Thị trưởng 34 tuổi của New York và làn gió 'cánh tả' trên chính trường Mỹ

Chính trị gia 34 tuổi Zohran Mamdani bước vào cuộc đua thị trưởng New York với ít danh tiếng, ít tiền và không được đảng Dân chủ ủng hộ chính thức. Chỉ riêng điều đó đã khiến chiến thắng của ông trước các ứng viên lão luyện trở nên đáng chú ý.

Chiến thắng lịch sử của chính trị gia vô danh

Cuộc bầu cử thị trưởng New York vừa khép lại với một kết quả không ai ngờ: ông Zohran Mamdani, 34 tuổi, nghị viên bang không nhiều người biết, đã đánh bại đối thủ kỳ cựu để trở thành thị trưởng thứ 111 của thành phố lớn nhất nước Mỹ.

Ông là thị trưởng trẻ nhất kể từ năm 1892, người Hồi giáo đầu tiên, người gốc Nam Á đầu tiên, và cũng là người đầu tiên sinh ra tại châu Phi (Uganda) lãnh đạo thành phố New York.

Chiến thắng của ông Mamdani được cho là hiếm có trong lịch sử chính trị đô thị Mỹ. Khi bước vào cuộc đua, ông không có nguồn lực tài chính đáng kể, không được đảng Dân chủ hậu thuẫn chính thức và gần như không có tên tuổi đủ nổi tiếng trên chính trường. Trước đối thủ là ông Andrew Cuomo – cựu Thống đốc New York và ông Curtis Sliwa, ứng viên đảng Cộng hòa kỳ cựu, "người vô danh" Mamdani bị xem là "ứng viên phong trào" nhiều hơn là một lựa chọn khả thi.

Tuy nhiên, chính thông điệp "một thành phố mà ai cũng có thể sống được" đã giúp ông Mamdani kết nối với người dân giữa bối cảnh giá nhà leo thang, chênh lệch thu nhập và chi phí sinh hoạt đè nặng lên tầng lớp lao động.

"Tối nay, vượt qua mọi trở ngại, chúng ta đã làm được", BBC dẫn lời ông Mamdani nói trong bài phát biểu mừng chiến thắng. "New York, các bạn đã gửi đi thông điệp thay đổi cho một nền chính trị mới và một thành phố mà chúng ta thật sự có thể chi trả được", ông tuyên bố.

Theo The Guardian, ông Mamdani đã vượt qua chiến dịch vận động được tài trợ mạnh mẽ bởi giới tỉ phú – trong đó có những tên tuổi lớn như Michael Bloomberg, Bill Ackman và gia đình Lauder – những người đã chi hàng chục triệu USD để ủng hộ ứng viên Cuomo.

Tuy nhiên, ông Mamdani vẫn giành thắng lợi với cách biệt gần 9 điểm phần trăm. Sự kiện này được giới quan sát mô tả là "đòn phản công của cánh tả tiến bộ" sau nhiều năm đảng Dân chủ bị chỉ trích xa rời cử tri gốc lao động.

Từ con trai đạo diễn đến biểu tượng chính trị cánh tả

Ông Mamdani sinh năm 1991 tại Kampala (Uganda), trong một gia đình gốc Ấn Độ di cư từ Đông Phi. Năm lên 7 tuổi, ông theo cha mẹ đến New York. Cha ông là Giáo sư Mahmood Mamdani, học giả nổi tiếng về chính trị học tại Đại học Columbia, còn mẹ ông là đạo diễn phim Mira Nair.

Từ nhỏ, ông Mamdani mang trong mình nhiều tầng nhận diện vừa châu Phi vừa châu Á vừa người Mỹ lớn lên trong lòng nước Mỹ đa sắc tộc. Ông học tại Trường Trung học Khoa học Bronx, tốt nghiệp Bowdoin College ngành Nghiên cứu châu Phi (Africana Studies), nơi ông đồng sáng lập nhóm sinh viên ủng hộ Palestine.

