Thương chiến Mỹ - Trung: Đàm phán bế tắc, căng thẳng leo thang

(Dân trí) - Các cuộc đàm phán thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đang trong tình trạng đình trệ, dù hai bên từng đạt được thỏa thuận tạm thời 90 ngày tại Geneva, Thụy Sĩ cách đây 3 tuần.

Căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc, tưởng chừng đã được xoa dịu bởi thỏa thuận đình chiến tại Geneva (Thụy Sỹ) vào trung tuần tháng 5, bất ngờ bùng phát trở lại với những động thái cứng rắn từ cả hai phía. Tổng thống Mỹ Donald Trump, trong phát biểu ngày 3/6, tuyên bố sẽ sớm đối thoại với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nhằm giải quyết xung đột thương mại mới.

Tuy nhiên, những cáo buộc qua lại về việc vi phạm thỏa thuận, cùng với các biện pháp trả đũa như kiểm soát xuất khẩu chip, ngừng bán phần mềm thiết kế chip, và thu hồi thị thực sinh viên Trung Quốc, đang đẩy 2 nền kinh tế lớn nhất thế giới vào một vòng xoáy đối đầu mới. Căng thẳng này không chỉ đe dọa phá vỡ chuỗi cung ứng toàn cầu mà còn làm gia tăng bất ổn trên thị trường quốc tế.

Thỏa thuận Geneva: Hy vọng mong manh

Ngày 12/5, Mỹ và Trung Quốc đạt được thỏa thuận tạm hoãn áp thuế tại Geneva, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc “hạ nhiệt” cuộc chiến thương mại kéo dài nhiều năm. T

Thỏa thuận cam kết giảm thuế nhập khẩu của Mỹ đối với hàng hóa Trung Quốc từ 145% xuống 30%, trong khi Trung Quốc giảm thuế đối với hàng hóa Mỹ từ 125% xuống 10% trong vòng 90 ngày, tức đến giữa tháng 8.

Ngoài ra, hai bên đồng ý dỡ bỏ một số rào cản phi thuế quan, gồm các hạn chế xuất khẩu khoáng sản thiết yếu của Trung Quốc như đất hiếm, vốn là nguyên liệu quan trọng trong ngành công nghệ và quốc phòng. Thỏa thuận này được xem là nỗ lực nhằm tạo không gian cho các cuộc đàm phán sâu hơn, tránh những hậu quả kinh tế nghiêm trọng từ thuế quan trừng phạt.

Tuy nhiên, chỉ vài tuần sau, cả hai bên bắt đầu cáo buộc lẫn nhau vi phạm cam kết, làm dấy lên nghi ngờ về tính bền vững của thỏa thuận. Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent thừa nhận, đàm phán “đang đình trệ”, cho rằng cần có sự can thiệp trực tiếp từ lãnh đạo hai nước để khai thông bế tắc.

Đáng lo ngại hơn, tranh chấp hiện không còn đơn thuần xoay quanh hàng hóa, thuế quan, mà lan sang các lĩnh vực chiến lược như công nghệ cao, giáo dục và quyền kiểm soát chuỗi cung ứng. Việc Trung Quốc duy trì giới hạn với đất hiếm, nguyên liệu then chốt trong sản xuất điện thoại thông minh, xe điện, tên lửa dẫn đường, khiến nhiều doanh nghiệp Mỹ lo ngại về nguy cơ gián đoạn sản xuất thời gian tới.

Các động thái từ Mỹ và phản ứng của Trung Quốc

Sự leo thang căng thẳng thương mại bắt nguồn từ một loạt các biện pháp cứng rắn của Mỹ, được xem là vi phạm trực tiếp thỏa thuận Geneva. Theo Financial Times, ngày 23/5, chính quyền Donald Trump áp đặt biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới, cấm các công ty Mỹ như Synopsys, Cadence Design Systems và Siemens EDA bán phần mềm thiết kế vi mạch bán dẫn (EDA) cho các thực thể Trung Quốc, gồm cả các khách hàng quân sự.

Đây là đòn giáng mạnh vào tham vọng tự chủ công nghệ của Trung Quốc, vốn đầu tư hàng chục tỷ USD vào ngành công nghiệp bán dẫn để giảm phụ thuộc vào Mỹ.

Ngày 28/5, Mỹ tiếp tục gây sốc khi Ngoại trưởng Marco Rubio tuyên bố thu hồi thị thực của sinh viên Trung Quốc, đặc biệt là những người theo học các ngành liên quan đến công nghệ cao hoặc có liên hệ với chính phủ Bắc Kinh.

Động thái này được lý giải là nhằm bảo vệ an ninh quốc gia, nhưng đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ Trung Quốc. Bộ Ngoại giao nước này cáo buộc Mỹ “phân biệt đối xử” và “lạm dụng khái niệm an ninh quốc gia”. Các biện pháp này không chỉ nhắm vào các công ty mà còn ảnh hưởng đến hợp tác giáo dục và trao đổi học thuật, làm gia tăng căng thẳng song phương.

