Thủ đô Washington trước ván cờ quyền lực của ông Trump

Viện dẫn tình trạng “khẩn cấp về trật tự công cộng”, ông Trump đã trao quyền kiểm soát cảnh sát Washington D.C. cho liên bang, khơi lại tranh luận nảy lửa về giới hạn quyền lực và quyền tự trị của đặc khu.

Ngày 11/8, Tổng thống Donald Trump tuyên bố đặt Sở Cảnh sát Thủ đô Washington D.C. “dưới sự kiểm soát trực tiếp của liên bang”, viện dẫn Điều 740 của Đạo luật Tự trị Đặc khu Columbia (Home Rule Act), quy định về thẩm quyền kiểm soát lực lượng cảnh sát thành phố.

“Tôi chính thức kích hoạt Điều 740 của Home Rule Act. Với thẩm quyền Hiến pháp trao cho Tổng thống Mỹ, chúng ta sẽ giành lại quyền kiểm soát và đảm bảo an toàn cho thủ đô”, ông Trump phát biểu tại Nhà Trắng.

Ông nói rằng Washington D.C. đang rơi vào tình trạng “vô pháp nghiêm trọng”, bị “các băng nhóm bạo lực, tội phạm nguy hiểm, kẻ nghiện ma túy và người vô gia cư” chiếm lĩnh.

Cùng ngày, Thị trưởng Washington D.C. Muriel Bowser khẳng định thành phố sẽ tuân thủ quyết định nhưng cho rằng đây là “hồi chuông cảnh báo” về nhu cầu cấp thiết của D.C. được tự quyết, đồng thời tái kêu gọi Quốc hội trao quy chế tiểu bang cho đặc khu.

Đạo luật Tự trị và quyền huy động Vệ binh Quốc gia

Được ban hành năm 1973, Đạo luật Tự trị là thành quả của nhiều thập kỷ đấu tranh của cư dân D.C. nhằm thoát khỏi sự quản lý trực tiếp của Quốc hội.

Trước đó, đặc khu này nằm dưới quyền điều hành hoàn toàn của liên bang theo Hiến pháp, vốn trao cho Quốc hội “thẩm quyền lập pháp tuyệt đối” đối với Washington D.C., theo thông tin từ tờ Time.

Đạo luật Tự trị cho phép cư dân bầu thị trưởng và hội đồng thành phố từ mùa thu năm 1974, nhưng vẫn duy trì sự giám sát của Quốc hội: mọi dự luật của Hội đồng đều phải được Quốc hội phê duyệt trước khi có hiệu lực và ngân sách thành phố vẫn chịu sự kiểm soát của liên bang. Đến nay, D.C. vẫn chưa có đại diện có quyền bỏ phiếu tại Quốc hội.

Theo Điều 740, Tổng thống có thể tiếp quản lực lượng cảnh sát D.C. tối đa 48 giờ trong tình huống khẩn cấp và kéo dài thời gian kiểm soát lên đến 30 ngày nếu được cả Hạ viện và Thượng viện thông qua nghị quyết gia hạn. Sắc lệnh ông Trump ký ngày 11/8 nêu rõ liên bang sẽ giữ quyền kiểm soát “tối đa thời gian luật cho phép”.

Một sĩ quan cảnh sát dắt chó đi gần ga Union Station, tại Washington, D.C., Mỹ, ngày 11/8. Ảnh: Reuters.

Tổng thống cũng có quyền huy động Vệ binh Quốc gia - lực lượng dự bị của quân đội Mỹ. Khác với các bang, thị trưởng D.C. không thể tự triệu tập lực lượng này mà phải có sự chấp thuận của liên bang, do đặc khu không có quy chế tiểu bang, theo phân tích của First Post.

Trong lịch sử, Vệ binh Quốc gia chủ yếu được triển khai để ứng phó thảm họa hoặc làm nhiệm vụ ở nước ngoài, hiếm khi tham gia chống tội phạm thường nhật. Trong nhiệm kỳ đầu, tháng 6/2020, ông Trump từng điều lực lượng này tới D.C. để giải tán người biểu tình phong trào Black Lives Matter tại Công viên Lafayette.

