Thời đại Google Translate, sao dịch giả vẫn gặp thách thức?

Ba dịch giả của những cuốn sách "nặng kí" đều cho rằng dịch sách không chỉ là chuyển ngữ mà còn là hành trình tự học, khám phá nội tâm và gìn giữ chiều sâu văn hóa của ngôn ngữ mẹ đẻ.

Dịch sách từ lâu đã được nhìn nhận là một công việc phức tạp, đòi hỏi nhiều hơn khả năng ngoại ngữ đơn thuần. Tại buổi gặp gỡ và đối thoại “Dịch sách như một quá trình tự học” diễn ra ngày 15/6, ba dịch giả nổi tiếng đã chia sẻ nhiều góc nhìn về những khó khăn, thách thức cũng như giá trị mà nghề dịch thuật sách mang lại.

Những chia sẻ này không chỉ giúp độc giả hiểu rõ hơn về công việc dịch sách mà còn nhấn mạnh vai trò của dịch giả trong việc bảo tồn, phát triển ngôn ngữ và văn hóa dân tộc.

Thách thức lớn nhất trong dịch thuật

Dịch giả Nguyễn Hồng Nhung, người đã dịch nhiều tác phẩm từ tiếng Hungary sang tiếng Việt, cho rằng thách thức lớn nhất trong dịch thuật không nằm ở ngoại ngữ mà ở chính tiếng mẹ đẻ.

Dịch giả Nguyễn Hồng Nhung chia sẻ tại sự kiện. Ảnh: Hoàng Yến.

Bà khẳng định: “Nếu tiếng Việt của người dịch không đẹp, không phong phú thì bản dịch khó có thể truyền tải hết cái hay, cái đẹp của nguyên tác”.

Khi chia sẻ về quá trình dịch những tác phẩm giàu chất thơ như Lời cỏ cây của Márai Sándor hay Lữ khách và cõi trăng của Szerb Antal, bà cho biết mình thường phải dịch đi dịch lại nhiều lần. Mỗi lần dịch là một phiên bản mới, bởi cảm xúc và tâm trạng thay đổi theo từng thời điểm, khiến ngôn từ được chọn lựa cũng mang sắc thái khác nhau.

Theo bà, người dịch phải biết nuôi dưỡng tâm hồn, trau dồi cảm xúc để có thể thẩm thấu và truyền tải được chiều sâu của nguyên tác vì việc làm cho người đọc hiểu tác phẩm không khó bằng việc làm cho họ cảm nhận được vẻ đẹp ngôn từ.

GS Nguyễn Văn Trọng là dịch giả của cuốn sách triết học nổi tiếng Bàn về tự do. Ảnh: Hoàng Yến.

Dịch giả Nguyễn Văn Trọng cũng cho rằng dịch giả không chỉ là người chuyển ngữ mà còn là người giữ gìn và phát triển chiều sâu văn hóa của tiếng mẹ đẻ.

“Mỗi bản dịch là kết quả của sự lắng nghe giữa lý trí, cảm xúc và trực giác, nhằm truyền tải đúng tinh thần nguyên tác và làm giàu thêm cho ngôn ngữ mẹ đẻ”, ông chia sẻ.

Ông cho rằng việc “Việt hóa quá mức” dễ dẫn đến làm nghèo ngôn ngữ mẹ đẻ, bởi tiếng Việt bây giờ vốn là kết quả của nhiều dòng chảy giao thoa văn hóa. Những từ gốc Hán như “cứu cánh”, “thế giới đại đồng” nếu bị giản lược hoặc thay thế bằng những cụm từ thiếu chiều sâu sẽ làm mất đi giá trị lịch sử, văn hóa mà ngôn ngữ chứa đựng.

Dịch sách như một quá trình tự học

Dịch giả Nguyễn Văn Trọng nhấn dịch thuật là một phương thức tự học quan trọng, đồng thời là cơ hội để phản tư về nhân loại. Ông không chọn sách dịch theo thị hiếu thị trường mà dựa trên hệ giá trị và ý niệm cá nhân. Mỗi trang sách dịch xong là một lần được chiêm nghiệm lại chính mình, giúp người dịch mở rộng tầm nhìn và đào sâu tri thức.

Tương tự, dịch giả Hiếu Tân tiếp cận nghề dịch thuật như một hình thức giáo dục bản thân. Theo ông, giáo dục chân chính là tự học và sách chính là người thầy sâu sắc nhất, giúp ông nhận ra nhiều tầng nghĩa mới của từ vựng và vấn đề xã hội.

Dịch giả Hiếu Tân nổi tiếng với các tác phẩm dịch thuật trong lĩnh vực văn, triết... như Cái toàn thể và trật tự ẩn, Tư duy như một hệ thống... Ảnh: Hoàng Yến.

Với dịch giả Hiếu Tân, việc dịch sách không đòi hỏi năng khiếu đặc biệt mà cần sự cần mẫn, kiên trì và tinh thần học hỏi không ngừng.

“Tôi cảm thấy tâm hồn mình khoan khoái khi dịch nên tôi gọi đó là một thú chơi. Sau khi bản thảo hoàn tất, tôi liền rơi vào trạng thái khủng hoảng, hụt hẫng và hoang mang. Chỉ đến khi tìm được cuốn sách mới để bắt đầu dịch, tôi mới lấy lại được thăng bằng”, ông cho biết.

Ba dịch giả, với ba cách tiếp cận khác nhau, đều thống nhất rằng dịch sách là một hành trình học hỏi không bao giờ kết thúc. Không chỉ là công cụ truyền tải tri thức, quá trình dịch sách còn là phương tiện để người dịch đào sâu tri thức, làm giàu nội tâm và mở rộng tầm nhìn. Dịch giả không chỉ là người chuyển ngữ mà còn là người giữ gìn, phát triển và làm giàu cho ngôn ngữ, văn hóa dân tộc.