Ngoài ra, Mỹ còn tăng cường hạn chế xuất khẩu các công nghệ nhạy cảm khác như chip AI của Huawei và linh kiện động cơ phản lực cho hãng máy bay Comac của Trung Quốc. Tổng thống Donald Trump, trong bài đăng trên Truth Social ngày 30/5, cáo buộc Trung Quốc “hoàn toàn vi phạm” thỏa thuận Geneva, dù không nêu rõ các vi phạm cụ thể. Những hành động này đã đẩy quan hệ thương mại hai nước vào một giai đoạn đối đầu mới, làm lung lay niềm tin vào khả năng hợp tác.

Trung Quốc, đối mặt với các biện pháp hạn chế từ Mỹ, đã phản ứng mạnh mẽ và cảnh báo về các biện pháp đáp trả. Bộ Thương mại Trung Quốc ngày 29/5 tuyên bố các động thái của Mỹ, bao gồm kiểm soát xuất khẩu chip, cấm bán phần mềm thiết kế chip và thu hồi visa sinh viên, đã “vi phạm nghiêm trọng” thỏa thuận Geneva và cuộc điện đàm giữa lãnh đạo hai nước vào ngày 17/1.

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc nhấn mạnh rằng Mỹ cần “sửa chữa các hành động sai lầm” để duy trì đồng thuận đạt được tại Geneva.

Đáp lại, Trung Quốc duy trì kiểm soát chặt chẽ đối với xuất khẩu đất hiếm, một nguyên liệu chiến lược quan trọng trong sản xuất vi mạch, xe điện và thiết bị quốc phòng. Theo Tân Hoa Xã, Bắc Kinh đã chậm cấp phép xuất khẩu đất hiếm cho các đối tác Mỹ, khiến nhiều doanh nghiệp Mỹ lo ngại về nguy cơ gián đoạn sản xuất.

Ngoài ra, Trung Quốc cũng tăng cường đầu tư các thị trường thay thế để giảm phụ thuộc vào Mỹ, đặc biệt trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo (AI) và năng lượng tái tạo. Ví dụ Trung Quốc đã ký nhiều thỏa thuận hợp tác với các quốc gia châu Phi và Đông Nam Á để đảm bảo nguồn cung khoáng sản và mở rộng thị trường xuất khẩu.

Bên cạnh đó, Trung Quốc không ngần ngại chỉ trích Mỹ công khai trên mặt trận ngoại giao. Phát ngôn viên Liu Pengyu của Đại sứ quán Trung Quốc tại Mỹ cáo buộc Washington “cố tình trấn áp” và “vượt quá khái niệm an ninh quốc gia” trong các biện pháp hạn chế công nghệ.

Bắc Kinh tuyên bố sẽ áp dụng “các biện pháp mạnh mẽ và dứt khoát” nếu Mỹ tiếp tục gây tổn hại đến lợi ích của mình, làm gia tăng nguy cơ trả đũa thương mại.

Tác động đến thị trường toàn cầu và quan hệ song phương

Giới chuyên gia nhận định, căng thẳng thương mại Mỹ - Trung tái bùng phát đang gây ra những hệ lụy nghiêm trọng đối với thị trường toàn cầu.

Các biện pháp hạn chế công nghệ của Mỹ và kiểm soát xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng, đặc biệt trong các ngành công nghiệp bán dẫn, điện tử và xe điện.

Chỉ số PMI sản xuất Mỹ giảm xuống 48,5 trong tháng 5, mức thấp nhất trong 6 tháng, phản ánh sự suy giảm trong ngành công nghiệp do bất ổn chính sách và gián đoạn chuỗi cung ứng.

Thị trường tài chính cũng chịu ảnh hưởng nặng nề. Giá vàng, một tài sản trú ẩn an toàn, đã tăng vọt do lo ngại về căng thẳng thương mại, với giá thế giới hiện sắp trở lại ngưỡng 3.400 USD/ounce vào đầu tháng 6. Tình trạng tắc nghẽn cảng biển lan rộng khắp châu Á và châu Âu, làm tăng chi phí vận tải biển và đẩy giá hàng hóa tiêu dùng lên cao.

Các nhà đầu tư toàn cầu lo ngại rằng nếu thỏa thuận Geneva sụp đổ, một cuộc chiến thương mại toàn diện có thể làm giảm tăng trưởng kinh tế toàn cầu xuống dưới mức dự báo 2,7-2,8% của Ngân hàng Thế giới cho năm 2025.

