TPHCM 'đang chìm' nhanh thứ 2 thế giới, giải cứu siêu đô thị như nào?

Với mức sụt lún nền đất tích lũy lên đến 1 m chỉ sau hơn ba thập kỷ, TPHCM đang lọt vào nhóm đô thị đứng trước nguy cơ “chìm nhanh nhất thế giới”. Đó là những cảnh báo từ ông Nguyễn Thanh Nhuận, Phó trưởng Phòng Đo đạc Bản đồ và Viễn thám (Sở Nông nghiệp và Môi trường TPHCM) đưa ra tại buổi họp báo về các vấn đề kinh tế - xã hội, chiều 13/11.

Chìm sâu 1m sau 35 năm

Ông Nguyễn Thanh Nhuận cho biết, theo khảo sát của Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA), từ năm 1990 đến nay, TP.HCM đã lún tích lũy khoảng 100cm. Tốc độ lún hiện tại phổ biến ở mức 2–5 cm/năm, trong khi một số khu vực đô thị, nơi tập trung công trình lớn và tải trọng cao ghi nhận tốc độ lún lên tới 7–8 cm mỗi năm. Với con số này, TP.HCM đã vượt xa mức nước biển dâng trung bình toàn cầu (khoảng 1 cm mỗi năm).

Ông Nhuận nhấn mạnh: “Ở những khu vực có nền địa chất yếu, chúng tôi đo được tốc độ lún trên 10 mm mỗi năm, ngay cả khi không có ảnh hưởng trực tiếp từ khai thác nước ngầm hay xây dựng lớn. Như vậy, phần lớn thành phố đang “lún âm thầm” nhưng đều đặn. Dữ liệu từ hai trạm đo lâu dài đặt tại Khu công nghiệp Tân Tạo và xã Bình Hưng cho thấy biến dạng mặt đất diễn ra liên tục, phản ánh thách thức nghiêm trọng đối với hạ tầng đô thị, giao thông và nhà dân”.

Dù diễn ra từ từ nhưng hậu quả của sụt lún đất, kết hợp với biến đổi khí hậu, thời tiết cực đoan, triều cường gia tăng sẽ gây nên những hậu quả rất nghiêm trọng, gây thiệt hại lớn đến hạ tầng kỹ thuật, công trình dân sinh và phát triển kinh tế - xã hội. TPHCM đang đối diện với nguy cơ sụt lún và ngập lụt trên diện rộng, đang đứng thứ hai trong nhóm 10 “Thành phố đang chìm” (Sinking City) nhanh nhất trên thế giới” – ông Nhuận cho hay.

Đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường cảnh báo, nếu không kiểm soát được lún nền và kiềm chế quá trình lún, TPHCM hoàn toàn có thể mất đi cao độ đô thị trong tương lai gần.

Theo ông Nhuận, có bốn nhóm nguyên nhân chính dẫn tới sụt lún nền đất tại TP.HCM. Thứ nhất là nền địa chất yếu – khu vực chịu lún thường nằm trên nền đất sét, trầm tích mỏng, khả năng chịu tải thấp. Thứ hai là tải trọng giao thông và đô thị – các tuyến xe container, bồn bùn, xe tải nặng cùng đường sắt đô thị tạo ra áp lực lớn lên nền đất.

Thứ ba là công trình xây dựng – mặc dù công nghệ móng cọc hiện đại đã giảm ảnh hưởng lâu dài nhưng công trình đô thị hóa dày đặc vẫn tạo tải tĩnh lớn. Thứ tư và quan trọng không kém là khai thác nước ngầm quá mức – việc bê tông hóa diện rộng làm giảm khả năng tái bổ cập nước ngầm, mực nước ngầm bị hạ thấp, kéo theo hiện tượng lún.

Giải cứu siêu đô thị

Ông Nhuận cho biết: “Từ năm 2018, TP.HCM đã có quyết định giảm khai thác nước ngầm từ hơn 716.581 m³/ngày xuống còn khoảng 255.000 m³/ngày vào năm 2025. Nhiều địa phương như quận 12, Củ Chi và Hóc Môn cũ ghi nhận mực nước ngầm dâng trở lại.”

Để ứng phó với hiện tượng sụt lún, TP.HCM đang triển khai nhiều biện pháp. Ông Nhuận cho biết, về quan trắc và dự báo, thành phố đã triển khai dự án “Quan trắc biến dạng mặt đất khu vực TP.HCM bằng kỹ thuật INSAR vi phân” từ năm 2010, lập bản đồ phân vùng lún và duy trì hai trạm đo lâu dài.

Thêm vào đó, thành phố triển khai dự án xác định độ cao trung bình mặt nước biển và mốc độ cao ổn định. TP.HCM cũng triển khai nhiệm vụ “hoàn thiện hệ thống mốc độ cao hạng IV” giai đoạn 2025–2026 để phục vụ quy hoạch, phát triển kinh tế – xã hội và ứng phó biến đổi khí hậu.

Về quản lý tài nguyên, thành phố đã ban hành danh mục bản đồ vùng cấm, hạn chế khai thác nước ngầm và chỉ đạo tập trung phát triển mạng lưới cấp nước mặt, giảm khai thác nước ngầm chưa qua xử lý.

Ông Nhuận nhấn mạnh: “Việc người dân sử dụng nước sạch thay cho khai thác giếng khoan sẽ giúp giảm áp lực lên tầng chứa nước và hạn chế sụt lún nền”.

Về lập chính sách và dự án ứng phó, ông Nhuận cho biết, thành phố đang phối hợp với JICA xây dựng “Dự án hỗ trợ kỹ thuật thúc đẩy các giải pháp ứng phó với vấn đề sụt lún nền tại TP.HCM”. Bên cạnh đó, thành phố đang triển khai đề tài mô phỏng dự báo biến dạng mặt đất. Khi hai dự án này hoàn thành, TP.HCM sẽ có bản đồ nguyên nhân và giải pháp tổng thể để giảm sụt lún và ứng phó với ngập lụt kéo theo.