TP HCM: Hình thành 4 khu thương mại tự do

Hiện đã có nhiều nhà đầu tư lớn quan tâm đến đề án xây dựng 4 khu thương mại tự do của TP HCM

Sở Công Thương TP HCM vừa công bố báo cáo về tiến độ triển khai các đề án nghiên cứu khu thương mại tự do (FTZ) trên địa bàn thành phố, được quy hoạch gắn với cảng biển, đường sắt, cửa khẩu như Cần Giờ, khu vực gần cảng biển Cái Mép Hạ, phường An Bình và xã Bàu Bàng thuộc tỉnh Bình Dương cũ, nhằm khai thác tối ưu lợi thế vị trí hạ tầng cảng biển, thúc đẩy phát triển kinh tế biển, logistics và đô thị.

Mục tiêu trở thành siêu cảng Đông Nam Á

Theo đó, TP HCM hướng tới xây dựng cụm cảng, logistics thông minh ở Cái Mép - Thị Vải - Cần Giờ, hình thành siêu cảng vận hành bằng dữ liệu lớn, tối ưu chuỗi cung ứng và giảm phát thải, trở thành cửa ngõ giao thương quốc tế hàng đầu Đông Nam Á.

Trong đó, FTZ Cần Giờ dự kiến bố trí gần dự án Cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ và vịnh Gành Rái, với quy mô 1.000-2.000 ha. FTZ Cái Mép Hạ giáp cảng quốc tế Cái Mép - Thị Vải, rộng khoảng 3.700 ha. FTZ Bàu Bàng nằm trên tuyến kết nối cảng Cái Mép - Thị Vải và cửa khẩu Mộc Bài (Tây Ninh), gần ga đường sắt quốc tế Bàu Bàng thuộc tuyến TP HCM - Lộc Ninh, rộng khoảng 100 ha. FTZ An Bình gần cảng cạn Sóng Thần, kết nối thuận tiện đến cảng Cái Mép - Thị Vải và cửa khẩu Mộc Bài, quy mô khoảng 100 ha.

Tuy vậy, đề án lại đang gặp không ít khó khăn. Các quy định pháp luật về FTZ hiện chưa hoàn thiện, chưa có chính sách đặc thù, trong khi việc xây dựng chính sách riêng cũng vướng các quy định hiện hành, đặc biệt là về miễn giảm thuế, ưu đãi đầu tư và đất đai. Ngoài ra, quy mô nền kinh tế và địa giới hành chính TP HCM đã thay đổi sau sáp nhập, đòi hỏi phải khảo sát, đánh giá lại thực trạng phát triển dịch vụ logistics, chuỗi cung ứng liên kết vùng, tính toán phù hợp với quy hoạch hạ tầng giao thông đa phương thức kết nối các khu vực. TP HCM sẽ phát huy thế mạnh công nghiệp của Bình Dương (cũ), kinh tế biển - logistics của Bà Rịa - Vũng Tàu trước đây và tài chính quốc tế của thành phố để bổ sung, điều chỉnh các quy hoạch chung, bảo đảm mục tiêu giảm chi phí dịch vụ logistics. Sở Công Thương đề xuất bổ sung các cơ chế, chính sách đặc thù cho FTZ vào Nghị quyết 98 của Quốc hội, với ưu đãi theo hướng mở, linh hoạt và đa dạng, tạo sức hút cho nhà đầu tư.

Cũng theo Sở Công Thương TP HCM, hiện đã có nhiều nhà đầu tư lớn như DP World, Vingroup, Liên doanh Geleximco... quan tâm đến các đề án FTZ. Trong đó, DP World nổi bật ở lĩnh vực cảng biển, bên cạnh các nhà đầu tư khác có năng lực thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).

Vẫn còn nhiều tranh cãi

Ông Lê Duy Hiệp, chuyên gia logistics, nguyên Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Dịch vụ logistics Việt Nam (VLA), nhận định trong 4 FTZ mà TP HCM dự kiến thành lập, Cần Giờ có vị trí rất phù hợp vì gắn trực tiếp với cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ. "Nếu có FTZ tại đây sẽ thuận lợi cho phát triển dịch vụ cảng biển và logistics" - ông nói. Cái Mép Hạ cũng được đánh giá nhiều tiềm năng khi nằm trong cụm cảng Cái Mép - Thị Vải, sản lượng hàng hóa liên tục tăng để đáp ứng nhu cầu vận chuyển đi châu Âu và Mỹ.

