Thuê chuyên gia, nhà khoa học làm công chức lãnh đạo

Các chuyên gia, doanh nhân tiêu biểu, luật gia, luật sư, nhà khoa học đầu ngành… có thể được mời tham gia bộ máy công quyền để thực hiện một số nhiệm vụ của công chức lãnh đạo.

Bộ Nội vụ đang gửi Bộ Tư pháp thẩm định hồ sơ dự thảo Nghị định về hợp đồng thực hiện nhiệm vụ của công chức, trước khi trình xin ý kiến Chính phủ.

Tại dự thảo này, Bộ Nội vụ đề xuất cho phép các cơ quan nhà nước từ T.Ư đến địa phương ký hợp đồng thuê người làm lãnh đạo, quản lý hoặc chuyên môn để thực hiện các nhiệm vụ chuyên sâu. Thời hạn tối đa 24 tháng đối với lãnh đạo và 36 tháng với hợp đồng dịch vụ. Đối tượng gồm doanh nhân, luật gia, luật sư, chuyên gia, nhà khoa học hoặc người có kinh nghiệm thực tiễn…

Theo cơ quan soạn thảo, để thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước về thu hút, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tham gia các nhiệm vụ quản trị đất nước thì việc xây dựng nghị định hợp đồng thực hiện nhiệm vụ của công chức hiện nay là cần thiết.

Ý tưởng đột phá, phù hợp với xu hướng toàn cầu

Đề xuất của Bộ Nội vụ nhận được rất nhiều ý kiến đồng tình của các chuyên gia. TS Bùi Sỹ Lợi, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội, đánh giá: "Đề xuất này của Bộ Nội vụ rất tốt. Đây là quan điểm đúng đắn để phát huy trí tuệ, kinh nghiệm của các chuyên gia, nhà khoa học".

Theo ông Lợi, ở nước ngoài, việc thuê chuyên gia, nhà khoa học làm lãnh đạo trong khu vực công đã thực hiện từ lâu. Việt Nam cũng có thể tận dụng trí tuệ của những người có kinh nghiệm, năng lực, khả năng cống hiến vào làm tại các cơ quan nhà nước. "Chúng ta đang hướng tới nền kinh tế số, công nghệ số, thế hệ AI sẽ thay thế hàng loạt lao động thủ công. Nếu thuê được những người có năng lực nổi trội, đặc biệt là các nhà khoa học người Việt ở nước ngoài đã có trải nghiệm, có kinh nghiệm áp dụng được thành tựu khoa học, áp dụng được tiến bộ của thế giới, của nhân loại… thì quá tốt", TS Lợi nhìn nhận.

Là Việt kiều, có quốc tịch Mỹ, chuyên gia tài chính Nguyễn Trí Hiếu nhận định đây chắc chắn là cơ hội rất tốt đối với các chuyên gia người Việt ở nước ngoài. Ông Hiếu chia sẻ: "Đầu những năm 1990, tại cuộc gặp gỡ với Việt kiều, chúng tôi đã đề xuất với Chính phủ có cơ chế, thành lập bộ máy để mời các chuyên gia người Việt ở nước ngoài đóng góp ý kiến cho Chính phủ. Đến thời điểm này, chủ trương trên sắp được hiện thực hóa, dù đã muộn, nhưng muộn còn hơn không".

Ông Hiếu cho biết các chuyên gia của Việt Nam có mặt tại hơn 100 quốc gia, đặc biệt là trong các lĩnh vực công nghệ cao, y tế, tài chính… ở châu Âu và châu Mỹ. Việc tận dụng các chuyên gia thuộc nhiều lĩnh vực để bổ trợ cho phát triển kinh tế đất nước là rất quan trọng.

"Nhìn sang Trung Quốc, có thể thấy họ đã làm việc này từ cách đây 40 năm rồi. Họ có cơ chế bổ trợ các chuyên gia trở về nước để phục vụ và họ có những kế hoạch cụ thể. Thực tế cho thấy, Trung Quốc đã chuyển mình rất mạnh mẽ trong những năm qua. Chúng ta có thể định hướng, sử dụng nhân tài ở nước ngoài để về Việt Nam đóng góp cho phát triển đất nước", ông Hiếu nêu quan điểm.

Luật sư Nguyễn Hữu Toại, Giám đốc Công ty Luật TNHH Hừng Đông (Đoàn Luật sư Hà Nội), cho rằng đề xuất thuê chuyên gia, nhà khoa học, hoặc nhà quản lý từ khu vực tư nhân để đảm nhận nhiệm vụ công chức lãnh đạo là ý tưởng mang tính đột phá, phù hợp với xu hướng toàn cầu về sử dụng linh hoạt nguồn nhân lực chất lượng cao trong khu vực công.

"Tại Việt Nam, nhu cầu tuyển dụng nhân sự có chuyên môn đặc thù, đặc biệt trong các lĩnh vực như chuyển đổi số, công nghệ thông tin, nghiên cứu khoa học đang ngày càng tăng. Việc áp dụng cơ chế hợp đồng lao động hoặc hợp đồng dịch vụ với các chuyên gia, doanh nhân tiêu biểu, luật sư, hoặc nhà khoa học đầu ngành được kỳ vọng sẽ bổ sung nguồn lực chất lượng cao, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước", luật sư Toại chia sẻ.