Sau khi tốt nghiệp, ông Mamdani làm cố vấn nhà ở tại Queens, giúp các hộ thu nhập thấp chống lại việc bị tịch thu nhà, công việc được cho là định hình lý tưởng chính trị của ông.

"Khi tận mắt chứng kiến những gia đình phải rời bỏ nhà cửa vì chi phí sinh hoạt, tôi hiểu rằng công bằng không thể chỉ là khẩu hiệu", ông nói.

Năm 2020, ông được bầu vào Hạ viện bang New York, đại diện khu vực Astoria (Queens). Khi quyết định tranh cử Thị trưởng New York, ông Mamdani tuyên bố: "Tôi tự gọi mình là người theo chủ nghĩa xã hội dân chủ, lấy cảm hứng từ Martin Luther King Jr., người từng nói 'gọi đó là dân chủ hay chủ nghĩa xã hội dân chủ -đất nước này cần phân phối của cải tốt hơn cho tất cả con cái của Chúa", theo NRP.

Là thành viên của Tổ chức Dân chủ Xã hội Mỹ (DSA) từ năm 2017, ông Mamdani ủng hộ một xã hội "nơi con người, chứ không phải lợi nhuận, điều hành nền kinh tế". Ông tin rằng chính phủ cần kiểm soát các lĩnh vực trọng yếu như y tế, giao thông và năng lượng, để phục vụ lợi ích công cộng.

Chủ nghĩa dân chủ xã hội – làn gió mới trong chính trị Mỹ?

Al Jazeera mô tả ông Mamdani như "gương mặt tiêu biểu cho làn sóng xã hội chủ nghĩa dân chủ đang trở lại chính trường Mỹ".

Phong trào này không chủ trương xóa bỏ thị trường, mà muốn kết hợp cơ chế thị trường với hoạch định dân chủ – giảm quyền lực của tập đoàn tư bản, tăng sức mạnh của người lao động.

Theo NPR, DSA – tổ chức mà ông Mamdani là thành viên – hiện có hơn 80.000 người và là tổ chức cánh tả lớn nhất tại Mỹ. Họ ủng hộ bảo hiểm y tế toàn dân, nhà ở giá rẻ, công đoàn mạnh và chính sách khí hậu công bằng thông qua đầu tư công.

Phong trào này tồn tại từ thập niên 1980 và bắt đầu nổi lên từ năm 2016, khi ông Bernie Sanders tranh cử tổng thống. Ông Sanders tự nhận là người theo chủ nghĩa xã hội dân chủ trong nhiều thập niên, và hệ tư tưởng này định hình lập trường của ông về nghèo đói, y tế và giáo dục. Ông Sanders không phải thành viên DSA, nhưng chiến dịch của ông được cho là đã thúc đẩy mạnh mẽ số lượng thành viên và tầm ảnh hưởng của tổ chức này, đúng vào thời điểm ông Donald Trump trở thành tổng thống lần đầu vào năm 2016.

Nhiều cử tri trẻ tuổi ngày càng mất niềm tin với đảng Dân chủ, xu hướng kéo dài qua đại dịch Covid-19, biến động kinh tế và đến nay là nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Trump. Tất cả những điều đó tiếp thêm nhiên liệu cho phong trào xã hội chủ nghĩa dân chủ. 

"Chủ nghĩa xã hội trở thành chủ đề lặp lại ở những người trẻ cảm thấy không có lối thoát khỏi tình trạng bất ổn kinh tế kéo dài qua nhiều thế hệ", theo bà Lex McMenamin, trưởng ban chính trị của Teen Vogue. Theo khảo sát Gallup công bố hồi tháng 9, khoảng 2/3 đảng viên Dân chủ có cái nhìn tích cực về chủ nghĩa xã hội, tăng từ 50% năm 2010, dù đa số người Mỹ nói chung vẫn ủng hộ chủ nghĩa tư bản hơn.

Chiến thắng của ông Mamdani nhờ vậy được xem là thành tựu đầu tiên của phong trào này ở cấp chính quyền đô thị lớn nhất nước Mỹ, mở ra khả năng thử nghiệm chính sách xã hội dân chủ trong thực tế. "Nếu những cải cách đó được triển khai, New York có thể trở thành phòng thí nghiệm cho một mô hình Mỹ công bằng hơn", NPR bình luận.