Quyền tự quyết lung lay?

Dù viện dẫn căn cứ pháp lý, nhiều chuyên gia cho rằng không tồn tại “tình trạng khẩn cấp về tội phạm” đủ cơ sở để Tổng thống Donald Trump kích hoạt Điều 740 của Đạo luật Tự trị. Thống kê cho thấy, sau giai đoạn gia tăng trong năm 2023 - được xem là hệ quả của đại dịch Covid-19 - tội phạm bạo lực tại Washington D.C. đã giảm rõ rệt.

Theo Bộ Tư pháp Mỹ, tính đến tháng 1/2025, tỷ lệ tội phạm bạo lực ở thủ đô giảm 35% so với năm trước, xuống mức thấp nhất trong vòng ba thập kỷ.

Bà Eleanor Holmes Norton, đại diện không có quyền bỏ phiếu của D.C. tại Hạ viện, gọi quyết định của ông Trump là “đòn tấn công nghiêm trọng vào quyền tự trị của D.C.”.

Bà khẳng định hơn 700.000 cư dân đặc khu “hoàn toàn đủ năng lực tự quản” và nhấn mạnh giải pháp căn bản là thông qua quy chế tiểu bang, trao cho D.C. quyền lợi ngang bằng các bang khác.

Người dân biểu tình sau khi ông Trump tuyên bố sẽ triển khai Lực lượng Vệ binh Quốc gia tới thủ đô và đặt Sở Cảnh sát Đô thị Washington D.C. dưới quyền kiểm soát liên bang, tại Washington D.C., Mỹ, ngày 11/8. Ảnh: Reuters.

Nhiều nghị sĩ Dân chủ cũng cáo buộc đây là hành động “thâu tóm quyền lực” và đánh lạc hướng dư luận khỏi các vấn đề khác, trong đó có vụ việc liên quan hồ sơ Jeffrey Epstein, ABC News cho biết.

Lãnh đạo phe Dân chủ tại Hạ viện, ông Hakeem Jeffries, viết trên mạng xã hội X: “Tội phạm bạo lực ở D.C. đang ở mức thấp nhất trong 30 năm. Ông Trump không có cơ sở pháp lý để tiếp quản cảnh sát địa phương, cũng chẳng có uy tín trong lĩnh vực luật pháp”.

Thượng nghị sĩ Chris Murphy nhận định động thái này “không xuất phát từ nhu cầu đảm bảo an toàn công cộng” mà nhằm “đánh lạc hướng khỏi các bê bối tham nhũng và bóp nghẹt tiếng nói phản đối”.

Trước lối vào Nhà Trắng, hàng chục người đã xuống đường phản đối. “Không có lý do gì để triển khai Vệ binh Quốc gia ở đây”, bà Elizabeth Critchley, 62 tuổi, giơ cao tấm biển “D.C. nói tự do, không độc tài” khi trả lời AFP.

Ngược lại, nhiều nghị sĩ Cộng hòa ủng hộ quyết định của ông Trump. Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson viết trên X: “Tổng thống Trump đúng. Không thể để tội phạm hủy hoại thủ đô. Người Mỹ cần được đến D.C. mà không phải lo sợ. Chúng tôi ủng hộ nỗ lực dọn sạch thành phố, chấm dứt làn sóng tội phạm và khôi phục vẻ đẹp thủ đô”.

Các mục tiêu tiếp theo và tranh cãi chính trị hóa quân đội

Không chỉ dừng ở thủ đô Washington, Tổng thống Donald Trump còn để ngỏ khả năng điều Vệ binh Quốc gia tới Chicago và New York - hai thành phố lớn do đảng Dân chủ kiểm soát.

Dù không thể trực tiếp chỉ huy lực lượng cảnh sát địa phương, ông vẫn có thể triển khai Vệ binh Quốc gia như đã làm ở Los Angeles, California hồi tháng 6, Washington Post nhận định.