Đánh giá về tác động tích cực nếu chính sách này được thông qua, luật sư Toại chỉ ra các chuyên gia từ khu vực tư nhân hoặc lĩnh vực khoa học thường mang theo kinh nghiệm thực tiễn, tư duy sáng tạo, và khả năng đổi mới, giúp cải thiện hiệu quả hoạt động của bộ máy công vụ. Từ đó, cơ chế hợp đồng giúp giảm áp lực về biên chế chính thức, đồng thời tạo sự linh hoạt trong việc sử dụng nhân lực chất lượng cao cho các nhiệm vụ ngắn hạn hoặc chuyên môn đặc thù.

Chính sách này, theo ông Toại, còn thể hiện sự cởi mở của Nhà nước trong việc thu hút nhân tài từ cả khu vực tư nhân và quốc tế, góp phần thực hiện chủ trương của Đảng về ưu tiên trọng dụng chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành.

Băn khoăn cơ chế đãi ngộ

Mặc dù đánh giá đề xuất của Bộ Nội vụ mang tính đột phá, song nhiều ý kiến băn khoăn về chế độ đãi ngộ, thủ tục hành chính, cơ chế xin - cho, tính minh bạch trong lựa chọn người ký hợp đồng, xung đột lợi ích khi người từ khu vực tư "nhúng tay" vào chính sách công…

"Chính sách tiền lương, chế độ đãi ngộ hiện đang cản trở chuyên gia nước ngoài về Việt Nam", chuyên gia Nguyễn Trí Hiếu chỉ ra. Bên cạnh đó, quá trình xin cấp visa, thủ tục hành chính cũng còn rất nhiều cản trở.

Theo ông Hiếu, một thách thức lớn và rất quan trọng nữa phải vượt qua là rào cản tâm lý. "Các chuyên gia nước ngoài khi về Việt Nam, nhiều người bị nhận xét là kiến thức và kinh nghiệm không phù hợp với bối cảnh của Việt Nam. Các "rào cản tâm lý" ở trong nước không chấp nhận các đề xuất của chuyên gia người Việt ở nước ngoài. Ngay cả tôi, những ngày đầu về Việt Nam, khi làm việc tại một ngân hàng, nhiều thành viên HĐQT cho rằng tôi chưa hiểu về bối cảnh Việt Nam, ở Việt Nam không làm thế này, ở Việt Nam không làm thế khác", ông Hiếu bày tỏ.

Tương tự, luật sư Nguyễn Hữu Toại cho hay hệ thống lương bổng hiện nay của khu vực công có thể không đủ sức cạnh tranh để thu hút nhân tài từ khu vực tư nhân, nơi mức lương và phúc lợi thường cao hơn. "Bộ Nội vụ đã đề xuất các chính sách ưu đãi như lương tương đương chức danh bộ trưởng, hỗ trợ nhà ở, thị thực, và các điều kiện làm việc đặc biệt, nhưng cần làm rõ mức độ hấp dẫn của các chính sách này so với thị trường lao động tư nhân", ông Toại góp ý.

Về cơ chế tuyển chọn, theo luật sư Toại, việc lựa chọn chuyên gia cần đảm bảo công khai, minh bạch và dựa trên tiêu chí rõ ràng về năng lực, kinh nghiệm, uy tín. Nếu không có quy trình tuyển chọn chặt chẽ, đề xuất có thể dẫn đến tình trạng ưu ái cá nhân, thiếu công bằng trong lựa chọn chuyên gia, hoặc gặp rủi ro về chất lượng nhân sự.

"Cơ quan soạn thảo cần xây dựng các quy định rõ ràng về tuyển chọn, giám sát, kiểm soát xung đột lợi ích. Nếu được triển khai đúng cách, chính sách này không chỉ giúp thu hút nhân tài mà còn góp phần hiện đại hóa bộ máy công vụ, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam trong thời kỳ mới", luật sư Toại khuyến nghị.

Trước những lo ngại về tính minh bạch trong lựa chọn người ký hợp đồng, TS Bùi Sỹ Lợi đề nghị bên cạnh bằng cấp đào tạo, cần phải lập hội đồng để đánh giá năng lực. Nguyên tắc lựa chọn lãnh đạo là phải bình đẳng, công khai minh bạch, chống lợi dụng trục lợi và lợi ích nhóm. Nếu lựa chọn không đúng thì người lựa chọn phải chịu trách nhiệm trước Nhà nước và phải bồi thường.

"Trong tất cả các chính sách, việc có nhiều ý kiến quan ngại là đúng. Điều này có thể giúp các nhà hoạch định chính sách đưa ra giải pháp phòng ngừa những bất trắc có thể xảy ra. Do đó, phải có tiêu chí, quy trình tuyển chọn rõ ràng, có cơ chế, nguyên tắc, và có chế tài để xử lý vi phạm", TS Lợi nhấn mạnh.