Theo ông Hiệp, 2 khu còn lại cần tiếp tục nghiên cứu thêm. Trên thế giới, các FTZ thường gắn với cảng biển, sân bay, trung tâm logistics, từ đó hình thành chuỗi dịch vụ logistics đồng bộ. Đây là mô hình quốc tế phổ biến, giúp thu hút mạnh vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Ông cũng nhắc lại, mô hình "cảng miễn thuế" được Tổng Bí thư Tô Lâm đề cập gần đây chính là một dạng trong FTZ. "Đã là khu thương mại tự do thì cần quỹ đất lớn, sạch. Ngoài ra, những điều kiện pháp lý liên quan phải được các bộ, ngành thống nhất để ban hành khung pháp lý rõ ràng" - ông Hiệp nhấn mạnh.

Tuy nhiên, theo ông Hiệp, rào cản lớn hiện nay là pháp luật và chính sách ưu đãi dành cho FTZ vẫn thiếu và chưa đồng bộ. Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm quốc tế để hoàn thiện mô hình này. "Quan trọng nhất là phải có cơ chế thu hút đầu tư và khung pháp lý rõ ràng, vì chúng ta chưa có kinh nghiệm thực tiễn nên cần học hỏi và tham khảo cách làm từ các nước đi trước" - ông Hiệp nói.

Trong khi đó, một số chuyên gia kinh tế cho rằng trong 4 khu FTZ dự kiến được quy hoạch, chỉ nên chọn một khu phù hợp nhất để làm thí điểm. Bởi, có thể cơ quan quản lý đang đề xuất 4 FTZ dựa trên quy hoạch cũ trước khi Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu sáp nhập vào TP HCM. Nay 3 địa phương đã sáp nhập, nếu tiếp tục triển khai cả 4 FTZ dường như chưa hợp lý. Thay vào đó, TP HCM mới cần đánh giá lại lợi thế nổi trội nhất của các FTZ này để chọn ra cái nào làm, cái nào không. Đồng thời, để dành nguồn lực cho những siêu dự án khác. "Hiếm có nước nào trên thế giới làm 4 FTZ ở một địa phương có khoảng cách gần nhau như vậy" - một chuyên gia bày tỏ.

Một chuyên gia khác phân tích thêm, trong 4 khu FTZ được Sở Công Thương TP HCM nêu thì vị trí của Cái Mép Hạ đang có nhiều thuận lợi và phù hợp. Bởi khu vực này đang nằm trong quy hoạch có kết nối với các tuyến đường sắt, tuyến cao tốc từ khu vực trung tâm TP HCM tới Vũng Tàu. Khi có tuyến đường sắt được kết nối sẽ giải quyết bài toàn ùn tắc giao thông trên đường bộ. "Để đầu tư FTZ hiệu quả, chỉ nên chọn 1 khu khả thi nhất trong 4 khu đang có trong quy hoạch nhằm tập trung nguồn lực. Nếu dàn trải cả 4 khu sẽ không hiệu quả. Sau khi triển khai thực tế, nếu khả thi và hiệu quả mới nghiên cứu mở rộng theo lộ trình" - chuyên gia này nói.

Để xây dựng các khu FTZ hiệu quả, ông Đỗ Thiên Anh Tuấn, giảng viên Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright, cho rằng cần gắn FTZ với tinh thần của Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân - phải mở ra cơ hội thực chất cho doanh nghiệp (DN) trong nước, đặc biệt là các DN sáng tạo, công nghệ, khởi nghiệp được tham gia vào sân chơi toàn cầu.

Nếu không có chính sách ưu tiên hỗ trợ DN nội vươn ra chuỗi giá trị quốc tế, FTZ rất dễ rơi vào nguy cơ trở thành sân chơi riêng của các tập đoàn nước ngoài, chỉ khai thác lợi thế ngắn hạn mà không để lại giá trị lâu dài thực chất cho nền kinh tế Việt Nam. Chưa kể, FTZ còn là không gian phù hợp để triển khai tinh thần của Nghị quyết 57-NQ/TW về phát triển khoa học - công nghệ, đặc biệt là trong việc thử nghiệm các mô hình mới như sandbox chính sách, đô thị thông minh, ứng dụng AI, blockchain, công nghệ dữ liệu lớn và đổi mới sáng tạo trong tài chính, logistics, y tế và giáo dục. "Quan trọng, FTZ phải đi kèm với lộ trình lan tỏa cải cách, có cơ chế giám sát độc lập và cơ sở pháp lý rõ ràng để khi mô hình thành công, các chính sách hiệu quả có thể được sớm chuyển hóa thành cải cách quốc gia. Điều này sẽ giúp không bị đóng khung trong một "ốc đảo" phát triển như đã nói, rồi các địa phương khác lại đi xin cơ chế FTZ tương tự" - ông Đỗ Thiên Anh Tuấn nói.