẻ.

* Ông đánh giá gì về tiềm năng phát triển hệ thống cảng biển của TP.HCM mới ?

- Sau sáp nhập, TP.HCM mới có ba cực kinh tế năng động nhất cả nước hội tụ. Khu vực trung tâm TP.HCM là vùng lõi, trung tâm của kinh tế tài chính, đào tạo, cung ứng nhân lực cho TP và cả vùng. Khu vực Bình Dương cũ tập trung công nghiệp công nghệ cao. Còn Bà Rịa - Vũng Tàu cũ sẽ định hướng phát triển kinh tế biển và logistics, du lịch biển.

Trước đây, Bà Rịa - Vũng Tàu dù có lợi thế cảng nước sâu và du lịch biển, nhưng hạn chế về quy mô dân số, thiếu công nghiệp hỗ trợ, liên kết vùng chưa hiệu quả nên chưa phát huy hết tiềm năng. Cảng Cái Mép - Thị Vải có năng lực cạnh tranh quốc tế nhưng kết nối còn rời rạc, thiếu hệ sinh thái logistics hiện đại.

Chính vì vậy, tại dự thảo báo cáo chính trị Đại hội đại biểu Đảng bộ TP.HCM lần thứ I (nhiệm kỳ 2025 - 2030), TP.HCM đã xác định phát triển cụm cảng - logistics thông minh tại Cái Mép - Thị Vải - Cần Giờ theo mô hình siêu cảng số và hệ thống logistics tích hợp, vận hành dựa trên nền tảng dữ liệu lớn. Đây sẽ là trung tâm logistics biển hàng đầu Đông Nam Á, cửa ngõ kết nối trực tiếp với chuỗi cung ứng toàn cầu.

Cụm cảng này nằm trong chuỗi logistics gắn với cảng biển, hàng không, khu thương mại tự do (FTZ). Logistics là một trong năm trụ cột phát triển của TP, đang đóng góp khoảng 10 - 15% GRDP.

* Ông đánh giá thế nào về cơ hội, triển vọng để TP trở thành hình mẫu dẫn dắt sự phát triển của cả nước khi tập trung đầu tư vào hạ tầng gắn với cảng biển, logistics, FTZ...?

- Cảng biển, sân bay, logistics, khu thương mại tự do là những yếu tố có thể nâng tầm thương hiệu TP.HCM nói riêng và quốc gia nói chung, bên cạnh trung tâm tài chính quốc tế. Không phải quốc gia nào cũng có lợi thế cảng biển như Việt Nam.

Từ cảng trung chuyển quốc tế, kinh tế cảng biển giúp TP.HCM có thể dẫn dắt phát triển thị trường hàng hóa gắn với sàn giao dịch hàng hóa và phái sinh, rồi kéo theo nhu cầu thanh toán, giao dịch ngoại hối... mở ra cơ hội phát triển trung tâm tài chính quốc tế. Chẳng hạn, một thương nhân có lô cà phê từ Tây Nguyên đưa vào kho FTZ.

Với hồ sơ chứng từ đầy đủ, lô hàng đó có thể được niêm yết trên sàn giao dịch hàng hóa, chào bán. Người mua cuối cùng chỉ cần cầm chứng từ đến FTZ lấy hàng và xuất ngay lên tàu. Như vậy, thị trường giao dịch hàng hóa sẽ gắn liền với sự hình thành các khu FTZ, trung tâm tài chính.

Do đó, cụm cảng Cái Mép - Thị Vải - Cần Giờ cùng các FTZ sẽ là dấu mốc khẳng định vị thế của Việt Nam trên bản đồ logistics toàn cầu. Và TP.HCM phải làm ngay từ bây giờ - làm đến nơi, đến chốn.

* Nhưng nếu hạ tầng kết nối không hiện đại, không có đường sắt cập mạn siêu tàu, hàng hóa của chúng ta sẽ thua ngay trên sân nhà?

- Đúng vậy. TP.HCM muốn phát triển tăng tốc, bứt phá để hướng tới trung tâm cung ứng toàn cầu phải dựa trên nền tảng hạ tầng hiện đại, đa phương thức. Các siêu cảng biển cần kết nối trực tiếp với các thủ phủ công nghiệp vốn được xem là hậu phương vững chắc bằng cao tốc, đường ven biển và đặc biệt là phải có đường sắt vận tải hàng hóa.

Trong đó, tuyến đường sắt nhanh Bàu Bàng - Cái Mép để vận chuyển hàng hóa cập mạn siêu tàu là rất cấp thiết, cần có cơ chế đặc thù để triển khai. Đầu tư hạ tầng, đặc biệt là giao thông, chính là điểm mấu chốt của mấu chốt để TP.HCM phát huy các trụ cột phát triển và vươn tới mục tiêu trở thành trung tâm cung ứng toàn cầu.

Vì vậy, TP.HCM cần phải hành động từ ngay bây giờ.

* Tiềm năng và cơ hội phát triển là điều dễ nhận thấy. Nhưng "tiền đâu" để đầu tư là bài toán khó?

- Theo tính toán, mỗi năm TP.HCM cần khoảng 1 triệu tỉ đồng vốn đầu tư để đáp ứng yêu cầu phát triển, trong đó hạ tầng chiếm một nửa. Trong giai đoạn 2026 - 2030, ngân sách chỉ có thể đáp ứng khoảng 200.000 tỉ đồng. Phần còn lại khoảng 800.000 tỉ đồng buộc phải huy động tư nhân, đầu tư nước ngoài cũng như nguồn lực đất đai và cổ phần hóa.

Muốn huy động thu hút đầu tư, TP.HCM cần có thể chế thật sự linh hoạt, thông thoáng và cạnh tranh quốc tế. Thực tế, cụm cảng Cái Mép - Thị Vải - Cần Giờ đang là nơi hội tụ của nhiều hãng tàu, nhà khai thác cảng hàng đầu thế giới tham gia đầu tư. Hay như tuyến đường sắt kết nối siêu tàu cũng đang thu hút sự quan tâm, đề xuất của doanh nghiệp.

Các doanh nghiệp đã nhìn ra tiềm năng lớn ở khu vực này và đây chính là "thỏi nam châm" để huy động thêm nguồn lực nếu có cơ chế phù hợp.

* Như vậy, TP có cần một thể chế mạnh mẽ hơn để giữ chân và thu hút nhà đầu tư?

- TP.HCM vốn là nơi khởi đầu, thí điểm nhiều cơ chế chính sách mới trước khi nhân rộng ra cả nước. Nghị quyết 98 thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP.HCM và nghị quyết 188 về phát triển đường sắt đô thị đã bắt đầu cho thấy kết quả tích cực.

Trong bối cảnh mới, TP cần một thể chế mạnh hơn, "đột phá của đột phá" để tạo động lực phát triển. Vì vậy, TP đang trình Quốc hội xem xét sửa đổi, bổ sung nghị quyết 98. Trong đó, đề xuất cơ chế đặc thù cho phát triển siêu cảng - khu FTZ Cái Mép Hạ, cũng như bổ sung các ngành nghề ưu tiên thu hút nhà đầu tư chiến lược và các tiêu chí, cơ chế lựa chọn nhà đầu tư chiến lược nhằm giữ chân các tập đoàn trong và ngoài nước muốn đóng góp cho sự phát triển TP.

TP.HCM đang khẩn trương phối hợp với các bộ ngành để hoàn thiện dự thảo nghị quyết 98 sửa đổi. Khi được thông qua và triển khai, TP sẽ sơ kết, tổng kết để tiến tới luật hóa, hình thành khung pháp lý riêng cho siêu đô thị.