Ngành công nghệ, đặc biệt là bán dẫn, là tâm điểm của sự gián đoạn. Với việc Mỹ kiểm soát khoảng 80% thị trường phần mềm EDA tại Trung Quốc, lệnh cấm bán phần mềm thiết kế chip có thể làm tê liệt các nhà sản xuất chip Trung Quốc. Trong khi đó, Trung Quốc đang đẩy mạnh phát triển hệ sinh thái bán dẫn riêng, với các công ty như SMIC và Huawei đầu tư mạnh vào công nghệ nội địa. Tuy nhiên, theo Nvidia, các biện pháp hạn chế của Mỹ có thể vô tình thúc đẩy Trung Quốc xây dựng một hệ thống công nghệ độc lập, làm giảm ảnh hưởng của Mỹ trong dài hạn.

Theo chuyên gia Viện Brooking, sự leo thang căng thẳng thương mại không chỉ làm lung lay thỏa thuận Geneva mà còn đẩy quan hệ Mỹ - Trung vào giai đoạn đối đầu mới. Tổng thống Trump, trong bài phát biểu ngày 3/6, bày tỏ ý định đối thoại trực tiếp với Chủ tịch Tập Cận Bình để giải quyết vấn đề này. Tuy nhiên, phía Trung Quốc tỏ ra thận trọng, với các nguồn tin từ Thời báo Hoàn Cầu cho rằng Bắc Kinh muốn các cố vấn cấp cao xử lý các vấn đề “nhạy cảm” trước khi lãnh đạo hai nước điện đàm.

Cuộc đối thoại tiềm năng này, nếu diễn ra, sẽ là lần trao đổi trực tiếp đầu tiên giữa ông Trump và ông Tập kể từ tháng 1. Tuy nhiên, với những cáo buộc qua lại và các biện pháp trả đũa liên tiếp, triển vọng đạt được một thỏa thuận lâu dài vẫn còn “mờ mịt”. Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer cáo buộc Trung Quốc trì hoãn việc dỡ bỏ các rào cản phi thuế quan và chậm cấp phép xuất khẩu đất hiếm, trong khi Bắc Kinh khẳng định Mỹ mới là bên vi phạm thỏa thuận.

Động thái thu hồi thị thực sinh viên Trung Quốc càng làm gia tăng căng thẳng quan hệ song phương. Theo New York Times, Mỹ yêu cầu các đại sứ quán, lãnh sự quán ngừng cấp thị thực cho sinh viên Trung Quốc trong lĩnh vực nhạy cảm, đồng thời tăng cường kiểm tra đơn xin visa từ Trung Quốc và Hong Kong. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến các gia đình Trung Quốc mà còn làm tổn hại đến hợp tác giáo dục, trao đổi học thuật giữa hai nước, vốn từng là cầu nối quan trọng trong quan hệ song phương.

Triển vọng và giải pháp

Giới phân tích tài chính quốc tế dự báo, triển vọng giải quyết căng thẳng thương mại Mỹ - Trung phụ thuộc vào khả năng hai bên đạt được thỏa thuận thông qua đối thoại cấp cao. Cuộc điện đàm dự kiến giữa ông Trump và ông Tập, như được đề cập bởi Giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia Mỹ Kevin Hassett, có thể là cơ hội để phá vỡ thế bế tắc. Tuy nhiên, với sự khác biệt sâu sắc về lợi ích chiến lược, từ công nghệ đến an ninh quốc gia, việc đạt được một giải pháp lâu dài là “vô cùng khó khăn”.

Để giảm thiểu tác động, các chuyên gia đề xuất rằng Mỹ và Trung Quốc cần quay lại bàn đàm phán với tinh thần xây dựng, tập trung vào các vấn đề cụ thể như dỡ bỏ rào cản phi thuế quan và đảm bảo nguồn cung đất hiếm. Đồng thời, các quốc gia khác cần đa dạng hóa chuỗi cung ứng và tăng cường hợp tác khu vực để giảm phụ thuộc vào hai siêu cường. Các tổ chức quốc tế như WTO cũng có thể đóng vai trò trung gian để thúc đẩy đàm phán và ngăn chặn một cuộc chiến thương mại toàn diện.

Căng thẳng thương mại Mỹ-Trung, bất chấp thỏa thuận đình chiến tại Geneva, đang tái bùng phát với những động thái cứng rắn từ cả hai phía. Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chip, cấm bán phần mềm thiết kế chip và thu hồi thị thực sinh viên Trung Quốc của Mỹ, cùng với sự trả đũa từ Trung Quốc thông qua kiểm soát đất hiếm, đang đe dọa phá vỡ chuỗi cung ứng toàn cầu và làm gia tăng bất ổn kinh tế.

Cuộc đối thoại tiềm năng giữa Tổng thống Donald Trump và người đồng cấp Tập Cận Bình có thể là “tia hy vọng”, nhưng với những mâu thuẫn sâu sắc, con đường phía trước vẫn đầy thách thức. Các quốc gia và doanh nghiệp trên toàn cầu cần chuẩn bị kỹ lưỡng để đối phó với những rủi ro từ cuộc chiến thương mại này, trong khi kêu gọi hai siêu cường tìm kiếm giải pháp hòa giải để bảo vệ lợi ích chung.