Trước đó, ông Trump từng gây tranh cãi khi bỏ qua sự phản đối của Thống đốc California Gavin Newsom để đơn phương điều hàng nghìn binh sĩ tới Los Angeles đối phó các cuộc biểu tình phản đối chiến dịch truy quét của Cơ quan Di trú và Hải quan (ICE) - một quyết định chưa từng có tiền lệ và hiện vẫn là tâm điểm của các vụ kiện tụng.

Động thái lần này tiếp tục phản ánh xu hướng Tổng thống sử dụng quân đội cho các mục tiêu trong nước - điều hiếm gặp trong lịch sử Mỹ.

Theo Lầu Năm Góc, Vệ binh Quốc gia tại Washington sẽ chủ yếu đảm nhiệm hậu cần, vận chuyển và tạo “sự hiện diện răn đe” cho lực lượng liên bang, thay vì tuần tra như cảnh sát.

Tuy nhiên, tương tự nhiệm vụ ở Los Angeles, họ vẫn được phép tạm giữ người vi phạm cho đến khi bàn giao cho lực lượng liên bang. Toàn bộ binh sĩ đều mang vũ khí và được phép tự vệ.

Trong buổi họp báo ở Nhà Trắng ngày 11/8 với ông Trump, Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth (trái) tuyên bố Vệ binh Quốc gia sẽ xuất hiện tại Washington ngay trong tuần này. Ảnh: Reuters.

Khác với các bang, Washington D.C. không kiểm soát lực lượng Vệ binh Quốc gia của mình. Chuỗi chỉ huy đi từ Tư lệnh Vệ binh, tới Bộ trưởng Lục quân, Bộ trưởng Quốc phòng và cuối cùng là Tổng thống, theo New York Times.

Giáo sư khoa học chính trị Peter Feaver (Đại học Duke) nhận xét: “Việc điều Vệ binh tới D.C. mang tính chính trị ngay từ đầu. Quân đội không được huấn luyện để tuần tra như cảnh sát”.

Một quan chức Lầu Năm Góc cho biết quy tắc tác chiến được giới hạn nghiêm ngặt để tránh việc binh sĩ mang súng M-16, vốn được huấn luyện cho chiến trường, bị đặt vào vai trò thực thi pháp luật.

Bà Carrie A. Lee, cựu Chủ nhiệm Khoa An ninh Quốc gia và Chiến lược của Trường Chiến tranh Lục quân Mỹ, cho rằng: “Chính quyền này đang xem quân đội là giải pháp vạn năng cho mọi mục tiêu chính trị trong nước: từ nhập cư, chống ma túy đến xử lý tội phạm ở Washington”.

Thượng nghị sĩ Jack Reed, Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng viện (Đảng Dân chủ - Rhode Island) chỉ trích: “Quân đội được huấn luyện để bảo vệ đất nước trước các mối đe dọa từ bên ngoài và hỗ trợ cộng đồng khi xảy ra thảm họa, chứ không phải để thực hiện nhiệm vụ cảnh sát thường nhật”.

Các chuyên gia cảnh báo, việc lặp lại mô hình này dễ khiến binh sĩ cảm thấy bị đặt vào thế đối đầu với chính cộng đồng mà họ đang phục vụ.

“Họ cũng là thành viên của cộng đồng, con cái họ học cùng trường với con em người dân”, bà Lee nói.

Tại California, một số binh sĩ từng tham gia chữa cháy rừng hồi tháng 1 cho biết nhiệm vụ trấn áp biểu tình ở Los Angeles đã làm suy giảm tinh thần lực lượng và có thể ảnh hưởng tới quyết định tái gia nhập.

Về lâu dài, giới phân tích nhận định quân đội Mỹ có thể gặp khó khăn trong công tác tuyển quân, bởi ít người nhập ngũ chỉ để thực hiện nhiệm vụ “giữ trật tự” ngay tại thủ đô.