Đảng Dân chủ dè dặt, đảng Cộng hòa cảnh báo

Phản ứng của các chính trị gia đảng Dân chủ với chiến thắng của ông Mamdani được cho là khá dè dặt. Theo The Guardian, lãnh đạo phe Dân chủ tại Hạ viện Hakeem Jeffries và Thượng nghị sĩ Chuck Schumer đều không ủng hộ ông Mamdani công khai. Cựu Tổng thống Barack Obama được cho là đã gọi điện chúc mừng ông Mamdani và ca ngợi "một chiến dịch truyền cảm hứng".

Bà Alexandria Ocasio-Cortez, nghị sĩ đảng Dân chủ, nói với CNN rằng chiến thắng của Thị trưởng New York đắc cử Zohran Mamdani là "ấn tượng", không chỉ vì đã đánh bại ứng cử viên Cộng hòa Curtis Sliwa mà còn vì "lực lượng bảo thủ của Dân chủ".

"Ông ấy đã chiến đấu trên hai mặt trận chứ không chỉ một. Và ông ấy vẫn thắng vang dội. Tôi nghĩ thông điệp mà điều đó gửi gắm là đảng Dân chủ không thể tồn tại lâu hơn nữa nếu phủ nhận tương lai, bằng cách cố gắng hạ bệ thế hệ trẻ, bằng cách cố gắng hạ bệ thế hệ tiếp theo của những người Dân chủ đa dạng và đầy triển vọng, những người có được sự ủng hộ của đảng — của chính đảng, của cử tri và cử tri thực sự", bà nói.

Thượng nghị sĩ Bernie Sanders thì bình luận trong một bài đăng trên nền tảng xã hội X rằng ông Mamdani đã tạo nên "một trong những cuộc đảo lộn chính trị lớn nhất trong lịch sử hiện đại của nước Mỹ."

Ngược lại, phe Cộng hòa và Nhà Trắng phản ứng khá gắt. Tổng thống Donald Trump đã coi những phát biểu của ông Mamdani là nguy hiểm. Phát biểu trên Fox News sau đó, Tổng thống Trump cảnh báo: "Ông ta phải biết tôn trọng Washington, nếu không, ông ta chẳng có cơ hội nào để thành công". Chủ nhân Nhà Trắng nói thêm rằng ông "muốn New York thành công", nhưng "chỉ khi tân thị trưởng biết lắng nghe chính quyền liên bang".

Thách thức của Thị trưởng New York đắc cử

Bước vào tòa thị chính vào tháng 1 năm tới, ông Mamdani sẽ đối mặt hàng loạt thách thức, từ kinh tế, chính trị đến an ninh.

Về vấn đề tài chính, Thống đốc bang New York là bà Kathy Hochul tuyên bố phản đối tăng thuế giới thượng lưu, khiến kế hoạch ngân sách của ông Mamdani có thể sẽ thiếu cơ sở lập pháp. 

Tiếp theo là quan hệ với Nhà Trắng: phát biểu "phải tôn trọng Washington" của Tổng thống Trump cho thấy nguy cơ có thể xảy ra xung đột chính sách trực tiếp giữa chính quyền liên bang và thành phố New York.

Vấn đề kỳ vọng từ cử tri cũng rất đáng lưu tâm khi ông Mamdani phải hiện thực hóa cam kết về "một thành phố ai cũng sống được" trong khi vẫn duy trì tăng trưởng và trật tự. 

Liệu ông Mamdani có thể biến những khẩu hiệu thành chính sách cụ thể, hay sẽ bị cuốn vào guồng máy thực tế khắc nghiệt của New York câu trả lời vẫn còn ở phía trước. Có vẻ sẽ nhiều thách thức nhưng ông Mamdani cũng có một cơ hội lớn: một người ít tiếng tăm để xây thành đắp lũy từ ban đầu.